Sobirov Bexzod Raxim o‘g‘lining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Kvant nuqtalari  va ularning bo‘yoqlar bilan birikmalari kolloid eritmalarining nochiziqli optik xususiyatlarini tadqiq qilish”, 01.04.11 – Lazer fizikasi (fizika-matematika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.3.PhD/FM124
Ilmiy rahbari: Boltaev Ganjaboy Sapaevich fizika-matematika fanlari doktori, katta ilmiy xodim.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti. 
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti, DSs.02/30.12.2019.FM.65.01
Rasmiy opponentlar: Sapaev Usman Qalandarovich, fizika-matematika fanlari doktori; Eshonqulov G‘ofur Boboqulovich, fizika-matematika fanlari bo‘yicha falsafa doktori.
Yetakchi tashkilot: Urganch davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi kvant nuqtalari va ularning bo‘yoqlar bilan birikmalarining eritmalarida nochiziqli optik jarayonlarning qonuniyatlarini aniqlash va o‘rnatishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
pikosekundli Nd:YAG lazerining ikkinchi garmonikasi (532 nm) to‘lqin uzunligidagi impul`slari maydonida Ag2S kvant nuqtalarining bo‘yoqlar bilan birikmalarining eritmalarida kuchli to‘yinuvchi yutilish aniqlandi va ushbu to‘lqin uzunlikda lazer nurining intensivligi oshishi bilan nochiziqli yutilish ishorasining o‘zgarishi aniqlandi. Nochiziqli yutilishning ushbu mexanizmi bir fotonli yutilishning to‘yinish effekti bilan tushuntiriladi;
to‘lqin uzunliklari 1064 va 532 nm, hamda energiyalari mos ravishda 0.1-0.29 mJ va 0.05-0.16 mJ, davomiyligi 40 ps, takrorlanish chastotasi 1-2 Gs lazer impul`slari maydoni ta’sirida Ag2S kolloid kvant nuqtalarida yuzaga keladigan nochiziqli yutilish va nochiziqli sinish mexanizmlarini o‘rganish orqali ushbu materiallarda termik effektlarning nochiziqli sindirish ko‘rsatkichiga hissasi yo‘qligi aniqlandi;
Ag2S kvant nuqtalari bilan trixinolilmetan molekulasi bilan birikmalarida to‘yingan va nochiziqli yutilishning bir vaqtning o‘zida namoyon bo‘lishi aniqlandi va bu namunalarning umumiy normallashtirilgan o‘tkazuvchanligida kvant nuqtalari va bo‘yoq nochiziqliklarining birgalikdagi ta’siri bilan izohlandi. Kumush sul`fidning kvant nuqtalari eritmalarida 1064 nm to‘lqin uzunlikda maksimal energiyada (0.29 mJ) lazer nurlanishining uch fotonli yutilishi bilan bog‘liq nochiziqli yutilish koeffisientlari o‘lchandi (smVt-1). Ushbu eritmaning uch fotonli yutilish koeffisientiga mos keluvchi qiymati quyidagicha sm3Vt-2. Kvant nuqtalari va bo‘yoq birikmalarida yutilish koeffisientining qiymati mos ravishda jelatinda tarqalgan va tioglikolik kislotada passivlashtirilgan kvant nuqtalarida o‘lchangan qiymatiga nisbatan 2-4 marotaba katta ekanligi aniqlangan;
elektron qo‘zg‘alishlarni nanozarrachalarning lyuminessensiya markazlaridan bo‘yoq molekulalariga o‘tkazishi hisobiga 1064 nm to‘lqin uzunligida lazer nurlanishining nochiziqli yutilish effektini kamayishiga rux sul`fid nanozarralari bilan bo‘yoqlar birikmalarining gibrid xossalarining ta’siri aniqlandi;
532 nm to‘lqin uzunligidagi lazer nurlanishining Cd0.5Zn0.5S kvant nuqtalari va ularning eritrozin bilan birikmalarida optik cheklanish aniqlandi. Nochiziqli muhit orqali nurlanish o‘tganda energiyaning barqarorlashishi (to‘yinishi) sodir bo‘lgandagi zondlovchi lazer nurlanishining to‘yinish energiyasi topildi. Optik cheklash mexanizmi kuchli to‘yinuvchi yutilish va ikki fotonli yutilish sababli yuzaga kelishi aniqlandi.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Kvant nuqtalarining bo‘yoqlar bilan kolloid eritmalarining nochiziqli optik xususiyatlarini o‘rganish natijalari xorijiy jurnallarda (J. Phys. Chem. C 123, 25515–25523, 2019, IF: 4.189; Nanomaterials 9(3), 369, 2019, IF: 4.32; Optics & Laser Technology, Vol.126, 106114, 2020 and Vol.120, 105693, 2019, IF: 3.233; Optical Materials, Vol.95, 109244, 2019, IF: 2.779; Appl. Phys. A 126, 287, 2020, IF: 1.81; J Inorg Organomet Polym 31, 229–238, 2021, IF: 1.941, J Mater Sci: Mater Electron 30, 10792–10807, 2019, IF:2.22 va sh.k.) lazer nurlanishining optik cheklovchisi sifatida qo‘llash imkoniyatini tushuntirish va yuqori nochiziqli optik xususiyatlarga ega nochiziqli muhit sifatida yuqori garmonika generatsiyasini olish uchun, shuningdek molibden nanozarralari bilan kvant nuqtalarida nochiziqli yutilish va nochiziqli sinish mexanizmlarini o‘rganish natijalarini izohlashda foydalanilgan. Ilmiy natijalardan foydalanish kvant nuqtalari va organik bo‘yoq molekulalarining gibrid sistemalarini lazer fizikasi va optoelektronika sohasida yuqori quvvatli lazer impul`slarini optik cheklovchi materiallar, hamda qisqa davomiylikdagi lazer impul`slarini olishda passiv modulyatorlar sifatida qo‘llashga imkon bergan.
Kumush, rux va kadmiy rux sul`fidlari kvant nuqtalarining uchinchi tartibli nochiziqliligi bo‘yicha olingan esperimental natijalar Sharjadagi Amerika universiteti (American University Of Sharjah, College of arts and sciences Department Of Physics) (BAA) tadqiqot markazida FRG AS1801 ilmiy loyihasida foydalanilgan. Ilmiy natijalardan foydalanish takrorlanish chastotasi 150 kGs bo‘lgan femtosekundli lazer nurlanishi maydonida metall sul`fidlari (Ag2S, ZnS va CdS) kvant nuqtalarini o‘z ichiga olgan plazmadagi uchinchi tartibli nochiziqlilik (ya’ni uchinchi tartibli garmonika generatsiyasi) bo‘yicha olingan natijalarning o‘zaro bog‘liqligini  aniqlashga imkon bergan.