Эшмирзаев Алишер Пардаевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Маҳаллий пиллалардан юқори сифатли хом ипак олиш ва лосини қайта ишлаш технологияларини асослаш” 05.06.02 – “Тўқимачилик материаллари технологияси ва хомашёга дастлабки ишлов бериш” (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.DSc/T797
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти, DSc.03/30.12.2019.T.08.01.
Расмий оппонентлар: Набиева Ирода Абдусаматовна, техника фанлари доктори, профессор; Валиев Гулом Набиджанович, техника фанлари доктори, профессор; Умаров Шавкат Рамазанович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ипакчилик илмий тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ипакчилик кластер тизимида пилла хомашёсини чуқур қайта ишлаш ва юқори сифатли ипак маҳсулотларини олиш технологиясини такомиллаштириш ҳамда чиқиндиларни қайта ишлаб ассортиментни кенгайтиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
технологик таҳлиллар натижасида биринчи ва иккинчи мавсумларда етиштирилган янги раёнлаштирилган пилла дурагайлари учун боқиш жарёнида хона ҳарорати ва намлигини мейёрлаштириш асосида улардан навли пилларни ҳосилдорлигини ошириш режимлари ишлаб чиқилган;
хом ипакни шаклланиши жараёнида чирмовиқни ҳосил қилувчи роликлар тизимини бир бирига боғлиқлигининг математик моделига асосланиб хом ипакни шаклланишидаги параметрларининг қийматлари ишлаб чиқилган;
хом ипакни жипслигини пасайиши ҳамда унинг намлигини камайтириш билан ип узилишларини камайиш қонуниятларини Эйлер формуласидан фойдаланилган ҳолда ишлаб чиқилган;
хом ипакни олти қиррали чархга ўрашда чизиқли тезлигини вақт билан боғлигини эътиборга олган ҳолда унинг ёпишқолигини камайтириш имконини берувчи парамертларнинг қийматлари аниқланган;
юқори сифатли хом ипак ишлаб чиқариш учун технологик режимлар ишлаб чиқиш асосида пиллаларни сифатли саралаш, пишириш ҳамда чувиш технологияси такомиллаштирилган;
пиллаларни йиғиб олиш жараёнида ҳосил бўладиган бирламчи лос толаларини майда ва йирик чиқиндилардан тозалаш жараёнини такомиллаштириш, толали чиқиндиларнинг синфланишини ўзгартириш асосида суюқ гулқоғоз учун хомашё тайёрлаш технологияси яратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Маҳаллий пиллалардан юқори сифатли хом ипак олиш ва лосини қайта ишлаш технологияларини асослаш бўйича ишлаб чиқилган илмий натижалар асосида:
тавсия этилган такомиллаштирилган технология “Ўзбекипаксаноат” уюшмаси тассарруфидаги корхоналаридан, жумладан Хоразм вилоятининг “XORAZM IPAGI” маъсулияти чекланган жамияти, Самарқанд вилоятининг “SAMARQAND SILK OA” маъсулияти чекланган жамиятида жорий қилинган (“Ўзбекипаксаноат” уюшмасининг 2025 йил 14 октябрдаги 4-2/1809-сонли маълумотномаси). Натижада, корхоналарда давлат стандарти талаблари бўйича ишлаб чиқарилаётган “2А” синфига мос хом ипак сифати бўйича кўрсаткичлари яхшиланиб, давлат стандарти талаблари бўйича Олтин Водий-2 дурагайи биринчи мавсум ва Олтин водий-2 дурагайи иккинчи мавсум пиллаларидан “3А” синфига мос юқори сифатли хом ипак олиш имконияти яратилган. Ишлаб чиқилган чувишнинг расионал режимлари «XORAZM IPAGI» корхонасида жорий этилган. Натижада хом ипакнинг нисбий узилиш кучини 11,3 cН/тех га, хом ипакнинг чиқишини 9 % ошириш имконига эришилган;
янги турдаги суюқ гул қоғози учун хом ашё тайёрлаш технологияси Тошкент вилоятида жойлашган “ADRAS DÉCOR GROUP” МЧЖ корхонасида жорий этилди. (“Ўзбекипаксаноат” уюшмасининг 2025 йил 14 октябрдаги 4-2/1809-сонли маълумотномаси) Натижада йирик ва майда толали ипак чиқиндиларидан биринчи марта саноатда суюқ гул қоғоз олишга эришилган.