Аҳророва Шаҳло Ўринбоевнанинг
фалсафа фанлари доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ижтимоий маънавий муҳит ва бадиий адабиётда қадриятлар диалектикаси” 09.00.09 – “Маънавий жараёнлар ва технологиялар”.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.4DSc/Fal226
Илмий раҳбар: Назаров Қиём Нормирзаевич, фалсафа фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика Маънавият ва маърифат маркази ҳузуридаги Ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Республика Маънавият ва маърифат маркази ҳузуридаги Ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институти, DSc.03/08.05.2024.F.135/01
Расмий оппонентлар: Саитхонов Акбар Исахонович – фалсафа фанлари доктори, профессор; Пардаева Марҳабо Давлатовна - фалсафа фанлар доктори, доцент, Тўйчиева Сайёра Суярқуловна – фалсафа фанлари доктори, профессор
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:
Бадиий адабиёт ҳамда ижтимоий-маънавий муҳит ўртасидаги диалектик уйғунликни тадқиқ этиш, ижтимоий маънавий муҳитдаги соғломлаштиришда унинг муҳим аҳамият касб этишини ижтимоий-фалсафий жиҳатдан асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
маънавий жараёнларнинг ижтимоийлашуви динамикаси ва маънавий қиёфанинг ижтимоий макон билан даҳлдорлик алоқасида қадриятли ёндашувнинг нафақат методологик воситаси, балки, таркибий-моҳият жиҳатдан мустаҳкамловчи (медиатив) функсияси субстансионал асос эканлиги илмий далиллар ва мантиқий боғланишлар орқали очиб берилган;
миллий анъаналар, тартиб-қоидалар ва қадриятлар асосида жамиятда муайян қонуниятлар тизими амал қилиши ва мазкур қонуниятлар тарихий хотира, ижтимоий онг, миллий тафаккур билан узвий алоқадорликда намоён бўлиб, ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлашга хизмат қилиши исботланган;
Ўзбекистонда янги маънавий макон шаклланиши ва маънавий жараёнлар трансформациясида бадиий адабиётнинг обектив воқелик ҳамда миллий-маданий қадриятлар билан ўзаро муносабатларининг ижтимоий ва маънавий ҳаётдаги ўрни асосланган;
жамиятда ижтимоий-маънавий воқеликни фалсафий ва бадиий билишда, уларнинг диалектик (ўзаро боғлиқлиқ, зиддият) ва динамик (ҳаракатланиш, ўзгариш) алоқадорлигини таъминлашда умуминсоний қадриятларнинг миллий идентичлик ва маънавий меросни сақлашдаги аҳамияти очиб берилган;
глобаллашув шароитида оммавийлик ва трансформациялашув оқибатида миллий хусусиятларнинг “емирилиб борилиши”ни ҳисобга олган ҳолда, ижтимоий-маънавий муҳитда бадиий, маданий, миллий қадриятларнинг конструктивлик моҳиятини ошириш зарурати асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Мамлакатда ижтимоий маънавий муҳит ва бадиий адабиётда миллий қадриятларнинг ўрнини аниқлаш ва тадқиқ этиш асосида:
маънавий жараёнларнинг ижтимоийлашуви динамикаси ва маънавий қиёфанинг ижтимоий макон билан даҳлдорлик алоқасида қадриятли ёндашувнинг нафақат методологик воситаси балки, таркибий-моҳият жиҳатдан мустаҳкамловчи (медиатив) функсияси субстансионал асос эканлигига оид илмий-назарий хулосалардан Ўзбекистон Миллий Ахборот агентлигининг 2024-йилдаги иш режасида белгиланган “Ўзбекистон Республикаси Президентининг “2022-2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси тўғрисида”ги ПФ-60 сонли Фармони 1-банди билан тасдиқланган Тараққиёт стратегиясининг “Маънавий тараққиётни таъминлаш ва соҳани янги босқичга олиб чиқиш” йўналишида белгиланган вазифаларни бажариш” бўйича ҳамда ушбу йўналишда мақола ва материаллар тайёрлашда, шунингдек, Республика Маънавият ва маърифат кенгашининг 50-сон йиғилиш баёни 1-иловаси билан тасдиқланган Дастур 6-бандида кўрсатилган “ижтимоий-иқтисодий, ахборот-психологик, ғоявий-мафкуравий хуружлар ҳамда турли ёт ва бузғунчи ғояларнинг мазмун-моҳиятини очиб бериш”га қаратилган таҳлилий материаллар тайёрлашда ижодий фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий Ахборот агентлигининг 2025-йил 13-мартдаги 01-23/261-сон далолатномаси). Натижада, тайёрланган материал ва таҳлилий маълумотларнинг мавзуга оид илмий маълумотлар билан бойитилишига хизмат қилган;
миллий анъаналар, тартиб-қоидалар ва қадриятлар асосида жамиятда муайян қонуниятлар тизими амал қилиши ва мазкур қонуниятлар тарихий хотира, ижтимоий онг, миллий тафаккур билан узвий алоқадорликда намоён бўлиб, ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлаш бўйича берилган илмий хулосаларидан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Маърифат” ижодий бирлашмаси” давлат муассасаси таркибидаги “Ўзбекистон тарихи” телеканалида эфирга узатилган “Ҳамма учун” кўрсатуви ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (“Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Маърифат” ижодий бирлашмаси” давлат муассасасининг 2025-йил 17-мартдаги 01-30/156-сон маълумотномаси). Натижада, кўрсатувнинг миллий ва бадиий қадриятлар уйғунлашуви асосидаги таъсирчанлиги оширилган;
Ўзбекистонда янги маънавий макон шаклланиши ва маънавий жараёнлар трансформациясида бадиий адабиётнинг обектив воқелик ҳамда миллий-маданий қадриятлар билан ўзаро муносабатларининг ижтимоий ва маънавий ҳаётдаги ўрни юзасидан берилган таклифларидан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2024-йил иш режасининг “Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2024-йил 18-июлдаги ПҚ-264-сон “Ўзбекистон Республикаси давлат мустақиллигининг ўттиз уч йиллик байрамига тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш тўғрисида”ги Қарори ижроси юзасидан Тошкент шаҳрида “Мустақиллик байрами”га бағишлаб ўтказилган театрлаштирилган концерт томошасининг дастури ва ссенарийсини ишлаб чиқиш, уни юксак ғоявий-бадиий савияда тайёрлаш чораларини кўриш” бўйича белгиланган вазифаларни бажаришда ҳамда ушбу қарорнинг 5-банди ижроси юзасидан Ўзбекистон шоир ва ёзувчилари ўртасида “Ватан учун яшайлик” анъанавий кўрик-танловларининг ссенарийларини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2025-йил 24-мартдаги 01-03/129-сон маълумотномаси) Натижада, ссенарийлар ватанпарварлик ғояларига асосланган бадиий қадриятлар талқини билан бойитилишига хизмат қилган;
жамиятда ижтимоий-маънавий воқеликни фалсафий ва бадиий билишда, уларнинг диалектик (ўзаро боғлиқлиқ, зиддият) ва динамик (ҳаракатланиш, ўзгариш) алоқадорлигини таъминлашда умуминсоний қадриятларнинг миллий идентичлик ва маънавий меросни сақлашдаги аҳамиятига доир асосланган таклиф ва хулосаларидан Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2024-йил 4-январдаги 1/Ф буйруғининг биринчи иловаси билан тасдиқланган, “Республика Маънавият ва маърифат кенгашининг 50-сон йиғилиш баёнида белгиланган вазифаларни амалга ошириш юзасидан чора-тадбирлар режаси”га кўра, “Миллий қадриятлар атласи” китоб-албоми, сайти ва мобил иловасини яратишда фойдаланилган (Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2025-йил 28-мартдаги 10/156- сон далолатномаси). Натижада, жамоатчиликда миллий-маънавий ва бадиий қадриятларнинг ижтимоий-маънавий муҳитдаги ўрни ҳақидаги тасаввурларини кенгайтиришда муҳим методологик асос сифатида хизмат қилган;
глобаллашув шароитида оммавийлик ва трансформациялашув оқибатида миллий хусусиятларнинг “емирилиб борилиши”ни ҳисобга олган ҳолда, ижтимоий-маънавий муҳитда бадиий, маданий, миллий қадриятларнинг конструктивлик моҳиятини ошириш зарурати масаласи билан боғлиқ илмий-назарий хулосалар ва таклиф-тавсиялардан ЎЗМТРК тизимидаги “Ёшлар” ижодий бирлашмаси” акциядорлик жамияти “Ёшлар” радиоканалида 2025-йил январ ойида эфирга узатилган “Ёшлар билан” радиоешиттириши ссенарийсини тайёрлашда ижодий фойдаланилган (ЎЗМТРК тизимидаги “Ёшлар” ижодий бирлашмаси” акциядорлик жамияти “Ёшлар” радиоканалининг 2025-йил 25-мартдаги 14-05-45-сон маълумотномаси). Натижада, радио тингловчиларга эшиттириш орқали миллий ва бадиий қадриятлар хусусиятлари тўғрисидаги фикрларни илмий ва равон тилда етказишга эришилган.
