Солиев Нуриддин Нажмиддиновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўсимлик полифенол экстрактларининг митохондрия жараёнларига таъсири ва уларнинг гипоксияга қарши фаоллигини ўрганиш», 03.00.08 – Одам ва ҳайвонлар физиологияси (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.1.PhD/B1333.
Илмий раҳбар: Абдуллаева Гулбоҳор Толибжоновна, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: Наманган давлат университети, Ўзбекистон Миллий университети ҳузуридаги Биофизика ва биокимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Наманган давлат университети, PhD.03/30.12.2019.B.76.01.
Расмий оппонентлар: Позилов Маъмуржон Комилжонович, биология фанлари доктори, профессор; Омонтурдиев Сирожиддин Зоирович, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: маҳаллий оқбош (Карелиниа cаспиа), узун беҳи (Cйдониа облонга) ўсимликларидан ажратиб олинган ПФ-1 ва ПФ-4 полифенолли экстрактларнинг митохондрия жараёнларига таъсири ва уларнинг гипоксияга қарши фаоллигини баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор маҳаллий оқбош (Карелиниа cаспиа) ва узун беҳи (Cйдониа облонга) ўсимликларидан ажратиб олинган полифенолли экстрактлари антиоксидант, антирадикал ва гипоксияга қаши фаолликга эга эканлиги аниқланган;
ин витро тажрибаларида ПФ-1 ва ПФ-4 полифенолли экстрактлар Cа2+ таъсирида индуцирланган мПТП очилишини ингибирлаши ҳамда инкубация муҳитида АТФ мавжуд шароитда митоКАТФ–каналидан К+ ионлари ўтказувчанлигини ошириши ушбу экстрактларни гипоксияга қарши физиологик таъсирга эга эканлиги исботланган;
ПФ-1 ва ПФ-4 полифенолли экстрактлари каламуш жигар митохондрияси метаболик ҳолатини глутамат+малат ва суксинат субстратлари иштирокида нафас занжиридаги оксидланишли фосфорланиш жараёнини бир оз ошириши ҳисобига митохондрия биоенергетикасини сезиларли фаоллаштирши аниқланган;
экспериментал гемик гипоксия моделида ПФ-1 ва ПФ-4 полифенолли экстрактларининг гипоксияга қарши фаоллиги “Мексидол”га нисбатан самарали таъсирга эга эканлиги аниқланган;
ин виво тажрибалари миокард ишемия моделида ПФ-1 ва ПФ-4 полифенолли экстрактлари юрак митохондриясида липопероксидланиш ва мПТП га ингибрловчи таъсири ҳамда митоКАТФ–каналига фаоллаштирувчи таъсири экстрактларнинг кардиопротектор ҳусусияти мавжуд эканлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Маҳаллий оқбош (Карелиниа cаспиа) ва узун беҳи (Cйдониа облонга) ўсимлигидан ажратиб олинган полифенол экстрактларининг митохондрия жараёнларига таъсири ва уларнинг гипоксияга қарши фаоллигини аниқлаш асосида олинган натижаларга асосида:
маҳаллий оқбош (Карелиниа cаспиа) ўсимлигидан ажратиб олинган ПФ-1 полифенолли экстрактининг антигипоксант ва миокард ишемияга қарши хоссаларидан Хитой фанлар академияси Хинжианг физика-кимё техника институтининг 2022ВБА0015, 2023ВББ0005 рақамли “Интернатионал Сcиенcе анд Течнологй Cентер Прожеcц, тҳе Cентрал Асиан Cентер оф Друг Дисcоверй анд Девелопмент” (2022-2023-й.й.) мавзусидаги илмий лойиҳасида полифенол экстрактларининг дориворлигини аниқлашда фойдаланилган (“Хинжианг Течниcал Институте оф Пҳйсиcс анд Чемистрй CАС” институтининг 2025 йил 7 майдаги 181/830011-сонли маълумотномаси). Натижада, ушбу полифенолли экстрактдан самарали таъсирга эга янги гепатопротектор восита яратиш имконини берган;
Узун беҳи (Cйдониа облонга) ўсимлигидан ажратиб олинган ПФ – 4 полифенолли экстракт ва унинг гипоксияга қарши фаоллигини ўрганиш давомида олинган натижалардан Ханти-Мансийск автоном округи - Югра “Сургут давлат университети”нинг № 020-146-11 “Метагеномний анализ кишечного микробиома у пациентов с нейродегенеративними и сердечно-сосудистыми заболеваниями, современные стратегии воздействия экстрактами растителних полифенолов” (2023-2025 йй.) мавзусидаги амалий лойиҳасида фойдаланилган (“Сургуцкий государственный университет” университетининг 2025-йил 16-майдаги № 03-01/123-сонли маълумотномаси) Натижада антигипоксик таъсирга эга бўлган ўсимлик полифенолларининг янги турларини аниқлаш ва уларнинг таъсир механизмларини очиб бериш имконини берган.