Мелиев Содир Каримжоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистон шароитида юмшоқ буғдой коллекция намуналарини физиологик ва миқдорий белгиларига генотип-муҳитнинг таъсири», 03.00.07 - Ўсимликлар физиологияси ва биокимёси (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.3.PhD/В210.
Илмий раҳбар: Бабоев Саидмурат Кимсанбоевич, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, DSc.02/30.12.2019.B.53.01.
Расмий оппонентлар: Давранов Қодиржон Сотволдиевич, биология фанлари доктори профессор, профессор; Матниязова Ҳилола Ҳудойбергеновна, биология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: юмшоқ буғдойнинг жаҳон коллекцияси намуналарини Ўзбекистон шароитида турли биотик ва абиотик омиллар таъсирига мослашувчанлигининг физиологик ва морфологик хусусиятларини баҳолаш асосида янги навларини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор юмшоқ буғдойнинг хорижий коллекция намуналарини тупроқ – иқлим шароитларида мослашувчанликнинг физиологик хусусиятларига таъсири натижасида буғдойнинг дон тўлишиш даврида барглардаги хлорофилл ва каротиноид миқдори, сув ушлаш хусусияти, баргнинг умумий сув миқдори, фотосинтез кунлик соф маҳсулдорлиги ва транспирация жадаллиги кўрсаткичларини паст ва юқори қийматлар диапазони миқдорий белгиларга таъсири аниқланган;
коллекция намуналаридан занг касаллигига чидамли, ўсув даври андоза нав (Краснодарская-99) га нисбатан 10-12 кун қисқа, ётиб қолишга чидамли ва ҳосилдорликни таъминловчи қимматли хўжалик белгилари юқори бўлган намуналар танлаб олинган;
танлаб олинган намуналарда юқори ҳарорат таъсирида сув баланси кўрсаткичларининг оптимал ушлаб туриши ҳамда ўсимлик тургорлик холатини юқори даражада сақлаб қолиши ва ҳосилдорлигига ижобий таъсир кўрсатиш диапазони аниқланган;
коллекция намуналаридан экстремал ташқи муҳит омиллари ва стресс шароитларда пластиклик ҳамда ҳосилдорликнинг константивлиги барқарор бўлган намуналар асосида юмшоқ буғдойнинг ҳосилдорлик селекцияси учун бошланғич манба ва янги “Эъзоз” нави яратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Юмшоқ буғдойнинг жаҳон коллекцияси намуналарини Ўзбекистон шароитида турли биотик ва абиотик омиллар таъсирига мослашувчанлигининг физиологик ва морфологик хусусиятларини баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
юмшоқ буғдойнинг жахон коллекциясидан ажратиб олинган  намуналар асосида махаллий шароитга тез мослаша оладиган, вегетация даври 10-15 кунга қисқа, Эъзоз” буғдой нави яратилган ва бу нав 2020 йилдан истиқболли нав сифатида Давлат реестрига киритилган (Реестр №20/21) (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг  2021 йил 29 ноябрдаги 02/021-4848-сон маълумотномаси). Натижада, андоза сифатида олинган Краснодар 99 навига нисбатан 10-12 ц/га юқори ҳосил берадиган, эртапишар тизмалар яратиш имконини берган;
Эъзоз буғдой навининг уруғлик материаллари ФА-А-ҚҲ 2018-427 “MAS технологиясининг “генларни пирамидалаш” усулидан фойдаланиб буғдойда асосий биотик ва абиотик стресс факторларга чидамлилик генларни бир генотипга жамлаш ва шу асосида янги линиялар яратиш” (2018-2020) мавзусидаги амалий лойиҳасида қурғоқчиликка чидамли нав сифатида дурагайлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2021 йил 9 декабрдаги 4/1255-3434-сон маълумотномаси). Натижада, турли стресс шароитларга чидамли дурагай авлодлар олиш имконини берган.