Саитханова Динара Руслановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Турли экиш усуллари ва баргдан озиқлантиришнинг шолини ўсиши, ривожланиши ҳамда дон ҳосилдорлигига таъсири”, 06.01.08 - Ўсимликшунослик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.2.PhD/Qx.423.
Илмий раҳбар: Саттаров Масъуджон Ахтамович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Шоличилик илмий–тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05/30.12.2019.Qx.42.01.
Расмий оппонентлар: Атабаева Халима Назаровна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Тиллабеков Ботир Хасанович, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Дон ва дуккакли экинлари илмий тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади шолининг кечпишар “Лазурный” ва ўртапишар “Искандар” навларидан юқори сифатли дон ҳосили олишда турли экиш усуллари шароитида янги микроэлементли комплекс ўғитларни баргдан самарали озиқлантириш усулини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Тошкент вилоятининг ўтлоқи–ботқоқ тупроқлари шароитида шолининг ўртапишар “Искандар” ва кечпишар “Лазурный” навларида юқори ва сифатли ҳосил етиштиришда Kristalon ва Logopuser микроэлементли комплекс ўғитларни баргдан суспензия шаклида қўллашнинг самарадорлиги аниқланган;
микроэлементли комплекс ўғитлар билан баргдан суспензия шаклида озиқлантиришнинг шолини эрта пишиб етилишига (4–5 кун), махсулдор тупланишига (0,9–4,1%), қуруқ масса тўплашига (0,9–3,5 гр), барг сатҳининг ортишига, 1000 дона дон вазнига (1,0-1,7%), рўвакдаги донлар сонига
(10,4-14,1%), умумий ва бутун гуруч чиқишига (3,17-4,5%) ижобий таъсир этиши аниқланган;
шолини экиш усуллари ҳамда ўғитлаш меъёрларидан қатъий назар “Лазурный” ва “Искандар”навларини етиштиришда Kristalon препаратини
(2 кг/га) тупланиш, найчалаш, рўваклаш ва Logopuser препаратини (0,5 л/га) тупланиш ва рўваклаш даврида суспензия шаклида қўллаш самарали эканлиги аниқланган;
шоли кўчатларини қўлда ва экиш механизмида ҳамда шоли уруғлари сочма усулда экиш билан бирга микроэлементли комплекс ўғитларни баргдан суспензия кўринишида қўллашда иқтисодий самарадорлик ҳисобланган ҳамда шолини кўчат усулида етиштиришнинг айрим элементлари (шоли уруғларини экишга тайёрлаш, тупроқ аралашмасини тайёрлаш, кассеталарга тупроқ солиш, уруғларни экиш, далани экишга тайёрлаш, кўчатларни экиш ва парваришлаш) бўйича тавсиялар ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Турли экиш усуллари ва баргдан озиқлантиришнинг шолини ўсиши, ривожланиши ҳамда дон ҳосилдорлигига таъсири бўйича ўтказилган тадқиқотлар натижалари асосида:
шолини қўлда ва экиш механизмлари билан кўчат усулида экиш ва баргдан озиқлантиришни қўллаш юзасидан «Шолини кўчат усулида етиштириш бўйича тавсиялар» тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 1 июндаги 02/23–04/3563–сон маълумотномаси). Ушбу тавсиянома вилоятларда шоличиликка ихтисослашган агрокластер ва фермер хўжаликларида қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
шолини кўчат усулида экиш ва баргдан озиқлантириш технологияси Хоразм вилояти Гурлан туманида 20 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 1 июндаги 02/23–04/3563–сон маълумотномаси). Натижада мазкур технологияни жорий қилиш эвазига
73,1 ц/га ҳосил олиниб, назоратга нисбатан 6,3 ц/га юқори ҳосилдорликка эришилган ва гектаридан 8542 минг сўм соф фойда олиниб, 49% рентабелликка эришилган;
Тошкент вилоятининг ўтлоқи-ботқоқ тупроқлари шароитида турли экиш усуллари ва баргдан озиқлантириш агротехникаси бўйича Ўртачирчиқ туманида 31 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 1 июндаги 02/23–04/3563–сон маълумотномаси). Натижада шолининг Искандар нави механизмлар ёрдамида экилиб, N90Р90К112,5 кг/га меъёрдаги минерал ўғитлар қўлланилган ҳамда тупланиш ва рўваклаш даврларида Logopuser 0,5 л/га меъёрда комплекс микроўғити билан барг орқали ишлов берилганда 70,8 ц/га ҳосил олинган, соф фойда 8223,6 минг сўм/гани, рентабеллик даражаси 48,7 фоизни ташкил қилган. Шолининг Лазурный нави кўчатлари механизмлар ёрдамида экилиб, N135Р112,5К112,5 кг/га меъёрдаги минерал ўғитлар қўлланилган ҳамда ўсув даврида тупланиш ва рўваклаш даврларида Logopuser 0,5 л/га меъёрда комплекс микроўғит билан барг орқали ишлов берилиб, 71,7 ц/га ҳосил олинган, соф фойда 8758 минг сўм/гани, рентабеллик даражаси 47,6 фоизни ташкил қилган.