Масаидова Ирода Бахтиёр кизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Церулоплазмин синтезига таъсир килувчи молекуляр омиллар» 03.00.03 – Молекуляр биология. Молекуляр генетика. Молекуляр биотехнология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.PhD/В1155.
Илмий раҳбар: Поляруш Светлана Витальевна; биология фанлари номзоди.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Иммунология ва инсон геномикаси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Иммунология ва инсон геномикаси институти ҳузуридаги DSc.02/30.12.2019.Tib.50.01 рақамли кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Кадирова Дилбар Абдуллаевна, биология фанлари доктори, профессор; Душанова Гавхар Абдукаримовна, биология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: церулоплазмин генининг экспрессиясини тартибга солувчи молекуляр механизмларни ва уларнинг ацерулоплазминемия ва гипоцерулоплазминемия ривожланишига таъсирини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор церулоплазмин даражаси бўйича болалар когортаси учун тўрт гуруҳ ишчи ранжирлаш таклиф этилган (≈5,5–10; ≤16; 17–25; >25 мг/дл) ва паст ЦПга эга бионамуналарини фақат чуқур молекуляр-генетик тадқиқотларида саралаш сифатида ишлатилиши асосланган;
илк бор ЦP генининг проксимал промотор қисмида (−37A>G, −62T>C, −117C>T, −127A>T, −160A>G) нуклеотид алмашинувлари аниқланиши, улар назоратдагиларда учрамаслиги, эҳтимол, ЦПнинг барқарор паст қийматлари (~8,5–11,0 мг/дл) билан боғлиқлиги хамда ушбу позициялар кейинги функционал валидация шартлари бажарилган тақдирда таргет скрининг учун номзод сифатида қўлланилиши асосланган;
илк бор аминокислота алмашинувларида аниқланган 17T>G (Leu→Arg) ва 187A>G (Val→Ile) ўзгариши, эҳтимол, ЦП даражасининг пастроқ бўлиши (~8,5–16,7 мг/дл) билан кузатилиши, қолаверса, 17-кодонда ATA ва тахминан 30-кодон атрофида ACG каби (кам учрайдиган) кодонлар аминокислота кетма-кетлигини ўзгартирмай трансляция тезлигини секинлаштириши мумкинлиги аниқланган;
илк бор протеаза ингибиторлари (PMSF / cocktail mini protease tablets)ни зардоб тайёрлаш босқичида қўшиш протеолизни камайтириши, ЦПнинг миқдорий аниқланишини ошириши хамда СРБ/СЕ ва яллиғланишдан ташқари такрорий ўлчашларни ҳисобга олган ҳолда талқин қилиш алгоритми ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Церулоплазмин синтезига таъсир килувчи молекуляр омилларни аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилиги: илк бор церулоплазмин даражаси бўйича болалар когортаси учун тўрт гуруҳ ишчи ранжирлаш таклиф этилган (≈5,5–10; ≤16; 17–25; >25 мг/дл) ва паст ЦПга эга бионамуналарини фақат чуқур молекуляр-генетик тадқиқотларида саралаш сифатида ишлатилиши асосланганлиги бўйича «Aцерулоплазминемияда cis-регулятор элементларини таҳлил қилишнинг молекуляр усуллари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Иммунология ва инсон геномикаси институти Илмий кенгашининг 2025-йил 29-январдаги 1-сонли қарори) билан тасдиқланган. Мазкур таклиф Самарқанд давлат тиббиёт университети бўйича 19.03.2025 йилдаги 1А-сонли ва Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети бўйича 19.03.2025 йилдаги 102-сонли буйруқлари билан амалиётларига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2025-йил 20-мартдаги 14/20-сонли хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: илмий натижаларни амалиётга жорий этилиши, эрта ташхис қўйиш, профилактика тактикасини