Mavlonov G‘iyosiddin Haydarovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Kirishma atomlari nanoklasterlariga ega bo‘lgan kremniyning magnit xossalarini boshqarish», 01.04.10–Yarimo‘tkazgichlar fizikasi (fizika-matematika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.1.DSc/FM39.
Ilmiy maslahatchi: Iliev Xalmurat Madjitovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat texnika universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasalar nomi, IK raqami: Fizika-texnika instituti, Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti, Samarqand davlat universiteti, DSc.27.06.2017.FM/T.34.01.
Rasmiy opponentlar: Rembeza Stanislav Ivanovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor; Zaynobiddinov Cirojiddin, fizika-matematika fanlari doktori, professor, akademik; Kamalov Amangeldi Bazarbaevich, fizika-matematika fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Toshkent axborot texnologiyalari universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: kremniyning magnit xossalarini marganes kirishmalari atomlarining magnit xususiyatli nanoklasterlari konsentratsiyasi va elektrofizik parametrlariga bog‘liq ravishda haroratning keng sohasida turli tashqi ta’sirlar yordamida boshqarishdan iborat.
III.Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
kremniy panjarasida hajm bo‘yicha teng taqsimlangan va parametrlari boshqariladigan marganes atomlarining magnit xususiyatli nanoklasterlarini shakllantirish imkoniyatini beradigan past haroratli bosqichma-bosqich amalga oshiriladigan diffuziya texnologiyasining rejimlari optimallashtirilgan;
marganes atomlari nanoklasterlarining haroratga barqarorligi hisobiga marganes atomlari bilan legirlangan kremniyning elektrofizik parametrlarini yuqori haroratlarda turg‘unligini oshirish usuli ishlab chiqilgan;
kremniydagi marganes atomlarining magnit xususiyatga ega bo‘lgan nanoklasterlari konsentratsiyasini 1015 cm-3 gachaoshirish hisobiga xona haroratida o‘ta yuqori qiymatdagi manfiy magnit qarshilik kuzatilishi aniqlangan;
marganes atomlarining magnit xususiyatli nanoklasterlariga ega bo‘lgan kremniyda, magnit maydon induksiyasi ortishi bilan manfiy magnit qarshiligining qiymati chiziqli ortishi aniqlangan;
bir vaqtning o‘zida kuchli magnit momentga va zaryadga ega bo‘lgan nanoklasterlarning zaryadlarini integral (oq) va infraqizil yorug‘lik ta’sirida kamayishi hisobiga manfiy magnit qarshilikning qiymatini 100 martagacha so‘nish effekti topilgan;
kremniyda magnit momentga ega bo‘lgan marganes atomlari nanoklasterlarining spinlarini, haroratning 30 K dan past sohasida tartibli yo‘nalish olishi hisobiga kremniyni ferromagnit holatga o‘tishi aniqlangan;
nanoklasterli kremniyning 10 K haroratdagi tajriba asosida aniqlangan magnitlanganlik (χMn) qiymati orqali marganes atomlari nanoklasterlarining magnit momenti hisoblangan;
energiya (kT) ortishi bilan nanoklasterlarning spinlarini tartiblangan yo‘nalishini buzilishi hisobiga kremniyning magnitlanganligini harorat oshishi bilan chiziqli kamayishi aniqlangan;
elektr maydon kuchlanganligini 0,1 - 600 V/sm va magnit maydon induksiyasini 0,2-2 Tl oralig‘ida hamda 240 K haroratda nanoklasterli kremniyning magnit qarshiligini 6 marotabagacha oshirish imkoniyati ko‘rsatilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
kremniyni past “haroratli va bosqichma-bosqich” legirlash texnologiyasi «FOTON» aksiyadorlik jamiyati tomonidan nanostrukturali ferromagnit xususiyatiga ega bo‘lgan kremniy kristallarini olishda foydalanilgan («O‘zeltexsanoat» aksiyadorlik kompaniyasining 2017 yil 6 oktyabrdagi 02/2074-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalardan foydalanish yuqori chastotali diodlarning tashqi ta’sirga chidamliligini oshirish imkonini bergan;
nanoklasterlarning zaryadlarini integral (oq) va infraqizil yorug‘lik ta’sirida boshqarish natijalari Turkmaniston Fanlar akademiyasi Quyosh energiyasi institutida bajarilgan «Nanoo‘zgaruvchan zonali keng spektral sezgirlikka ega (0.1-3 mkm) yangi fotoelementlarni tayyorlash va ishlab chiqish» (2012–2015) mavzudagi loyihasida zonalari o‘zgarib boruchvi nanostrukturali geteroo‘tishlarda infraqizil sohadagi sezgirligini boshqarishda qo‘llanilgan (Turkmaniston Fanlar akademiyasi Quyosh energiyasi institutining 2017 yil 9 noyabrdagi 162/17-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalardan foydalanish metall-yarimo‘tkazgich strukturali spektrometrik elementlarning spektral sezgirligini uzun to‘lqin tomoniga kengaytirish imkonini bergan;
kirishmani diffuziyada faollashish energiyasi kichik bo‘lgan past haroratli ko‘p bosqichli diffuziya o‘tkazish tartibi PFI F3-FA-0-56434 raqamli «Quyosh elementlari va yarimo‘tkazgich asboblar uchun yupqa qatlamli va nanoqatlamli strukturalarni shakllantirishning fizikaviy qonuniyatlari» (2012–2016) mavzusidagi loyixani bajarishda karbid kremniy kristallining faol sohasida bor va alyuminiy kirishma atomlari diffuziyasini amalga oshirishda qo‘llanilgan (Fan va texnologiyalar agentligining 2017 yil 24 oktyabrdagi FTA-02-11/940-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalardan foydalanish yupqa qatlamli tajribaviy namunalar olish imkonini bergan.
