Гаибназарова Феруза Пардабаевнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистонда Buliminidae оиласи қуруқлик  моллюскаларининг фаунаси, экологияси ва ҳаёт тарзи», 03.00.06–Зоология (биология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.PhD/B70.

Илмий раҳбар: Пазилов Абдуваеит, биология фанлари доктори.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Гулистон давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Зоология институти ва Ўзбекистон Миллий университети, DSc.29.08.2017.В.52.01.

Расмий оппонентлар: Иззатуллаев Зувайдулло Иззатуллаевич, биология фанлари доктори, профессор; Абдуллаев Икрам Искандарович, биология фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Buliminidae оиласига мансуб қуруқлик моллюска турларининг таксономик таркиби, биологик ва экологик хусусиятларини асослаш ҳамда камёб турларни муҳофаза чораларини ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

Ўзбекистон ҳудудида Buliminidae оиласининг 6 авлод, 2 кенжа оиласига мансуб 35 турининг рўйхати тузилган ва шундан фан учун янги 3 та (P. maydanica, P. xaziratishahika, Ch. mojurumika) ва Ўзбекистон фаунаси учун 8 та турлари аниқланган;

илк бор Buliminidae оиласига мансуб қуруқлик моллюскаларининг мезофил, ксерофил, мезоксерофил, криомезоксерофил экологик гуруҳлари аниқланган;

турларнинг стациялар бўйича мослашиши жиҳатидан эпифитострабионт, эпифитопетробионт ва петорбионт гуруҳлари аниқланган;

турларнинг беш босқичдан иборат жуфтлашиш ўйинлари ёки рақслари билан бошланадиган копуляция жараёни очиб берилган;

кенг тарқалган 5 та турр чиғаноғи шакли, ранги, скульптураси, хажми, чиғаноқ айланаси сони ва оғиз арматураси тузилиши асосида уларнинг конхологик ўзгарувчан белгилари исботланган;

Palbiplicatusва P. sogdianа турларнинг морфологик ўзгарувчанлиги аниқланган ва илк бор молекуляр-генетик усуллар ёрдамида турларнинг таксономик фарқлари исботланган;

«икки яқин қўшни» (Neighbor-joining, NJ) усули асосида бир-бирига яқин турларнинг (p.albiplicatus ва p. sogdianus) филогенетик дарахти тузилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Ўзбекистондаги Buliminidae оиласи қуруқлик моллюскалари фаунаси, экологияси ва ҳаёт тарзи бўйича олинган илмий натижалар асосида:

Buliminidae оиласи моллюскаларининг чорва молларида турли паразитар касалликларида оралиқ хўжайин вазифасини бажарувчи турларининг мавсумий ривожланиши бўйича натижалари ветеринария амалиётига жорий этилган (Давлат ветеринария қўмитасининг 2017 йил 20 ноябрдаги 03/13-492-сон маълумотномаси). Натижада чорва молларида дикроцелид, брахилемид, протостронгилид каби паразит гельминтларнинг тарқалишини олдини олиш ва қарши кураш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш имконини берган;

Buliminidae оиласининг p.albiplicatus ва p. sogdianus турларининг нуклеотидлар кетма-кетлиги бўйича маълумотлари Биотехнологик ахборотлар миллий маркази Ген-Банки баъзасига жойлаштирилган (Биотехнологик ахборотлар миллий маркази, blast.ncbi.hlm.hih.gov). Натижалар асосида p.albiplicatus – KU760759 ва p. sogdianus – KU760758 инвентар рақамлари олинган ва улар халқаро миқиёсда қуруқлик моллюскалари филогениясини молекуляр-генетик идентификациялаш имконини берган;

Buliminidae оиласи моллюскаларининг тур таркиби, стацияларда тарқалиши ва зичлиги бўйича маълумотлар А-7-53-рақамли «Ўзбекистонда гельминт касалликларни тарқатишда иштирок этадиган қуруқлик моллюскаларининг тур таркибини аниқлаш ва уларнинг ҳўжалик аҳамиятни ўрганиш» лойиҳасида қуруқлик моллюскалари орақали тарқаладиган паразит гельминтларни аниқлашда фойдаланилган (Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 14 ноябрдаги ФТА-02-11/1080-сон маълумотномаси). Натижада Ўзбекистоннинг чўл минтақаларида гельминт касалликларини тарқатишда иштирок этадиган қуруқлик моллюскаларининг 14 турини аниқлаш, популяция зичлиги харитасини тузиш ва хўжалик аҳамиятини баҳолаш имконини берган.