Зокирова Соҳиба Мухторалиевнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи):«Тиллар тадқиқида контрастив лингвистика илмий парадигмасининг ўрни», 10.00.11–Тил назарияси. Амалий ва комьютер тилшунослиги.

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.PhD/Fil222.

Илмий раҳбар: Ҳакимов Мухаммад Хўжахонович, филология фанлари доктори.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, PhD.27.06.2017.Fil.05.02.

Расмий оппонентлар: Умархўжаев Мухтор Эшонхўжаевич, филология фанлари доктори, профессор; Бердалиев Абдували, филология фанлари доктори, профессор (Тожикистон).

Етакчи ташкилот номи: Ўзбекистон жаҳон тиллари университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқот мақсади: контрастив лингвистиканинг назарий ва амалий масалаларининг тадрижий такомилини асослаш, тиллар тадқиқида контрастив лингвистика илмий парадигмаси хусусиятларини ёритишдан иборатдир.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

контрастив лингвистика структурасида конгруэнтлик, эквивалентлик, лакунарлик, конвергенция, дивергенция, поливергенция ҳодисаларининг интралингвистик ва компаративистик табиати далилланган;

контрастив лингвистика парадигмасида фонетик-фонологик белгиларига кўра конгруэнт бўлган сўзлар ўз мазмунини сақлаши билан бирга семантик жиҳатдан ўзаро бир-бирига яқин бўлиши, тамоман янги маъно касб этиши, зид маънода бўлиши исботланган;

қисман эквивалентлик парадигмаси таркибида конвергенция ва дивергенция билан бир қаторда поливергенция ҳодисаси мавжудлиги аниқланган;

контрастив лингвистикада эквивалентлик даражаларидан бири сифатида лакунарлик ҳодисаси ажратилган ҳамда бу категориянинг уникалия назарияси асоси эканлиги асосланган;

фонетик, лексик-семантик, морфем-морфологик ва синтактик бирликларнинг зидланувчи контраст белгилари аниқланган;

тил бирликларининг контраст зидланиши оламнинг лингвистик манзарасининг ранг-баранглиги, турли тил эгаларининг миллий маданияти ҳамда дунёқараши натижаси бўлган лингвомаданий хусусиятларидан келиб чиқиши аниқланган.

IV.  Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Тиллар тадқиқида контрастив лингвистика илмий парадигмасининг ўрнини тадқиқ этиш асосида:

контрастив лингвистикага оид конгруэнтлик ва эквивалентлик, эквивалентсиз лексика, лакунарлик ва лакунар бирлик сингари тушунчалар А-1-61 рақамли «Кўриш имконияти чекланган талабалар учун тилшунослик фанлари бўйича аудиокитоб таъминотини яратиш» амалий лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта-махсус таълим вазирлигининг 89-03-2473-сон маълумотномаси). Натижада ўқув қўлланма, услубий кўрсатмалар ва уларнинг аудиокитоб шаклидаги нусхаларида қўлланилган терминлар изоҳининг илмийлиги ҳамда мукаммаллигига эришилган;

тадқиқотда қўлланилган акцент, билингвизм, грамматик маъно, интонация, изофа, миллатлараро алоқа тили, қариндош тиллар, сема сингари тушунчалардан «Ўзбекча-инглизча-русча лингвистик терминлар мухтасар луғати»да фойдаланилган (Олий ва ўрта-махсус таълим вазирлигининг 89-03-3307-сон маълумотномаси). Натижада луғатнинг ўзбек тилидаги қисми контрастив лингвистикага оид терминлар билан бойитилган, терминлар изоҳи мукаммаллашган;

хулосалар асосида «Ўзбек ва тожик тилларидаги қисман конгруэнт сўзлар луғати» яратилган (Фарғона давлат университети кенгашининг 2017 йил 30 ноябрдаги 4-сон баённомаси). Натижада тожик тили йўналиши талабалари ва ўқувчиларининг ўзбек орфографияси ва орфоэпиясидаги хатолар олдини олишга эришилган;

тадқиқотнинг маданий, иқтисодий, сиёсий, ижтимоий алоқаларнинг тил материалларида намоён бўлиши хусусидаги хулосаларидан вилоят телерадиокомпаниясининг «Олтин ҳалқа» кўрсатуви, «Сўз сеҳри», «Армуғон» радиоэшиттиришлари сценарийларини тузишда фойдаланилган (Фарғона вилоят телерадиокомпаниясининг 12-01/3-сон маълумотномаси). Натижада ушбу телекўрсатув ва эшиттиришлар учун тайёрланган материалларнинг мазмуни мукаммаллашган.