Sayt test rejimida ishlamoqda

Aлийева Елвина Aметовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

И.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “ХХ аср биринчи чорагида рус орнаментал прозасининг експрессив синтаксиси”, 10.00.04 – Европа, Aмерика ва Aвстралия халқлари тил ва адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: Б2022.1.DSc/Fil379.
Илмий маслаҳатчи: Шереметйева Aнна Геннадйевна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.01.10.
Расмий оппонентлар: Қулмаматов Дўстмамат Саттарович, филология фанлари доктори, профессор; Киселев Дмитрий Aнатолйевич, филология фанлари доктори, доцент; Чопонов Отаназар Отажонович, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Aлишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ХХ аср биринчи чорагида рус орнаментал прозада експрессив синтаксиснинг ўзига хос хусусиятларини ҳамда бадиий матннинг ифодалилигини яратишда турли синтактик воситаларнинг ролини аниқлашдан иборат.
II. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ХХ аср биринчи чорагида рус орнаментал проза материалларида бадиий-прозаик монологда оғзаки диалогни нутқий шаклларини, парселланган ва инпарселланган конструксияларни, зевгма ва хиазманинг бир сўзли, бир компонентли, ва кенгайтирилган, кўп компонентли, каби структур; полисемия ва омонимия каби семантик ва би- ва полифунксионаллик: емоционал, баҳоловчи, металлингвистик – каби функсионал ўзига хос хусусиятлари асосланган;
бадиий-прозаик монологда оғзаки диалог нутқий шаклларини коммуникатив ва прагматик макони; коммуникатив доираннинг спецификаси ва умумий контекст туфайли диалогнинг нутқий шакллари орнаментал монологда семантик ва функсионал ўзгаришларга дуч келиши; шунинг натижасида уларни шакллари ва функсиясини, шакллари ва семантикасининг қисман ассиметриясига ва контекстуал полисемияга олиб келиши исботланган; 
ХХ аср биринчи чорагида рус орнаментал прозасида орнаментал матнлар асосида парселланган ва инпарселланган конструксияларнинг график тақдимоти ҳамда унинг муаллиф интенсиясини ифодалаши ва ҳикоя қилишнинг експрессивлигини амалга ошириши вазифасини бажариши муҳимлиги исботланган;
ХХ аср биринчи чорагида рус орнаментал прозасига оид асарларда зевгма ва хиазма каби експрессив синтактик образли ибораларнинг структур, функсионал ва семантик жиҳатларининг уларнинг остмаъно еффектини яратишда ва мазмунни мураккаблаштиришда муҳимлиги асосланган;
муайян бир гап, қўшма синтактик бутунлик ва бутун матн доирасида експрессив синтактик воситаларнинг структур ва функсионал конвергентлиги, конвергенсия асосида “ҳикоя қилувчи – қаҳрамон – китобхон” контактини амалга ошириш, субъективлаш, полифонизмини яратишда, қўшма гапда, мураккаб синтактик бирликда ва бутун асарда субъектив турлар билан алмашиниши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Рус орнаментал бадиий-прозаик монологда експрессив синтаксисни ўрганишга бағишланган мазкур илмий тадқиқотнинг назарий хулосалари ва амалий натижалари, тавсия ва ишланмаларидан: 
ХХ аср биринчи чорагида рус орнаментал прозасига оид асарларда бадиий бутунликни горизонтал ва вертикал кесимида експрессив синтактик бирликларнинг ҳар томонлама ишлаб чиқишнинг муаллиф ёндошувига оид хулосалардан Ерасмус+ дастурининг 585845-ЕПП-1-2017-1-ЕС-ЕППКA2-CБҲТ-ЖП “Development of the interdisciplinary master program on Computational Linguistics at Central Asian Universities: CLASS” грант лойиҳасида фойдаланилган (Урганч давлат университетининг 2022 йил 1 ноябрдаги 06-246/2-сон маълумотномаси). Натижада хулосаларнинг нуткий занжир синтагматикасидаги ва бутун бадиий асар доирасидаги структур, график ва семантик-функсионал ўзига хос хусусиятларини тадқиқ қилишда, муаллифнинг ғоявий мўлжалини шакллантиришдаги уларни ролини аниқлашда ушбу методиканинг самарадорлиги аниқланган;
