Мамбетов Сердар Ахмедовичнинг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: “Рус ва қорақалпоқ тилларидаги сифатнинг таркибий-семантик хусусиятларининг қиёсий таҳлили”, 10.00.06 – «Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик» (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.1.PhD/Fil5709.
Илмий раҳбарининг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Кдирбаева Гулзира Курбанбаевна, филология фанлари доктори (DSc), доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Нукус давлат педагогика институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қорақалпоқ давлат университети, PhD.03/30.04.2022.Fil.20.07.
Расмий оппонентларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Алниязов Айтмурат Исмаилович, филология фанлари доктори (DSc), профессор; Худайкулов Абдулла Эшкуватович, филология фанлари боʻйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот номи: Жиззах давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади рус ва қорақалпоқ тилларидаги публицистик матнларда сифат қўлланишининг структур-семантик хусусиятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
рус ва қорақалпоқ тилларидаги сифатнинг лексик, грамматик ва семантик хусусиятлари ҳар томонлама қиёсий жиҳатдан таҳлил қилиниб, флектив ва агглютинатив тил тизимлари оʻртасидаги типологик оʻхшашлик ва фарқлар сифат хусусиятлари воситасида аниқланган;
рус ва қорақалпоқ тилларидаги сифатларнинг таркибий-семантик ва сўз ясалиш моделларига аниқлик киритилган, уларнинг келиб чиқиши ва амал қилиш хусусиятлари аниқланган ҳамда публицистик матнларда сифатларнинг ўгирилишида таржима ўзгаришларининг ўзига хос таснифи исботланган;
рус ва қорақалпоқ публицистик матнларида сифат қўлланилишининг прагматик ва услубий ўзига хослиги асосланган, эпитетларнинг характерли моделлари, тилларнинг миллий-маданий хусусиятларини акс эттирувчи экспрессив баҳолар ва ғоявий коннотациялар далилланган;
рус тилидан қорақалпоқ тилига ва қорақалпоқ тилидан рус тилига сифатларни адекват етказишга қаратилган таржима стратегиялари ва усуллари тизимли ишлаб чиқилиб, мураккаб, метафорик ва услубий жиҳатдан белгиланган сифатларнинг таржимаси тиллараро талқин, медиалингвистика назарияси ва амалиётига асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Муаммони ўрганиш давомида олинган натижаларга асосланиб:
рус ва қорақалпоқ тилларидаги сифатнинг лексик, грамматик ва семантик хусусиятлари ҳар томонлама таҳлил қилиниб флектив ва агглютинатив тил тизимлари оʻртасидаги типологик оʻхшашлик ва фарқлари ҳақидаги маълумотлар билан боғлиқ илмий-назарий хулосалардан 2021-2023 йилларда бажарилган “Қорақалпоқ фолклорида оламнинг этнолингвистик тасвири” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтининг 2025-йил 20-майдаги 291/1-сон маълумотномаси). Натижада, рус ва қорақалпоқ тилларидаги сифатларни ҳар томонлама қиёслаш грамматик категорияларни ўрганишга тизимли ёндашиш муҳимлигини тасдиқлади ва тилларнинг турли типологик боғланишлари контекстида уларнинг фаолиятининг ўзига хос хусусиятларини аниқлаш имконини берилган;
рус ва қорақалпоқ тилларидаги сифатларнинг таркибий-семантик ва сўз ясалиш моделларига аниқлик киритилган, уларнинг келиб чиқиши ва амал қилиш хусусиятлари аниқланган ҳамда публицистик матнларда сифатларнинг ўтказилишида таржима ўзгаришларининг ўзига хос таснифи ҳақидаги хулосаларидан “Қорақалпоғистон тарихи ва маданияти” музейи фаолиятида фойдаланилган (Қорақалпоғистон ўлкашунослик музейининг 2025-йил 21-майдаги 01-02/03-115-сон маълумотномаси). Натижада, тадқиқот қиёсий жиҳатдан сифатларнинг сўз ясалиши ва таржимада ўзига хослиги ҳақидаги мавжуд фикрларни сезиларли даражада тўлдиради ва унинг натижаларидан таржимашунослик, лексикография, она ва рус тилларини ўқитиш, шунингдек, маданиятлараро мулоқотда фойдаланилган;
рус ва қорақалпоқ публицистик матнларида сифатлар қўлланилишининг прагматик ва услубий ўзига хослиги асосланган, эпитетларнинг характерли моделлари, тилларнинг миллий-маданий хусусиятларини акс эттирувчи экспрессив баҳолар ва ғоявий коннотациялар бўйича хулосалар Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг ҳудудий Қорақалпоғистон телерадиоканалининг “Ассалаwма алейкум Қарақалпақстан”, “Теанагер” кўрсатувлари ва Қорақалпоғистон радиоканалининг “Кúш билимде”, “Жаслар wақтı” эшиттиришларида фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси телерадиокомпаниясининг 2025-йил 20-майдаги 05-22/301-сон маълумотномаси). Натижада, тадқиқот журналистикада сифатлар таҳлилига прагматик-стилистик ёндашувнинг долзарблигини тасдиқлабгина қолмасдан, Қорақалпоғистоннинг икки тилли маконида медиа амалиёти, тил таълими ва маданиятлараро мулоқот учун катта амалий аҳамиятини ҳам кўрсатилган;
рус тилидан қорақалпоқ тилига ва қорақалпоқ тилидан рус тилига сифатларни адекват етказишга қаратилган таржима стратегиялари ва усуллари тизимли ишлаб чиқилиб, мураккаб, метафорик ва услубий жиҳатдан белгиланган сифатларнинг таржимаси тиллараро талқин, медиалингвистика назарияси ва амалиётига оид хулосаларидан Қорақалпоғистон Республикаси Ёзувчилар уюшмасининг ижодий семинарлари ва маҳорат дарсларида жорий этилган (Қорақалпоғистон Ёзувчилар уюшмасининг 2025-йил 27-майдаги 48-сон маълумотномаси). Натижада, тадқиқот рус ва қорақалпоқ тиллари ўртасидаги икки тилли адабий алоқа амалиётини такомиллаштириш, маданиятлараро мулоқотни мустаҳкамлашга ҳисса қўшган ҳолда бадиий таржима назарияси ва медиалингвистика ривожига катта ҳисса қўшилган.