Жабборов Хайитмурод Ишмўмин ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Паст энергияли углерод ва водород атомларининг эркин графен сирти билан ўзаро таъсири жараёнларини компьютерда моделлаштириш”, 01.04.04 – Физик электроника (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.3.PhD/FM742
Илмий раҳбари: Джуманов Жамолжон Худойкулович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Ион-плазма ва лазер технологиялари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Ион-плазма ва лазер технологиялари институти, DSс.02/30.12.2019.FМ.65.01
Расмий оппонентлар: Максимов Сергей Евлантиевич, физика-математика фанлари доктори, катта илмий ходим; Мурзаев Рамиль Тухфатович, физика-математика фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади водород ва углерод атомларининг графен билан ўзаро таъсирининг динамик ва водородлашмаган ва водородлашган углерод атомларининг графенга адсорбцияси жараёнларини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
нанографендаги углерод атомларининг ўртача когезия энергияси нуқсонлар сонининг кўпайиши билан монотон равишда камайиши аниқланди;
нанографенда вакансия кўринишидаги нуқсонларнинг мавжудлиги, асосан, сочилган атомларнинг адсорбцияси ва ўтиши (нанографен орқали) жараёнларига сезиларли таъсир кўрсатиши аниқланди;
графеннинг тузғиши учун керак бўладиган углерод атомларининг минимал кинетик энергиясининг (кресло ва зигзаг йўналишлари бўйлаб)атомлар тушиш бурчагига боғлиқлиги аниқланди;
графенда C, CН, CН2 ва CН3 хемосорбциясининг максимал эҳтимоли уларнинг чўкиш энергияси 2.3 эВ тенг бўлганида кузатилиши аниқланди;
водородланган углерод атомларини (CН, CН2, CН3) нанографенга чўктириш жараёнларини таҳлил қилиш шуни кўрсатдики, бундай объектларнинг хемсорбцияси углерод атомларининг водородланиш даражасига тескари боғлиқ экан.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Графендан атом зарраларининг сочилиши ва адсорбцияси бўйича ўтказилган ҳисоблаш экспериментлари натижалари асосида:
C, CH, CH2 ва CH3 ларнинг графен сиртида хемосорбциясининг максимал эхтимоллиги ва нанографендаги углерод атомлари ўртача боғланиш энергиясининг нуқсонлар сони ошиши билан камайишини кўрсатиш № Ф2-Ф2-Ф53 рақамли“А3В5 ва А2В6 плёнкаларнинг юзаси ва юза ости соҳаларида ҳосил қилинган икки қатламли наноўлчамли тизимларнинг квант ўлчамли эффектлари ва электрон ҳоссалари” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган. (Тошкент давлат техника университетининг 2022-йил 28-июлдаги № 01/9-14-2153 сонли маълумотномаси); Илмий натижадан фойдаланиш наноўлчамли тизимлар ҳоссаларини ўрганиш ва физикавий фундаментал қонуниятларни ўзлаштириш имкониятини яратган;
углерод атомларининг графен сиртига тушиши натижасида графенинг чангланиши учун тушаётган атомларининг минимал кинетик энергиялари билан тушиш бурчаклари орасидаги боғланишни аниқлаш № ОТ-Ф2-52 рақамли “Рух оксиди нанородлари ва нанозарралари сиртининг турли материаллар ва ташқи атмосфера билан ўзаро таъсир механизмларининг оптик ва электрофизик хоссаларини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг 2022-йил 29-августдаги № 2/1255-2098 сонли маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш нанотруктурали материалларни синтез қилишда нуқсонларнинг ҳосил бўлиши механизмларини самарали таҳлил қилиш ва баҳолаш имконини берган.