оптималлаштириш, асоратлар ривожланишини камайтириш, ногиронлик даражасини пасайтириш ва хаёт сифатини яхшилашга имкон яратади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг Самарқанд давлат тиббиёт университети ва Самарқанд давлат университети амалий фаолиятларига жорий этилиши Aцерулоплазминемияда cis-регулятор элементларини таҳлил қилишнинг молекуляр усулларини қўллаш орқали касаллик келиб чиқишининг ирсий табиатини аниқлаш, касаллик асоратлари камайтириш, ўз навбатида индивидуал даволаш тактикасини танлаш натижасида даволаш самарадорлиги ортишига хамда беморлар хаёт сифатини яхшилашга асосланган. Хулоса: церулоплазмин даражаси бўйича тўрт гуруҳ ишчи ранжирлаш таклиф этилганлиги (≈5,5–10; ≤16; 17–25; >25 мг/дл) ва паст ЦПга эга бионамуналарини фақат чуқур молекуляр-генетик тадқиқотларида саралаш сифатида ишлатилиши асосланган;
иккинчи илмий янгилиги: илк бор ЦP генининг проксимал промотор қисмида (−37A>G, −62T>C, −117C>T, −127A>T, −160A>G) нуклеотид алмашинувлари аниқланиши, улар назоратдагиларда учрамаслиги, эҳтимол, ЦПнинг барқарор паст қийматлари (~8,5–11,0 мг/дл) билан боғлиқлиги хамда ушбу позициялар кейинги функционал валидация шартлари бажарилган тақдирда таргет скрининг учун номзод сифатида қўлланилиши асосланганлиги бўйича «Aцерулоплазминемияда cis-регулятор элементларини таҳлил қилишнинг молекуляр усуллари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Иммунология ва инсон геномикаси институти Илмий кенгашининг 2025-йил 29-январдаги 1-сонли қарори) билан тасдиқланган. Мазкур таклиф Самарқанд давлат тиббиёт университети бўйича 19.03.2025 йилдаги 1А-сонли ва Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети бўйича 19.03.2025 йилдаги 102-сонли буйруқлари билан амалиётларига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2025-йил 20-мартдаги 14/20-сонли хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: илмий натижаларни амалиётга жорий этилиши, эрта ташхис қўйиш, профилактика тактикасини оптималлаштириш, асоратлар ривожланишини камайтириш, ногиронлик даражасини пасайтириш ва хаёт сифатини яхшилашга имкон яратади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг Самарқанд давлат тиббиёт университети ва Самарқанд давлат университети амалий фаолиятларига жорий этилиши Aцерулоплазминемияда cis-регулятор элементларини таҳлил қилишнинг молекуляр усулларини қўллаш орқали касаллик келиб чиқишининг ирсий табиатини аниқлаш, касаллик асоратлари камайтириш, ўз навбатида индивидуал даволаш тактикасини танлаш натижасида даволаш самарадорлиги ортишига хамда беморлар хаёт сифатини яхшилашга асосланган. Хулоса: ЦP генининг проксимал промотор қисмида (−37A>G, −62T>C, −117C>T, −127A>T, −160A>G) нуклеотид алмашинувлари аниқланиши, улар назоратдагиларда учрамаслиги, ЦПнинг барқарор паст қийматлари (~8,5–11,0 мг/дл) билан боғлиқлиги асосланган;
учинчи илмий янгилиги: илк бор аминокислота алмашинувларида аниқланган 17T>G (Leu→Arg) ва 187A>G (Val→Ile) ўзгариш, эҳтимол, ЦП даражасининг пастроқ бўлиши (~8,5–16,7 мг/дл) билан кузатилиши, қолаверса, 17-кодонда ATA ва тахминан 30-кодон атрофида ACG каби (кам учрайдиган) кодонлар аминокислота кетма-кетлигини ўзгартирмай трансляция тезлигини секинлаштириши мумкинлиги аниқланганлиги бўйича «Aцерулоплазминемияда cis-регулятор элементларини таҳлил қилишнинг молекуляр усуллари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Иммунология ва инсон геномикаси институти