Бегимов Ўктам Ибрoгимовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Гидроиншоотлардаги кавитация ва пульсация жараёнларнинг шаклланишини моделлаштириш ва гидроиншоот турғунлигига таъсирини баҳолаш», 05.01.07 – Математик моделлаш. Сонли усуллар ва дастурлар мажмуи (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.4.PhD/Т1946
Илмий раҳбарнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Худайкулов Савет Ишонкулович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент ахборот технологиялари университети, DSc.13/30.12.2019.T.07.01.
Расмий оппонентларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони:
Арипов Мирсаид Мирсидикович, физика-математика фанлари доктори, профессор;
Хужаев Исматулла Кушаевич техника фанлари доктори, профессор, бош илмий ходим.
Етакчи ташкилот номи: “Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институти” миллий тадқиқот университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: сув омборлари сув чиқариш қувурларида вужудга келадиган кавитация жараёнларининг математик моделлари, уларнинг сонли усуллари ва ҳисоблаш алгоритмларини ишлаб чиқиш, шу билан бирга ҳисоблаш тажрибалари сонли натижаларини визуал формада икки ўлчовли (2D) графикларда тақдим этишнинг дастурий мажмуасини яратиш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
сув омборларининг сув чиқариш қувурларида кавитация жараёнлари пайдо бўлишининг математик модели ишлаб чиқилган ва зарурий кинематик ва динамик шартлар шакллантирилган;
кавитацион пуфакча конфигурациясининг бир қисми берилган ҳол учун гидродинамиканинг тўғри масаласи ва конфигурациянинг шакли аниқ бўлмаган қисми учун босим берилганида тескари масала шакллантирилган ва уни ечиш алгоритми ишлаб чиқилган;
кавитациянинг олдини олиб, стационар оқим ташкил этиш учун кавитатор олдига қўшимча киритиладиган ҳаво тезлиги билан оқим тезлиги орасида муносабатлар олинган ва бунда ҳавонинг зарурий сарфи ва ҳосил бўлувчи куч баҳоланган;
оқимдаги кавитацион бузилишлар натижасида гидротехник иншоот турғунлигига таъсирини аниқлаш алгоритмлари яратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Бир ва икки фазали оқимларда кавитация ҳосил бўлишининг математик моделлари, улар асосида гидротехник иншоотлар турғунлигини баҳолаш масалаларнинг ечимларини қуриш усуллари қуйидаги объектларга жорий этилди:
сув омбори сув чиқариш қувурларида кавитациянинг пайдо бўлиши ва иншоот хавфсизлигини таъминлаш модели, «Гидротехник иншоотлардаги оқимларда кавитация жараёнининг ривожланиши динамикасини моделлаштириш» ҳисоблаш алгоритми ва “Гидроиншоотлардаги кавитация жараёнларининг шаклланишини моделлаштириш ва гидроиншоот турғунлигига таъсирини баҳолаш” бўйича тавсиялар Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети ва Пачкамар сув омборидан фойдаланиш бошқармасига тақдим этилган (Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлигининг 2021йил 1 мартдаги №04/20–702 сонли маълумотномаси). Натижада таклиф этилган математик моделлаштириш усули асосида Пачкамар сув омборининг сув ташлаш тизими қувурларида кавитация жараёнининг бошланиш вақти ҳамда давомийлигини аниқлаш усулларини ишлаб чиқиш имконияти яратилган;
кўп фазали ўзаро киришувчан ва таъсирланувчан суюқликлар модели ва «Гидроиншоотлардаги кавитация ва пульсация жараёнларининг шаклланишини моделлаштириш ва гидроиншоот турғунлигига таъсирини баҳолаш динамикасини моделлаштириш» ҳисоблаш алгоритми ва дастурий мажмуа Пачкамар сув омборидан фойдаланиш бошқармаси томонидан амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуницаяларини ривожлантириш вазирлигининг 2021 йил 27 апрелдаги №33-8/2961-сонли маълумотномаси). Натижада насос станциясидаги гидравлик зарбанинг вужудга келиши ва унинг кавитацияга боғлиқлигини ҳисоблаш усули яратилган, оқим энергияси ўзгариши қонунияти ифодаланган, аралашмалар оқимидаги масса ва энергия ўзгариши қонуниятлари аниқланган, сув омборлари қувурларида кавитация жараёнининг ҳосил бўлишини ҳисоблаш усулларини ишлаб чиқиш имконияти яратган.