Курбаниязов Aнвар Сапарбайевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертасияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертасия мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Нодир-йер елемент атомларининг ионланиш потенциали ва електрон боғланишларининг нисбий мустаҳкамлигига с-електронларнинг таъсирини тадқиқ қилиш», 01.04.05 - Оптика (физика-математика фанлари).
Диссертасия мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/FM805
Илмий раҳбарнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Ешкабилов Напас Бекназарович, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертасия бажарилган муассаса номи: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети, PhD.03/30.12.2019.FM.02.04
Расмий оппонентлар: Давлетов Икром Юсубович, физика-математика фанлари доктори, профессор; Муродов Гулом, физика-математика фанлари номзоди, досент.
Йетакчи ташкилот номи: Қарши давлат университети.
Диссертасия йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади нодир-йер елементларнинг ридберг ва автоионизасия спектрларини мунтазам равишда ўрганиш, улар асосида барча лантаноидларнинг ионланиш потенсиалларининг аниқ қийматларини топиш ва атомларнинг ионланиш потенсиали ва йўқолган електронлар сони ўртасидаги муносабатни ўрнатишдан иборат. Кўп босқичли лазерли фотоионизасия жараёнида електронлар, шунингдек, бир неча кичик максимумлар тузилиши (пичковая) ва силлиқ, ассиметрик автоионизасия лантаноид резонансларининг ҳосил бўлиш механизмларини ўрганиш. Бундан ташқари, нодир-йер елементлари, хусусан, лантаноидларнинг турли електрон конфигурасиясининг нисбий мустаҳкамлиги билан боғлиқ баъзи масалаларни тушунтириш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
биринчи марта нодир-йер елементларининг ионланиш потенсиалларининг (Еи) янги ва аниқроқ қийматлари топилди ва уларнинг атом рақами (З) ва йўқолган с-електронлар сони (Н) га боғлиқлиги аниқланган;
иккала боғлиқлик ҳам иккита тўғри чизиқдан иборат еканлиги аниқланди: З ва Н нинг кичик қийматларида Еи нинг боғлиқликлиги З ва Н нинг катта қийматлардаги боғлиқликдан кескин фарқ қилади. Бу ҳодиса атомнинг електрон қобиқларини тўлдириш тартиби билан изоҳланган;
нодир-йер елементларининг автоионизасия ҳолатларининг спектрлари икки гуруҳдан иборат еканлиги аниқланди; спектрларнинг биринчи гуруҳи бир неча кичик максимумлар тузилишга (пичковая) йега ҳамда кичик енергия қийматларига мос келади ва уйғонганлик ҳолатидаги атомларнинг ионланиши билан боғлиқ. Спектрларнинг иккинчи гуруҳи гауссимон шаклга яқин силлиқ кўринишга ега бўлади аммо ассиметрик, атомларнинг асосий ҳолатдан ионланишига боғлиқ бўлган маълум бир максимал енергияга ега бўлган интенсив спектрлардан иборат еканлиги тасдиқланган;
4ф - електронлар 5д, 5с ва 5п-електронларга қараганда кучлироқ боғланганлиги аниқланди. Етарлича катта ядро заряди учун орбитал квант сонидан қатъий назар, квант сони паст бўлган 4ф-електронлар юқори квант сонига ега бўлган електронларга қараганда анча кучли боғланганлиги аниқланган
лантаноидлар қаторида жойлашган елементлар 4ф-електронларининг ядро билан мустаҳкам боғланиш кучига ега йеканлиги кўрсатилган. Aммо лантаноидлар гуруҳининг (Гд) ўртасида жойлашган елементларининг конфигурасиясида 5д-електронларнинг пайдо бўлиши ядро билан 4ф-електрон боғланишни заифлаштиради ва ионланиш потенсиали (Еи) қийматининг йўқолган с-електронлар сонига (Н) боғлиқлигининг ўзгаришига сабаб бўлиши кўрсатилган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Нодир-йер елемент атомларининг ионланиш потенсиали ва електрон боғланишларининг нисбий мустаҳкамлигига с-електронларнинг таъсирини тадқиқ қилиш бўйича олинган натижалар қуйидаги фан ва ишлаб чиқариш тармоқларида жорий йетилди:
диссертасия доирасида олинган натижалар Ф2-15 фундаментал лойиҳаси - "Оғир елементлар (ПТ, Aу, Ҳг, Тл, Пб) атомларининг чегара атрофидаги лазер-ионлаш спектроскопияси"нинг илмий-техник муаммоларини ҳал қилиш учун ишлатилган. 
йўқолган с-електронларнинг нодир-йер атомларининг ионланиш потенсиалига таъсирини ўрганиш натижалари Навоий кон-металлургия комбинати аксиядорлик жамиятининг ("НКМК" AЖ) марказий илмий-тадқиқот лабораториясида (маълумотнома ("НКМК" AЖ №24.01-01-11/2016 14.10.2022 й.) маҳсулот таркибидаги нодир-йер елементларини аналитик назорати жараёнида кон-металлургия саноатида қўлланилган;
олинган натижалардан Тошкент давлат транспорт университетида лазер спектроскопияси бўйича илмий ва лаборатория ишларини бажаришда фойдаланилган (Маълумотнома №-Ве62558216от 25.10.2022-й.):