Холова Мадина Джалгашбаевнанинг
фалсафа доктори (PxD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Г.ҳирсутум Л. навларининг стрессларга чидамлилигини оширишда “А1” ва “Б” геномли ёввойи диплоид турлари генетик потенсиали», 03.00.09 – Умумий генетика (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.3.PhD/В1337.
Илмий раҳбар: Эрназарова Дилрабо Қўшбоқовна, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, DSc.02/30.12.2019.B.53.01.
Расмий оппонентлар: Убайдуллаева Хуршида Абдуллаевна, биология фанлари доктори, катта илмий ходим; Эгамбердиева Саида Абдусаматовна, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Чирчиқ давлат педагогика университети. 
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади: Госсйпиум Л. туркумига мансуб “А1” (Г.ҳербаcеум Л.) ва “Б” (Г.аномалум) геномли ёввойи диплоид турларининг генетик хилма-хиллигини баҳолаш, экспериментал полиплоидиялаш ҳамда уларни тетраплоид навлар (Г.ҳирсутум Л. АД1) билан дурагайлаш асосида амалий селекцияда фойдаланиш учун стресс омилларига чидамли тетраплоид шакллар олишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор диплоид Г.ҳербаcеум Л. (А1 геномли) ва Г.аномалум (Б геномли) турлари билан тетраплоид Г.ҳирсутум (АД геномли) турларига мансуб маҳаллий навларининг ўзаро дурагайланиш қобиляти ҳамда уларнинг моликуляр филогенетик муносабатлари аниқланганда, Г.ҳирсутум тури Г.ҳербаcеум Л. кенжа турларига нисбатан Г.аномалум тури геномига яқинроқ эканлиги аниқланган;
аллополиплоид дурагайларнинг меётик таҳлили (МИ босқичи) ота-она шаклларига нисбатан кариологик гетерогенлигини кўрсатди, бунинг натижасида дурагайларнинг оналик чанг хужайраларида бивалентлар билан бирга унивалент ва квадривалентларнинг мавжудлиги, шунингдек меётик индекс ва чанг ҳаётчанлиги кўрсаткичлаининг пастлиги билан исботланган; 
Г.ҳербаcеум ва Г.аномалум турлари иштирокида олинган Ф1C, Ф2C автополиплоид шаклларнинг барг кутикуласининг қалинлиги (≥0.85 µм), эпидерма ҳужайра қалинлиги (>20.0 µм) ва изолатерал анатомик тузилишга эга эканлиги сабабли ҳашоротларга (оқ паша, ўргимчаккана, ғўза бити) чидамлилиги аниқланган;
Г.ҳербаcеум Л. ва Г.аномалум популяцияларининг генетик хилма-хиллиги билан Г.ҳирсутум турлари ўртасидаги турлараро чатиштириш, қиёсий морфологик таҳлиллар ва молекуляр маркерлар (ССР) асосида янги дурагай шакллар танлаб олинди ҳамда истиқболли навлар яратишда самарали фойдаланиш имкониятини берувчи қимматли бошланғич генетик манбалар ажратиб олинган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Г.ҳирсутум Л. навларининг стрессларга чидамлилигини оширишда ёввойи диплоид турлари генетик потенсиали бўйича олинган натижалар асосида:
Ф₁C ва Ф₂C аллополиплоидларининг (супсп.фрутесcенс×Г.аномалум) дурагай комбинасиясидан ажратиб олинган 26Д, 31Д, шакллари, Ф₁C ва Ф₂C аллополиплоидларининг (субсп.псеудоарбореум ×Г.аномалум) дурагай комбинасиясидан 15Д, 20Д шакллар уруғлари ЎзР ФА Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институтининг “Ноёб объект” ғўза генофонди коллекциясига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2025 йил 29 июлдаги 4/1255-1857-сон маълумотномаси). Натижада, ушбу Ф2 дурагай комбинасиялар “Ғўза генофонди” ноёб объектини янада бойитилган ва келгусида генетик-селексион тадқиқотларда фойдаланиш имконини берган;
БНЛ0226, БНЛ1421, НАУ1043, НАУ1190, НАУ233, БНЛ1231, БНЛ3347, БНЛ3792, НАУ1151, НАУ7049, НАУ2437 каби ССР маркерлари “Госсйпиум Л. туркумининг дунёвий биохилма-хиллигини генетик потенциалини ўрганиш, филогениянинг классик услублари асосида, ташқи муҳитнинг биотик ва абиотик таъсирларига бардошли донорлар яратиш” мавзусидаги давлат бюджети ҳисобидан бажарилган илмий тадқиқот дастурида (2024 йил) тадқиқот намуналари ўртасидаги филогенетик муносабатларини ва қимматли хўжалик белгиларини ўрганиш мақсадида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2025 йил 21 августдаги 4/1255-2029-сон маълумотномаси). Натижада, ғўза (Госсйпиум Л.) генотипларининг генетик полиморфизм даражасини аниқлаш ва молекуляр маркерлар ёрдамида ўрганилаётган турлар ва шаклларнинг филогенетик муносабатларига ойдинлик киритиш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish