Абдувалиева  Нодира Алишеровнанинг
 фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Алишер Навоий ғазалларининг лексик-семантик хусусиятлари”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.4.PhD/Fil1405.    
Илмий раҳбар: Умарова Наргизахон Рустамовна, филология фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Усмонова Хуринисо Шароповна, филология фанлари доктори, профессор; Рахматов Мардон Мехмонович, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади Навоий асарларининг лексик-семантик хусусиятларини “Хазойин ул-маоний” девонидаги ғазаллари орқали эски ўзбек тили босқичидаги луғавий бирликларнинг семантик тараққиётини очиб беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Навоий ғазалиёти лексик тизими доирасида лексемаларнинг тарихий полисемантик хусусиятлари ёритилиб, ғазалларда луғавий бирликларнинг шаклий ва маъновий муносабатлари (синоним, антоним ва омонимлар)га оид лисоний компрессиянинг асимметрик ва семантик  хусусиятлари очиб берилган;
шоир ғазалларида қўлланган арабча ва форсча ўзлашмалар семантикаси, уларнинг қўлланиш частотаси,  ғазал матнида ўзлашмалар миқдорининг ғазал қофияси ва радифига боғлиқлиги аниқланган;
миллий тил тарихий лексиконидаги янги сўз ва тушунчаларнинг  пайдо бўлиш динамикаси, эски ўзбек тилининг лексик тизимида юз берган ўзгаришлар, мумтоз шеърий матнда қўлланилган луғавий бирликлар ва уларда маънонинг воқеланиш жараёнига хос лисоний қонуниятлар метафора, метонимия, синекдоха, тобелилик сингари ҳосила маънолар доирасида ёритилган, шунингдек, фразеологизмларнинг маъновий ва даражаланиш хусусияти ҳамда ғазал мазмунини шакллантиришдаги ўрни исботланган;
Навоий ғазалларида қўлланган наботот ва ҳайвонот номлари парадигматик муносабатлари асосида уларнинг бадиий нутқни шакллантиришдаги услубий-семантик имкониятлари ёритилиб, қўлланиш частотасига кўра қиёсланган ҳамда ғазалларда гул, қуш, булбул каби фаол лексемаларнинг бадиий матндаги этимологик ва функционал хусусиятлари далилланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тадқиқотнинг назарий таклифлари, амалий тавсиялари ва хулосалари қуйидагиларга татбиқ этилган:
Навоий ғазалиёти лексик тизими доирасида лексемаларнинг тарихий полисемантик хусусиятлари ёритилиб, ғазалларда луғавий бирликларнинг шаклий ва маъновий муносабатлари (синоним, антоним ва омонимлар)га оид лисоний компрессиянинг асимметрик ва семантик  хусусиятлари ҳақидаги хулосалардан ФА-А1-Г004 – “Қорақалпоқлар тасаввурида аёл тимсоли: этнологик тадқиқотлар” номли амалий тадқиқот лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2022 йил 25 январдаги 17.01/18-сон маълумотномаси). Натижада шоир ғазалларидаги ёр тимсолининг бадиий талқинлари доирасидаги илмий қарашлар лойиҳа ишини такомиллаштиришга хизмат қилган;
шоир ғазалларида қўлланган арабча ва форсча ўзлашмалар семантикаси, уларнинг қўлланиш частотаси,  ғазал матнида ўзлашмалар миқдорининг ғазал қофияси ва радифига боғлиқлиги ҳамда фразеологизмларнинг маъновий ва даражаланиш хусусиятларига кўра фарқи, ғазал мазмунини шакллантиришдаги ўрни ҳақидаги хулосалардан  ФА-Ф1-Г003 “Ҳозирги қорақалпоқ тилида функционал сўз ясалиши” мавзусидаги фундаментал лойиҳа доирасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2022 йил 25 январдаги 17.01/17-сон маълумотномаси). Натижада эски ўзбек тили тилига оид сўз ясалиши функционал хусусиятлари ва лексемаларнинг семантик тараққиёти  ҳақидаги хулоса ва тавсиялар асосида лойиҳа назарий жиҳатдан бойитилган;
миллий тил тарихий лексиконидаги янги сўз ва тушунчаларнинг  пайдо бўлиш динамикаси, эски ўзбек тилининг лексик тизимида юз берган ўзгаришлар, мумтоз шеърий матнда қўлланилган луғавий бирликлар ва уларда маънонинг воқеланиш жараёнига хос лисоний қонуниятлар метафора, метонимия, синекдоха, тобелилик сингари ҳосила маънолар доирасида ёритилган, шунингдек, фразеологизмларнинг маъновий ва даражаланиш хусусияти ҳамда ғазал мазмунини шакллантиришдаги ўрни борасидаги хулосалардан “Прагмалингвистика асослари” номли дарсликнинг “Тилшуносликнинг қиёсий-тарихий, систем-структур ва антропоцентрик илмий парадигмалари”, “Прагматиканинг семиотик илдизлари” мавзуларини ёритишда фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус вазирлигининг 2020 йил 14 августдаги 418-сон буйруғига асосан 418-043- рақамли рухсатнома). Натижада тилнинг тарихий тараққиётида лексемаларнинг семантик  ва прагматик хусусиятлари, маънонинг воқеланиш жараёнига хос лисоний қонуниятлар ва уларнинг ғазал мазмунини шакллантиришдаги ўрни тўғрисидаги нуқтаи назарлар дарсликни назарий ва амалий жиҳатдан бойитишга хизмат қилган;  
Навоий ғазалларида қўлланган наботот ва ҳайвонот номлари парадигматик муносабатлари асосида уларнинг бадиий нутқни шакллантиришдаги услубий-семантик имкониятлари ёритилиб, қўлланиш частотасига кўра қиёсланган ҳамда ғазалларда гул, қуш, булбул каби фаол лексемаларнинг бадиий матндаги этимологик ва функционал хусусиятлари юзасидан берилган илмий хулоса ва тавсиялардан “Матн тилшунослиги” дарслигида кенг фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус вазирлигининг 2021 йил 31 майдаги 237- сон буйруғига асосан 237-317-рақамли рухсатнома). Натижада мумтоз матн таҳлили доирасида келтириган илмий маълумотлар дарсликнинг илмий-назарий жиҳатдан мукаммалашиши учун манба бўлиб хизмат қилган;
Алишер Навоийнинг “Хазойин ул-маоний”  ғазалларида сўзларнинг  шакл ва маъно муносабатга кўра турлари (синонимлар, антонимлар ва омонимлар), ўзлашма сўзларнинг семантик, услубий-функционал хусусиятларига доир хулосалардан Фарғона вилоят телерадиокомпаниясининг 2019-2020 йилларда эфирга узатилган “Маънавият сарчашмаси”, “Абадий муҳит”, “Қадрият” кўрсатувларида, шунингдек, “Маънавият – қалб кўзгуси” радиоэшиттиришлари сценарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Фарғона вилоят телерадиокомпаниясининг 2022 йил 14 январдаги 13-сон маълумотномаси). Натижада мазкур кўрсатув ва эшиттиришлар маънавий-маърифий ҳамда миллий жиҳатдан бойиган, халқчиллиги ортган.