Адилов Беҳзод Абдуллаевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Қорақалпоғистон Устюрти ўсимликлар қопламининг трансформацияси: назарий ва амалий аспектлари», 03.00.05 – Ботаника (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.2.DSc/B141.
Илмий маслаҳатчи: Шомуродов Хабибулло Файзуллоевич, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ботаника институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ботаника институти, DSc.02/30.12.2019.В.39.01.
Расмий оппонентлар: Хасанов Фурқат Орунбаевич, биология фанлари доктори, профессор; Крестов Павел Витальевич, биология фанлари доктори, профессор; Хамраева Диловар Толибджоновна, биология фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: табиий-антропоген ўзгарган муҳит фонида Қорақалпоқ Устюрти ўсимликлар қоплами динамикасини аниқлаш ҳамда уни муҳофаза қилиш амалий чора-тадбирларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
иқлим ўзгаришининг тренд кўрсаткичлари ва ноодатий қурғоқчиликлар фонида Қорақалпоқ Устюртидаги алоҳида синтаксонларнинг таъсирчанлик тенденциялари аниқланган;
Орол денгизи қуриши билан боғлиқ Шарқий чинк мезофит жамоаларидаги биохилма-хиллик индексларининг ўзгариши ва синтаксонларнинг чидамлилиги аниқланган;
фитоценоз предикторлари тарихий ва замонавий ҳолатларининг ўзаро мантиқий алоқалари ҳамда ўсимлик қопламининг иқлим ўзгаришига жавоб йўллари асосланган;
келажакда иқлимнинг қурғоқчилланиши фонида тадқиқот ҳудуди ўсимликлар қоплами ривожланишининг тўғри чизиқли модели аниқланган;
геологик даврлар иқлим аномалияларининг Устюрт эдификаторлари климатик ареалларининг динамикаси ва толерантлик даражасига таъсири асосланган;
геохронологик даврлар мобайнида эдификаторлар реализациялашган ареалларининг ривожланиш модели ва фундаментал нишаларининг дивергенцияси хусусиятлари аниқланган;
трансформацияни ҳаракатлантирувчи кучлари, индикаторлари ва хусусиятлари асосида Қорақалпоқ Устюрти ўсимликлар қоплами динамикасининг асосий механизмлари (қулайлик, толерантлик ва ингибирланиш) очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қорақалпоқ Устюрти ўсимлик қоплами трансформациясининг хусусиятларини ўрганиш бўйича олинган натижалар асосида:
1 климатип, 2 та эдафотип, 3 та ценотип, 5 та формация ва 43 ассоциацияларни ўзида бирлаштирган Қорақалпоқ Устюртининг замонавий таснифи Қўнғирот давлат ўрмон қўмитаси бошқармаси амалий фаолиятига жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасининг 2022 йил 05 апрелидаги №184-сон маълумотномаси). Натижада, ўсимликларнинг кадастр маълумотларини шакллантириш ва ўрмон хўжалиги фонди ерларидаги ўсимлик қопламининг рақамли платформасини яратиш имконини берган;
46 та харита бирлигидан иборат бўлган «Қорақалпоқ ўсимликлар қопламининг харитаси» ва унинг изоҳи Қўнғирот давлат ўрмон қўмитаси бошқармаси амалий фаолиятига жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасининг 2022 йил 05 апрелидаги №184-сон маълумотномаси). Натижада, яйлов ресурсларини инвентаризациялаш ва яйлов чорвачилигини ривожлантириш учун истиқболли контурларни баҳолаш имконини берган;
ишлаб чиқилган ўсимлик қоплами деградацияси хилларининг таснифи ва хусусиятлари, бундан ташқари, деградацияга таъсирчан жамоаларни муҳофаза қилиш бўйича тавсия этилган амалий чора-тадбирлар Қорақалпоғистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси амалий фаолиятига жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2022 йил 05 апрельдаги №01/18-1063-сон маълумотномаси). Натижада, иқлим ўзгариши ва антропоген омиллар таъсирида шаклланган ва ўсимлик қопламига таъсир этувчи ҳудудий хавф ва таҳдидларни аниқлаш ҳамда геологик-қидирув ишлари оқибатларини Устюрт биохилма-хиллигига таъсирини юмшатиш имконини берган;
ташкил этилган доимий мониторинг майдончалари ва Шарқий чинк ўсимликлар қопламининг ҳолати тўғрисидаги маълумотлар Қорақалпоғистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси амалий фаолиятига жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2022 йил 05 апрельдаги №01/18-1063-сон маълумотномаси). Натижада, таъсирчан Шарқий чинк ўсимликлар қоплами устида кузатувлар олиб бериш ва уларни ҳудудий муҳофаза қилиш имконини берган.