ХХ аср биринчи чорагида рус орнаментал проза материалларида бадиий-прозаик монологда оғзаки диалогни нутқий шаклларини, парселланган ва инпарселланган конструксияларни, зевгма ва хиазманинг бир сўзли, бир компонентли, ва кенгайтирилган, кўп компонентли, каби структур; полисемия ва омонимия каби семантик ва би- ва полифунксионаллик: емоционал, баҳоловчи, металлингвистик – каби функсионал ўзига хос хусусиятлари оид хулосалардан магистратуранинг 70230101 – Лингвистика (рус тили) мутахассислигида “Субъектив-експрессив синтаксис шаклари” (“Субъектно-экспрессивные формы синтаксиса”) фани дастури мазмунини бойитишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2022 йил 2 ноябрдаги 02/01-01-60-сон маълумотномаси). Натижада синтаксиснинг експрессив воситаларини ўқитиш методикаси ва таҳлил қилиниши мукаммаллаштирилган ҳамда синтаксис соҳасидаги лисоний експрессивлик назариясини тўлдирилган;
бадиий-прозаик монологда оғзаки диалог нутқий шаклларини коммуникатив ва прагматик макони; коммуникатив доиранинг ўзига хос хусусиятлари ва умумий контекст туфайли диалогнинг нутқий шакллари орнаментал монологда семантик ва функсионал ўзгаришларга дуч келиши; бу еса уларни шакллари ва функсиясини, шакллари ва семантикасини қисман ассиметриясига ва контекстуал полисемияга олиб келиши ҳақидаги илмий хулосалардан 5120100 – Филология ва тилларни ўқитиш (рус тили) ҳамда 60111700 – Ўзга тилли гуруҳларда рус тили бакалавриат йўналишларида “Замонавий рус тили (синтаксис)” фанининг мазмунини бойитишда ҳамда “Замонавий рус тили. Синтаксис” (“Современный русский язык. Синтаксис”) дарслигини яратишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2022 йил 2 ноябрдаги 02/01-01-60-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқот материаллари синтаксис соҳасида лисоний белгининг ассиметрик дуализми ҳақидаги назарияни бойитган;
ХХ аср биринчи чорагида рус орнаментал прозасида орнаментал матнлар асосида парселланган ва инпарселланган конструксияларнинг график тақдимоти ҳамда унинг муаллиф интенсиясини ифодалаши ва ҳикоя қилишнинг експрессивлигини амалга ошириши вазифасини бажариши муҳимлиги оид хулосалардан “ОТ-Ф1-18. Оммавий лисоний маданиятни шакллантириш методлар ва методологиясини ишлаб чиқиш” фундаментал грант доирасида фойдаланилган (Aндижон давлат университетининг 2022 йил 2 декабрдаги 39-01-4633-сон маълумотномаси). Натижада турли асарларнинг лисоний тузулишида кайд етилган конструксияларнинг график расмийлаштирилишининг ранг-баранглиги намойиш етилди ва муаллиф интенсиясини ифодалашда ҳамда ҳикоя қилишнинг експрессивлигини амалга оширишда график тақдимотни роли алоҳида таъкидланган; 
ХХ аср биринчи чорагида рус орнаментал прозасига оид асарларда зевгма ва хиазма каби експрессив синтактик образли ибораларнинг структур, функсионал ва семантик жиҳатларининг уларнинг остмаъно еффектини яратишда ва мазмунни мураккаблаштиришда муҳимлиги оид хулосалардан Ўзбекистон Республикасидаги Рус маданият маркази базасида ўтказилган семинарни ташкиллаштиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикасидаги Рус маданият марказининг 2022 йил 3 ноябрдаги 02-95-сон маълумотномаси). Натижада ушбу материаллар тингловчиларнинг синтаксиснинг експрессив воситалари ҳақидаги билимларини бойитган ва ушбу воситалар ҳақидаги материалларни рус тили ва адабиётини ўқитиш жараёнида қўллаш лозимлигини кўрсатган;
муайян бир гап, қўшма синтактик бутунлик ва бутун матн доирасида экспрессив синтактик воситаларнинг структур ва функсионал конвергентлиги, конвергенсия асосида “ҳикоя қилувчи – қаҳрамон – китобхон” контактини амалга ошириш, субъективлашда, полифонизмини яратишда, қўшма гапда, мураккаб синтактик бирликда ва бутун асарда субъектив турлар билан алмашиниши оид хулосалардан Сурхондарё вилояти телерадиокомпанияси “Ишонч” телеканалининг “Ёшларнинг тилга оид маданиятини тарбиялаш” номли кўрсатувини тайёрлашда фойдаланилган (Сурхондарё вилояти телерадиокомпаниясининг 2022 йил 12 ноябрдаги 179-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқот материаллари томошабинларнинг орнаментализмнинг ёрқин намоёндалари A. Белий, К. Федин, Ю. Тинянов, В. Набоков каби ёзувчиларнинг ижоди, рус орнаментал прозасининг ўзига хос хусусиятлари ҳақидаги билимларини оширишга имкон яратган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish