Жўраев Рузимат Тўхтасиновичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистонда умумдавлат ва ҳудудий манфаатлар мутаносиблигига эришиш механизмларини такомиллаштириш», 23.00.02–Сиёсий институтлар, жараёнлар ва технологиялар (сиёсий фанлар).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.DSc/Siyos12.
Илмий маслаҳатчи: Мунавваров Зоҳидилла Иномходжаевич, сиёсий фанлар доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Наманган давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.29.08.2017.S.01.08.
Расмий оппонентлар: Ибодулла Эргашев, сиёсий фанлар доктори, профессор; Қирғизбоев Абдуғаффор Каримжонович, тарих фанлари доктори, профессор; Равшанов Фазлиддин Равшанович, сиёсий фанлар доктори.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви академияси.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистонда умумдавлат ва ҳудудий манфаатлар мутаносиблигига эришишни такомиллаштиришга доир тавсиялар ишлаб чиқиш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Ўзбекистонда “марказ-ҳудудлар” тарзида ҳокимият муносабатларини ривожлантириш, ҳокимият бўғинлари ўртасидаги муносабатлар чегарасини белгилаш ва ҳудудларнинг ўз-ўзини бошқаришни кенгайтириш зарурати асослаб берилган;
номарказлашган, нисбатан номарказлашган, марказлашган унитар давлат турларига асосланган давлатнинг ҳудудий-сиёсий тузилиши таснифини қайта кўриб чиқиб, уни барча маъмурий-ҳудудий бирликларга ўзини ўзи бошқариш мақомининг берилишини назарда тутадиган “ҳудудий давлат” тушунчаси билан тўлдириш таклиф этилган;
Ўзбекистондаги реал воқеликдан келиб чиқиб, “ҳудуд” тушунчаси тегишли ҳудудда яшовчи аҳолининг уюшмаси, яъни ҳудудий жамоа сифатида илмий муомалага киритилган;
мамлакатимизда ҳудудларнинг ўз-ўзини бошқаришини таъминлашга эришишда “давлат аралашуви”нинг кўринишлари, хусусан, ҳокимнинг ваколатини муддатидан олдин тугатиш давлат аралашувнинг мажбурлаш чораси экани ҳамда турли бўғиндаги ҳокимликлар ваколатларини амалга ошириш регламентларининг ишлаб чиқилиши зарурати асослаб берилган;
ҳудудларнинг қонун чиқарувчи ва ижро ҳокимиятини амалга оширишдаги иштирокини “ҳудудий иштирок” институти сифатида қабул қилиш ва унинг механизмларини такомиллаштиришга оид илмий асосланган тавсиялар ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Сенати Қонунчилик ва суд-ҳуқуқ масалалари қўмитасининг диссертациядаги “марказ-ҳудудлар” тарзида ҳокимият муносабатларини ривожлантириш, ҳокимият бўғинлари ўртасидаги муносабатлар чегарасини белгилаш ва ҳудудларнинг ўз-ўзини бошқаришни кенгайтириш ҳамда Сенатнинг ҳудудий дастурлари (Наманган вилояти мисолида) ижросини таъминлаш борасидаги амалий таклифлардан миллий қонунчиликни янада такомиллаштиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Сенати Қонунчилик ва суд-ҳуқуқ масалалари қўмитасининг 2012 йил 7 майдаги 06-15/332-сон маълумотномаси). Натижада “марказ-ҳудудлар” тарзида ҳокимият муносабатларида мутаносибликни таъминлаш, ҳудудий манфаатларга давлат эътиборининг қаратилиши ва Сенатнинг ҳудудий дастурларининг самарадорли амалга оширилиши таъминланган.
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Сенатининг Маҳаллий ҳокимият вакиллик органлари фаолиятини кучайтиришга кўмаклашувчи комиссияси фаолиятида диссертация натижалари бўйича ишлаб чиқилган: “Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси, халқ депутаталари вилоятлар ва Тошкент шаҳар кенгашларини намунали деб топиш тўғрисидаги масала Сенат томонидан тузиладиган ишчи гуруҳ томонидан даставвал ўрганиб чиқилиши ҳамда Сенат ишчи гуруҳи таркибига ҳар бир ҳудуддан биттадан сенатор, республика миқёсидаги ташкилотлар мутахассислари, нодавлат нотижорат ташкилотлар ҳам фуқаролик жамияти бошқа институтларининг вакиллари ва олимлар киритилиши кераклиги”, билан боғлиқ таклифлари Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Сенати Кенгашининг 2017 йил 27 октябрдаги ҚК-255-III-сонли қарори билан тасдиқланган “Халқ депутатлари вилоят, туман(шаҳар) кенгашини “намунали” деб топишнинг мезонлари тўғрисидаги Низомда ўз аксини топган” (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Сенатининг Маҳаллий ҳокимият вакиллик органлари фаолиятини кучайтиришга кўмаклашувчи комиссиясининг 2017 йил 5 декабрдаги 11-09/1359-сон маълумотномаси). Натижада Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси, халқ депутаталари вилоятлар ва Тошкент шаҳар кенгашлари фаолиятининг самарали ташкил этилиши, фаолиятини назорат қилиш механизмининг самардорлигини оширишга хизмат қилган.
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Қонунчилик палатасининг Демократик институтлар, нодавлат ташкилотлар ва ўзини ўзи бошқариш органлари қўмитаси диссертациянинг Ўзбекистон Республикаси “Қонунлар лойиҳаларини тайёрлаш ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатасига киритиш тартиби тўғрисида”ги Қонунининг 27-моддасида Қонунчилик палатасига киритилаётган қонун лойиҳасига илова қилинадиган ҳужжатлар қаторига ўзгартириш киритиш таклифини маъқуллаган. Мазкур ҳужжатлар қаторига “Қонун лойиҳасининг ҳудудий манфаатларга мослиги тўғрисидаги хулосани” қўшиш кўзланган мақсадларга эришиш имконини беради. Бундай қоиданинг ўрнатилиши депутат ёки бошқа қонунчилик ташаббуси ҳуқуқи субъекти томонидан қонун лойиҳаларини тайёрлашга ҳудудларни жалб қилиш мажбуриятини юклайди. Бу, ўз навбатида, қонунчилик жараёнинини оммавий сиёсат юритиш таомиллари асосида ташкил этишга ва қабул қилинаётган қарорларнинг самарадорлигини оширишга хизмат қилади. (Олий Мажлис Қонунчилик палатаси Демократик институтлар, нодавлат ташкилотлар ва ўзини ўзи бошқариш органлари қўмитасининг 2017 йил 1 декабрдаги 4-12-сон маълумотномаси). Натижада қонун лойиҳаларини тайёрлашга ҳудудларни жалб қилиш, қонунчилик жараёнини марказ-ҳудудлар манфаатлари асосида ташкил этишга ва қабул қилинаётган қарорларнинг самарадорлигини оширишга хизмат қилган.
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Қонунчилик палатаси Фан, таълим, маданият ва спорт масалалари қўмитасининг диссертациядаги Ўзбекистонда “марказ-ҳудудлар” тарзида ҳокимият муносабатларини ривожлантириш, ҳокимият бўғинлари ўртасидаги муносабатлар чегарасини белгилаш ва ҳудудларнинг ўз-ўзини бошқаришни кенгайтириш борасидаги амалий таклифлардан фойдаланилган (Олий Мажлис Қонунчилик палатаси Фан, таълим, маданият ва спорт масалалари қўмитасининг 2017 йил 5 октябрдаги 06-17/117-сон маълумотномаси). Натижада умумдавлат ва ҳудудий манфаатлар мутаносиблигини таъминлашда Олий Мажлиснинг ролини ошириш, унинг мамлакат ички ва ташқи сиёсатига оид муҳим вазифаларни ҳал этиш ҳамда ижро ҳокимияти фаолияти устидан парламент назоратини амалга ошириш бўйича ваколатларига аниқлик киритилган.
Ўзбекистон Ёшлар Иттифоқининг диссертация материалларидан умумдавлат ва ҳудудий манфаатлар мутаносиблигига эришишда ёшларнинг иштирокини фаоллаштириш ва такомиллаштиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Ёшлар Иттифоқининг 2017 йил 6 октябрдаги 02-06/16-сон маълумотномаси). Натижада Ёшлар форумлари, Ёшлар Иттифоқи етакчиларининг сайловларини ўтказиш жараёнларини янада такомиллаштириш, республика ва вилоятлар манфаатлар уйғунлигини таъминлашда ёшларнинг иштироки, манфаати доираси белгилаб берилган.
Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятини мувофиқлаштириш бўйича Республика кенгашининг диссертациядаги мамлакатимиз ҳудудларининг қонун чиқарувчи ва ижро ҳокимиятини амалга оширишдаги иштирокини “ҳудудий иштирок” институтини тизимили равишда йўлга қўйиш, унинг механизмларини такомиллаштиришда ўзини ўзи бошқариш органларининг иштирокини таъмишлашга оид илмий асосланган тавсияларидан фойдаланилди. Шунингдек, маҳаллий ҳокимият органлари ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ҳамкорлигини таъминлаш, маҳаллий ҳокимиятнинг маҳалла ишига аралашуви тартибини солиш, уларни амалиётда қўллашни тартибга солиш борасидаги тавсияларидан фойдаланилди. (Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятини мувофиқлаштириш бўйича Республика кенгашининг 2017 йил 30 ноябрдаги 02–03/8062-сон маълумотномаси). Натижада фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятига давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг аралашувига йўл қўйилмаслик, уларни амалиётда қўллашни тартибга солиш борасидаги муаммолар асослаб берилган.