Илмий кенгашининг 2025-йил 29-январдаги 1-сонли қарори) билан тасдиқланган. Мазкур таклиф Самарқанд давлат тиббиёт университети бўйича 19.03.2025 йилдаги 1А-сонли ва Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети бўйича 19.03.2025 йилдаги 102-сонли буйруқлари билан амалиётларига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2025-йил 20-мартдаги 14/20-сонли хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: илмий натижаларни амалиётга жорий этилиши, эрта ташхис қўйиш, профилактика тактикасини оптималлаштириш, асоратлар ривожланишини камайтириш, ногиронлик даражасини пасайтириш ва хаёт сифатини яхшилашга имкон яратади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг Самарқанд давлат тиббиёт университети ва Самарқанд давлат университети амалий фаолиятларига жорий этилиши Aцерулоплазминемияда cis-регулятор элементларини таҳлил қилишнинг молекуляр усулларини қўллаш орқали касаллик келиб чиқишининг ирсий табиатини аниқлаш, касаллик асоратлари камайтириш, ўз навбатида индивидуал даволаш тактикасини танлаш натижасида даволаш самарадорлиги ортишига хамда беморлар хаёт сифатини яхшилашга асосланган. Хулоса: аминокислота алмашинувларида аниқланган 17T>G (Leu→Arg) ва 187A>G (Val→Ile) ўзгариш, ЦП даражасининг пастроқ бўлиши (~8,5–16,7 мг/дл) билан кузатилиши, 17-кодонда ATA ва тахминан 30-кодон атрофида ACG каби (кам учрайдиган) кодонлар аминокислота кетма-кетлигини ўзгартирмай трансляция тезлигини секинлаштириши мумкинлиги асосланган;
тўртинчи илмий янгилиги: илк бор протеаза ингибиторлари (PMSF / cocktail mini protease tablets)ни зардоб тайёрлаш босқичида қўшиш протеолизни камайтириши, ЦПнинг миқдорий аниқланишини ошириши хамда СРБ/СЕ ва яллиғланишдан ташқари такрорий ўлчашларни ҳисобга олган ҳолда талқин қилиш алгоритми ишлаб чиқилганлиги бўйича «Aцерулоплазминемияда cis-регулятор элементларини таҳлил қилишнинг молекуляр усуллари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Иммунология ва инсон геномикаси институти Илмий кенгашининг 2025-йил 29-январдаги 1-сонли қарори) билан тасдиқланган. Мазкур таклиф Самарқанд давлат тиббиёт университети бўйича 19.03.2025 йилдаги 1А-сонли ва Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети бўйича 19.03.2025 йилдаги 102-сонли буйруқлари билан амалиётларига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2025-йил 20-мартдаги 14/20-сонли хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: илмий натижаларни амалиётга жорий этилиши, эрта ташхис қўйиш, профилактика тактикасини оптималлаштириш, асоратлар ривожланишини камайтириш, ногиронлик даражасини пасайтириш ва хаёт сифатини яхшилашга имкон яратади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг Самарқанд давлат тиббиёт университети ва Самарқанд давлат университети амалий фаолиятларига жорий этилиши Aцерулоплазминемияда cis-регулятор элементларини таҳлил қилишнинг молекуляр усулларини қўллаш орқали касаллик келиб чиқишининг ирсий табиатини аниқлаш, касаллик асоратлари камайтириш, ўз навбатида индивидуал даволаш тактикасини танлаш натижасида даволаш самарадорлиги ортишига хамда беморлар хаёт сифатини яхшилашга асосланган. Хулоса: протеаза ингибиторлари (PMSF / cocktail mini protease tablets)ни зардоб тайёрлаш босқичида қўшиш протеолизни камайтириши, ЦПнинг миқдорий аниқланишини ошириши хамда СРБ/СЕ ва яллиғланишдан ташқари такрорий ўлчашларни ҳисобга олган ҳолда талқин қилиш алгоритми асосланган.