Абдурахмонова Раънохон Косимовнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Турли тизимдаги тилларда дейктик бирликларнинг текст ҳосил қилиш функциялари», 10.00.11–Тил назарияси. Амалий ва компьютер тилшунослиги.

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.PhD/Fil221.

Илмий раҳбар: Набиева Дилоро Абдулхамидовна, филология фанлари доктори.

Диссертация бажарилган муассаса номи:Андижон давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, PhD.27.06.2017Fil.05.02.

Расмий оппонетлар: Усмонова Хуринисо Шараповна, филология фанлари доктори, профессор; Рахимов Хуррам Рахимович, филология фанлари доктори, профессор (Германия).

Етакчи ташкилот номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари   университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқот мақсади: турли системадаги тилларда дейктик бирликларнинг матн ҳосил қилиш функцияси ҳамда матнда дейксис ифодасини таснифлаш ва аниқлаш, унинг матнни ташкиллаштиришдаги аҳамиятини аниқлаш, социолингвистик, прагмалингвистик, лингвокультурологик аспектларини очиб беришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагидан иборат:

турли тизимдаги тилларда дейктик хусусиятга эга бўлган бирликларнинг шахс, макон, замонни ифодаловчи хусусий ва тилнинг сатҳларига тегишлигигига кўра умумий – морфемали, лексик, синтактик жиҳатлари, дейктик бирликларнинг матн ҳосил қилишдаги аҳамияти далилланган;

немис адабиётининг йирик намояндалари Й.В.Гётенинг “Фауст” ва “Ёш Вертернинг изтироблари”, Ҳ.Маннинг “Содиқ фуқаро”, Ф.Шиллернинг “Макр ва муҳаббат” ва “Қароқчилар” асарларида қўлланилган дейктик бирликларнинг ўзбек тилида ифодаланиши ёритилган;

дейктик бирликлар орқали матн ҳосил қилиш услуби ўртасидаги мутаносибликнинг таржима услубида акс этиши прагмалингвистик нуқтаи назаридан исботланган;

тилдаги фонетик, лексик, морфологик, синтактик сатҳ бирликларининг дейктик хусусиятлари турли тизимдаги тиллар қиёси мисолида кўрсатилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Турли тизимдаги тилларда дейктик бирликларнинг текст ҳосил қилиш функциялари асосида:

тадқиқот натижаларидан А-1-126 рақамли “Узлуксиз таълимда ўқувчилар тил компетентлигини шакллантиришнинг замонавий усуллари“ мавзусидаги амалий  лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2017 йил 25 декабридаги 89-03-3397-сон маълумотномаси). Натижада ўқувчиларнинг тил компетентлигини шаклантиришда таржима жараёнида сўзнинг муқобил вариантини топиш  усулларини очиб беришга хизмат қилган;

тадқиқот натижаларидан А-1-39 рақамли “Ўзбек амалий психолингвистикасини яратиш дастурини ишлаб чиқиш“ мавзусидаги амалий илмий-техник тадқиқот грантида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2017 йил 25 декабридаги 89-03-3397-сон маълумотномаси). Натижада дейктик функцияларни бажарувчи сўзларнинг матнни ривожланишидаги шароит (ситуация), ўхшашлик (аналогия), фарқлаш (дифференциация), таъсирчанлик, сўзловчи ва тингловчининг руҳий ҳолати  масалалари илмий далилларга бой бўлиши таъминланган.