Наврузов Эрназар Ботировичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Пахта ёғи таркибидаги госсипол миқдорини меъёрлаштиришни гигиеник асослаш», 14.00.07–Гигиена (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2.PhD/Tib242
Илмий раҳбар: Худайберганов Анатолий Сагатбаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Санитария гигиена ва касб касалликлари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.27.06.2017.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Пономарева Людмила Александровна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Зарединов Дамир Арифович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: мамлакатимиз аҳолисининг овқатланишида пахта ёғининг аҳамияти ҳамда пахта ёғидаги эркин госсиполнинг организмга заҳарли таъсирини гигиеник баҳолаш ва миқдорини меъёрлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
организмнинг орган ва тизимларининг фаолиятини, оқсиллар, ёғ ва карбонсувлар алмашувини бошқариш ва фаолиятини оширишга қаратилган овқат биологик фаол қўшимчаларни ишлаб чиқариш ва меъёрлаштиришга қўйилган санитар-гигиеник меъёр қоидалар ишлаб чиқилган;
аҳолини соғлом ва хавфсиз озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлаш, уларнинг таркибидаги овқат қўшимчаларни меъёрлаштириш ва хавфсизлигини таъминлашга қўйилган санитар-гигиеник қоида ва меъёрлар ишлаб чиқилган;
турли хил тажриба ҳайвонлари учун госсиполнинг заҳарли хусусиятларининг меъёри миқдори, госсиполнинг заҳарли таъсир кўрсатиш механизми унинг заҳарлилик ва ўзига хос таъсири даражасининг параметри исботланган;
госсиполнинг қолдиқ миқдори пахта ёғи хавфсизлик мезонларининг гигиеник меъёрлари жумласига киритишнинг зарурлиги тиббий-биологик жиҳатдан исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Пахта ёғи таркибидаги госсипол миқдорини меъёрлаштиришни гигиеник асослаш бўйича олинган илмий натижалар:
организмнинг орган ва тизимларининг фаолиятини, шунингдек карбонсувлар, ёғлари ва оқсиллар алмашувининг бошқариш ва фаолиятини оширишга қаратилган тиббий биологик фаол моддалар билан таъминлашни назорат қилишга қаратилган «Овқатга биологик фаол қўшимчаларни ишлаб чиқариш ва меъёрлаштиришга қўйилган гигиеник талаблар» тасдиқланган (0258-08-сонли СанҚваМ) тасдиқланган. Мазкур қонуний ҳужжат аҳолининг саломатлигида салбий ўзгаришларни келтириб чиқармайдиган биологик фаол овқат қўшимчаларини ишлаб чиқиш, истеъмол миқдори, сақлаш ва тарқатиш талаблари бўйича санитария меъёр ва қоидаларини такомиллаштиришга хизмат қилган;
аҳолининг соғлом ва хавфсиз озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлаш, уларнинг таркибидаги овқат қўшимчаларни меъёрлаштириш ва хавфсизлигини таъминлаш мақсадида «Озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлигига қўйилган гигиеник талаблар» таркибида тасдиқланган (0283-10-сонли СанҚваМ) тасдиқланган. Мазкур таклифлар озиқ-овқат маҳсулотлари таркибида мавжуд бўлган микотоксинлар, замбуруғлар, оғир металл тузлари ва витаминларнинг истеъмолга яроқлилик миқдори, сақлаш ва тарқатиш талаблари бўйича санитария меъёр ва қоидаларини такомиллаштиришга хизмат қилган;
аҳолининг турли қатламлари орасида ташқи муҳит салбий омиллар таъсирини камайтириш ва касалликлар олдини олиш бўйича ишлаб чиқилган таклифлар «Овқат қўшимчаларини ишлаб чиқариш ва меъёрлаштиришга қўйилган гигиеник талаблар» (0296-11-сонли СанҚваМ) тасдиқланган. Мазкур таклифлар пахта мойини ишлаб чиқаришда қўлланиладиган технологик қўшимчалар меъёрларини такомиллаштиришга хизмат қилган;
пахта ёғининг хавфсизлиги белгиланган гигиеник талаблар уни тозалаш, нейтраллаштириш, ҳидсизлантириш жараёнида унинг сифатини яхшилаш ва бузилишининг олдини олиш бўйича ишлаб чиқилган «Пахта ёғининг хавфсизлигини таъминлашга бўлган гигиеник талаблар» услубий қўлланмаси соғлиқни сақлаш амалиётига жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2017 йил 4 октябрдаги 8н-д/30-сон маълумотномаси). Мазкур услубий қўллама пахта ёғи таркибида госсиполнинг 0,1 мг/кг даражада илмий асосланган йўл қўйилиши мумкин бўлган миқдорини таъминлашга хизмат қилган;
пахта ёғи таркибидаги госсипол миқдорини меъёрлаштиришни гигиеник асослаш бўйича олинган илмий натижалар республика Давлат санитария эпидемиология назорати марказлари, «Ўзбекозиқовқатхолдинг» холдинг компанияси корхоналарининг, «Ёғ таҳлил сервис» МЧЖнинг иш фаолиятига жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2017 йил 6 декабрдаги 8н-з/47-сон маълумотномаси). Олинган илмий натижаларнинг амалиётга жорий қилиниши озиқ-овқат маҳсулотлари сифати ва хавфсизлигига гигиеник талаблар бўйича меъёрий-ҳуқуқий базани такомиллаштириш, пахта ёғининг сифати ва хавфсизлигини назорат қилишни яхшилаш, аҳоли орасида алиментар касалликлар ривожланишининг таҳликасини пасайтириш, соғлом овқатланиш масалалари бўйича гигиеник билимлари даражасини ошириш имконини берган.
