Мамадаминов Рахматжон Рахимжон ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Турли физиологик стимуллар ёрдамида каламуш бош мияси синаптосомаси ва тромбоцитларида Cа2+ динамикасининг ўзгаришига плантагин полифеноли ва акузун алкалоидининг таъсирини ўрганиш», 03.00.08 – Одам ва ҳайвонлар физиологияси (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.1.PhD/B609.
Илмий раҳбар: Хошимов Нозимжон Нумонжонович, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Наманган давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Наманган давлат университети, PhD.03/30.12.2019.B.76.01.
Расмий оппонентлар: Матчанов Азат Тоубалдиевич, биология фанлари доктори, профессор; Мамажанов Мухторжон Муродуллаевич, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент
Етакчи ташкилот: Андижон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: каламуш бош мияси синаптосомасига Л-глутамат, глицин, магний каби глутамат ионотроп НМДА-ресепторларининг антагонист/агонистларига плантагин полифеноли ва тромбоцитларнинг АДФ, адреналин, коллаген каби индукторлари таъсирида юзага келадиган Cа2+ динамикасининг ўзгаришига акузун алкалоидининг таъсирини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
плантагин полифеноли ионотроп глутамат НМДА–рецептори орқали бўладиган Cа2+га боғлиқ жараёнларни модуляциялаши аниқланган;
плантагин полифеноли таъсирида дигидропиридин орқали фаоллашувчи Л-типли Cа2+ каналларини бошқаришда, Л-типли Cа2+-каналининг селектив блокатори нифедипин билан ўзаро таъсирга эга эканлиги аниқланган;
акузун алкалоиди таъсирида тромбоцитлар ҳужайра ички депосидан чиқувчи Cа2+-транспортини ингибирланиши орқали [Cа2+]ин консентрациясини камайтириши исботланган;
акузун алкалоиди таъсирида АДФ/коллаген каби индукторлар ёрдамида индуцирланган тромбоцитлар агрегациясини ингибирлаши орқали бошқариши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Акузун алкалоиди ва Плантагин полифенолининг каламуш бош мияси синаптосомаси ва тромбоцитларида Cа2+-транспортига таъсирини аниқлаш ва коррексиялаш бўйича олинган натижалар асосида:
плантагин полифеноли НМДА-рецепторининг Л-глутамат кислота таъсирига рақобатлашиш асосида таъсир кўрсатиши орқали модуляцияловчи хоссасидан Россия Югра Сургут давлат университетининг «Шимолий резавор мевали экинлар ва доривор о'симликларни етиштириш ва улардан биологик фаол бирикмаларни ажратиб олиш технологиялари (ЮграБиоФарм)» мавзусидаги амалий тадқиқот лойиҳасида полифенолларнинг биологик фаоллигини аниқлаш ва баҳолашда фойдаланилган (Сургут давлат университетининг 2025 йил 6 майдаги 03-01/107-сонли маълумотномаси). Натижада, ёшга боғлиқ касалликларда полифенолларнинг нейропротектор таъсир механизмларини ёритиш ва табиий полифенолларни муҳим биологик фаоллигини аниқлаш имконини берган;
акузун алкалоиди коагуляциядаги қон ивишининг ҳам ташқи, ҳам ички йўлларига таъсири ички йўлнинг ХИИ, ХИ, ИХ, ВИИИ омилларидан бирини ва ташқи йўлнинг В,ИИ омилларини ингибирлаши шунингдек, эркин Cа2+ ионлари консентрациясини блоклаши ҳисобига тромбоцитлардаги мембранага боғлиқ Cа2+ консентрацияси миқдорини камайишига ва [Cа2+]ин миқдорини ортириши орқали ингибирловчи хоссасидан Россия Югра Сургут давлат университетининг « Шимолий резавор мевали экинлар ва доривор о'симликларни етиштириш ва улардан биологик фаол бирикмаларни ажратиб олиш технологиялари (ЮграБиоФарм)» мавзусидаги амалий тадқиқот лойиҳасида полифенолларнинг биологик фаоллигини аниқлаш ва баҳолашда фойдаланилган (Сургут давлат университетининг 2025 йил 6 майдаги 03-01/107-сонли маълумотномаси). Натижада, ёшга боғлиқ касалликларда алкалоидларнинг нейропротектор таъсир механизмларини ёритиш ва табиий алкалоидларни муҳим биологик фаоллигини аниқлаш имконини берган;
акузун алкалоиди ва плантагин полифенолининг каламуш қон плазмаси коагуляциясига ингибирловчи таъсир этувчи хоссасидан МУК -2021-38 рақамли Румех Л. ўсимликларини тизимли фитокимёвий тадқиқотлар асосида бактерия ва ўсмаларга қарши активлигини ўрганиш лойиҳасида акузун алкалоиди ва плантагин полифенолининг антикоагулянт хоссаларидан эмодин фенол бирикмасининг тромбоцит ҳужайраларига антикоагулянт таъсир механизмини аниқлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси фанлар академиясининг 2024 йил 17 июлдаги 4/1255-1623-сонли маълумотномаси). Натижада, эмодин фенол бирикмасининг тромбоцит ҳужайраларига антикоагулянт таъсир механизмини аниқлаш ва эмодин фенол бирикмасининг гемостаз тизимидаги ИХ, ВИИИ плазма омилларига ва тромбоцитлар функсионал фаоллигига ингибирловчи таъсир механизмини тавсифлаш имконини берган.