Шарафиддинова Нодира Хурсандовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек шеъриятида ритм  ва уни ташкил қилишнинг усул ҳамда воситалари”, 10.00.02 – Ўзбек адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.4.PhD/Fil2079.    
Илмий раҳбар: Қуронов Дилмурод Ҳайдаралиевич, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Расулова Умида Йўлдош қизи, филология фанлари доктори, доцент; Каримов Обитжон Якубжанович, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Қўқон давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади ўзбек шеъриятининг аруз, бармоқ ва эркин шеър тизимларида ритмнинг ўрни, унинг ўзига хослигини, тадрижий тараққиётини ва бу жараён тилнинг фонетик қонуниятлари  билан зич боғлиқ эканлигини очиб беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ритм тилнинг фонетик қонуниятлари асосида уюшган  нутқ  бўлакларининг муайян вазифаларни бажариш  учун урғу  ва  пауза воситасида ёрқин  фонетик  фонда ажратилган,  интеллектуал, ҳиссий  идрок  этиладиган  товуш – оҳанг тўлқинларининг бирлигидан  иборат  бўлакларнинг яхлитланган бутунлиги типидаги янги таърифи берилган ҳамда ритмо-фонетик, ритмо-морфологик, ритмо-синтактик фигуралари, товуш, бўғин, туроқ (рукн), мисра, банд, такт каби унсурлари аниқланган;
ритм яратишнинг товуш алмаштириш, товуш тушириш ва товуш орттириш усуллари поэзияда нисбатан фаол усуллар эканлиги, ритм яратишнинг товуш билан боғлиқ акцентологик, яъни талаффуз нормаларига асосланувчи  усулининг қатор ундошли сўзлар сўнгги товушининг навбатдаги сўз унлиси билан қўшилган ҳолда бўғин вужудга келтириши, бундай сўзлар эгалик қўшимчалари қўшилиши билан икки бўғинга айланиши, ритм талабига мувофиқ, баъзида бир бўғин, баъзида икки бўғин сифатида ритм яратишдаги  жиҳатлари далилланган;
инверсия ритм яратиш усулларидан бири эканлиги, гап бўлакларининг ўрин алмашинуви  унинг содда, мураккаб таркибдан иборат гап бўлакларини ташкил этувчи сўзлар ўрнининг алмашинувидан иборат  мураккаб шакллари эканлиги, ёрдамчи сўзларни бўғин тушириш, бўғин қўшиш ва қўшма сўз сифатида қўллаш билан ритм яратилиши, қисқартмаларни ташкил этувчи ҳарфларнинг алфавит номланиши асосидаги талаффузи, ритм талабига мувофиқ таркибида унли товуш бўлган ва фақат ундошлардан иборат бўлган қисқартмаларнинг туроқ элементи сифатидаги бўғинларга бўлиниши   исботланган;
сўз ритм яралишининг бирламчи микро майдони эканлиги ва бу миллий тил фонетик тизимига боғлиқлиги, ритм  эволюциясининг микро ва макро майдонлари  ва эркин шеър ритмининг  метрик тизимдан  ҳоли бўлган, оддий сўзлашув нутқига яқин эканлиги бир сўз, ҳатто бир бўғин алоҳида мисрани ташкил этиши каби  хусусиятлари  исботланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. ўзбек шеъриятида ритм ва уни ташкил қилишнинг усул ҳамда воситаларини тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижаларидан:
ритм тилнинг фонетик қонуниятлари асосида уюшган  нутқ  бўлакларининг муайян вазифаларни бажариш  учун урғу  ва  пауза воситасида ёрқин  фонетик  фонда ажратилган,  интеллектуал, ҳиссий  идрок  этиладиган  товуш – оҳанг тўлқинларининг бирлигидан  иборат  бўлакларнинг яхлитланган бутунлиги типидаги янги таърифи берилган ҳамда ритмо-фонетик, ритмо-морфологик, ритмо-синтактик фигуралари, товуш, бўғин, туроқ (рукн), мисра, банд, такт каби унсурлари хусусидаги хулосалар “Жадид адабиёти тарихи” дарслигида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021 йил 25 декабрдаги 538-сон буйруғига асосан 538-283-рақамли рухсатномаси). Натижада дарслик мавзулари ва материалларининг сифат жиҳати ҳамда назарий асослари янада бойишига  эришилган;
ритм яратишнинг  товуш алмаштириш, товуш тушириш ва товуш орттириш усуллари поэзияда нисбатан фаол усуллар эканлиги, ритм  яратишнинг товуш билан боғлиқ акцентологик, яъни талаффуз нормаларига асосланувчи  усулининг қатор ундошли сўзлар сўнгги товушининг навбатдаги сўз унлиси билан қўшилган ҳолда бўғин вужудга келтириши, бундай сўзлар эгалик қўшимчалари қўшилиши билан икки бўғинга айланиши, ритм талабига мувофиқ, баъзида бир бўғин, баъзида икки бўғин сифатида ритм яратишдаги  жиҳатлари “Услубшунослик асослари” ўқув қўлланмасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021 йил 23 ноябрдаги 500-сон буйруғига асосан 500/t-006-рақамли рухсатнома). Натижада турк-ўзбек мақоллари, матал ва топишмоқлари  тузилишининг тўғри белгиланишига эришилган;  
сўз ритм яралишининг бирламчи микро майдони эканлиги ва бу миллий тил фонетик тизимига боғлиқлиги, ритм  эволюциясининг микро ва макро майдонлари  ва эркин шеър ритмининг  метрик тизимдан  ҳоли бўлган, оддий сўзлашув нутқига яқин эканлиги бир сўз, ҳатто бир бўғин алоҳида мисрани ташкил этиши каби  хусусиятлари, “Ўзбек шеъриятида ритм ва уни ташкил қилишнинг усул ҳамда воситалари” мавзусидаги илмий қарашлардан Фарғона телерадиокомпаниясининг “Адабий муҳит”, “Очиқ мулоқот”, “Замондош”,”Кун мавзуси”, “Фарғона – 24”, “Ассалом, Фарғона”, ”Маънавият сарчашмаси” кўрсатувлари, “Маънавият–қалб кўзгуси”, “Зиё маскани” номли радиоэшиттиришларининг сценарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Фарғона вилоят телерадиокомпаниясининг 2021 йил 20 декабрдаги 389-сон маълумотномаси). Натижада илмий натижаларнинг қўлланиши ёш авлод онгида, айниқса, ёш ижодкорларда бадиий-эстетик тушунча ва тасаввурларнинг шаклланиши, бадиий-ижодий тафаккурнинг ривожланишига ҳисса қўшган.