Тожиева Гулбаҳор Номозовнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Ўзбек тили маънавий-маърифий лексикасининг мустақиллик йилларидаги тараққиёти («миллий ғоя» атов бирликлари тизими)»  (10.00.01). – Ўзбек тили (филология фанлари)

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: №В2017.1.PhD/Fil 21

Илмий раҳбарнинг фамилияси, исми, шарифи, илмий даражаси ва унвони: Менглиев Бахтиёр Ражабович, филология фанлари доктори.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши  давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети. PhD.27.06.2017.Fil.02.03.

Расмий оппонентлар: Дадабоев Ҳамидулла Арипович, филология фанлари доктори, профессор; Абдиев Муродқосим Болбекович, филология фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Андижон  Давлат университети .         

Диссертация йўналиши: назарийва амалийаҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: миллий ғоя тушунчаларини ифодаловчи атов бирликларининг ўзбек тили лисоний тизимидаги ўрни ва системавий хусусиятлари ёритиб беришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий  янгилиги:

бирикма шаклидаги атов бирликларининг тил лексик тизимидан ўрин олиш механизми, унинг тил системасидаги  яхлитлик, узвийлик ва узлуксизликни таъминлаши далилланган;

миллий ғоятушунчаларини ифодаловчи  атов бирликларининг тил лексик системасида тутган ўрни аниқланган, уларнинг мавзувий ва маъновий гуруҳлари ажратилган; фарқлаш ва таснифлаш асослари ишлаб чиқилган;

атов бирликларининг марказ ва қуршов лексемалари аниқланиб, уларнинг мазмун ифодалаш салоҳияти ҳамда лингвистик қиймати очиб берилган;

атов бирликларининг тарихий-этимологик, ўз ва ўзлашма қатламга оид микросистемалар каби шаклий структуралари тадқиқ қилинган; уларнинг содда, мураккаб типлари, бир компонентли, икки компонентли ва кўп компонентли турлари асослаб берилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.Ўзбек тили маънавий-маърифий лексикасининг мустақиллик йилларидаги тараққиёти тадқиқоти давомида илмий асосланган адоват, алла, аллома, анъана, ахборот  эркинлиги, ахлоқ, ақида, ақидапарастлик,  баркамол авлод, баркамоллик, барқарорлик,   бунёдкор ғоялар,  буюк ипак йўли, Ватан, ватанпарварлик, виждон эркинлиги, диний ташкилот, диний эътиқод, дўст, ижтимоий адолат, иммунитет, инсонпарварлик, истиқлол, истиқлол мафкураси, иқтисодиётнинг сиёсатдан устуворлиги, иқтисодий манфаатлар, иқтисодий мустақиллик, комиллик, маданий мерос, маданият, манфаат, матбуот эркинлиги, мафкура, маънавий зарар, маънавият, маърифат, маҳалла, маҳаллийчилик, меҳмондўст, миллий мафкура, миллий  тил, миллий ғоя, миллийлик, мустақиллик, мутафаккир, Наврўз, огоҳлик, оила, оммавий  маданият, семурғ, сиёсий маданият, сиёсий эътиқод, сулола, сўз эркинлиги, эрксизлик, эътиқод, қадрияткаби атов бирликларнинг изоҳидан  ФА–Ф1-Г041 рақамли “Ўзбек тили лексикаси ва терминологиясининг ривожланиш тамойиллари” (2012–2016) номли фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш қўмитасининг ФТК-0313/888-сон маълумотномаси). Олинган натижалардан мустақиллик йилларида шаклланган ўзбек тили маънавий-маърифий лексикасининг асосий белгиларини ва бирликларини аниқлаштиришда фойдаланилган

“Ўзбек тилининг қисқача маънавият лингвокультурологик қомусий луғати” (ISBN 978-9943-4921-1-0) нашр этилган ва унда 100 дан ортиқ миллий ғоя тушунчаларини ифодаловчи атов бирликларининг изоҳи берилган.

Тадқиқот  натижаларининг илмий аҳамияти ўзбек тилининг миллий ғоя тушунчаларини ифодаловчи атов бирликларини “лисон→нутқ” тамойили асосида лисоний имкониятларнинг нутқий воқеланиши аспектида ўрганиш учун назарий манба вазифасини бажариши билан белгиланади.

Тадқиқот  натижаларининг амалий аҳамияти эса тегишли луғатларни тартиб беришда, таълимнинг турли бўғинлари учун ўзбек тилидан дарслик ва қўлланмалар яратишда, олий филологик таълимда ихтисослик ва танлов фанларини ташкил этиш, тавсиянома ва йўриқномалар тайёрлашга хизмат қилиши билан изоҳланади.

Тадқиқот натижалари ва хулосаларининг асосий мазмуни Қарши  давлат университети ўзбек филологияси факультети талабаларига ўқилган маъруза ва амалий машғулотларда, шунингдек ўзбек тилшунослигида миллий ғоя тушунчаларини ифодаловчи атов бирликларининг систем хусусияти тавсифи бўйича олиб борилган мавжуд маълумотларни кенгайтиради ва тўлдиради. Миллий ғоя тушунчаларини ифодаловчи атов бирликларининг систем хусусияти тавсифи тилшунослик фанларининг ривожига хизмат қилиши тадқиқотчининг республика, хориж илмий нашрлари ва тўпламларда нашр этилган мақолаларида ўз ифодасини топган.