Матякубов Алишер Эшчановичнинг 
фалсафа доктори (PhD) диссертация иши ҳимояси ҳақида эълон матни

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: “Ўзбекистоннинг маъмурий-ҳудудий ўзгаришлар тарихи (1924-2023-йй., Хоразм вилояти мисолида)”, 07.00.01 – Ўзбекистон тарихи. 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3.PhD/Tar1563.
Илмий раҳбарининг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Давлетов Санжарбек Ражабович, тарих фанлари доктори (DSc), профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Абу Райҳон Беруний номидаги Урганч давлат университети.
 ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Урганч давлат университети, PhD.03/30.06.2021.Tar.55.05.
Расмий оппонентларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Кошанов Бахит Абдикеримович, тарих фанлари доктори, профессор; Хўжамуратов Умаржон Рустамович, (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот номи: Ўзбекистон Республикаси Фанлар акамедияси  Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади. Хоразм вилоятида 1924-2023-йиллардаги маъмурий-ҳудудий ўзгаришларнинг динамикасини очиб беришдан иборат.  
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
Совет давлатининг раёнлаштириш сиёсати натижасида республика марказидан узоқда, унинг шимолий ғарбий қисмида жойлашган 7 та туман Хоразм округи таркибига киритилгани,  бу даврда округ Хоразм воҳасининг марказий қисмини эгаллаган бўлиб, Ўзбекистоннинг ўша пайтдаги ягона эксклави бўлганлиги, округга борувчи темир йўл бўлмаганлиги сабабли нафақат туманларда, балки шаҳарларда ҳам саноат ривожланмаганлиги, мамлакатни индустрлаштириш сиёсати таъсирида Хоразмда саноат ўзгаришлари юз бера бошлангани, шунингдек, “ёппасига жамоалаштириш” шиори остидаги жараёнлар кескин тус олганлиги аниқланган;
Совет даврида “социалистик” жамият қурилишига йўналтирилган иқтисодий ва ижтимоий тамойилларга асосланган ҳолда бир неча босқичда маъмурий-ҳудудий ўзгаришларнинг тўлқини юз бериб,  уларнинг етарлича  илмий-иқтисодий асосларга эга бўлмаганлиги сабабли маъмурий-ҳудудий бирликларнинг баъзан йириклаштирилиши, кичик ҳудудларга бўлиниши, ёки қайта ўзгартирилиши каби жараёнларнинг юз бериши ҳудудларда бюджет ҳаражатларини ортиқча сарфланишига сабаб бўлганлиги далилланган;
ХХ асрнинг 50–80-йилларидаги Хоразм вилоятида юз берган маъмурий-ҳудудий ўзгаришларда Совет Ҳукуматининг марказий бошқарувни мустаҳкамлашга йўналтирилган сиёсати билан бир қаторда “Марказ” манфаатларидан келиб чиққан ҳолда ҳудудий ривожланиш жараёнлари (аҳолининг ўсиши ва жойлашишининг кенгайиши, меҳнат ресурсларининг кўпайиши, ҳудудларни электрлаштирилиши, янги ерларни ўзлаштирилиши, ишлаб чиқарувчи кучларнинг ривожланиши) ҳам муҳим рол ўйнаганлиги исботланган;
Мустақилликдан сўнг Ўзбекистондаги институционал ўзгаришлар доирасида  маъмурий-ҳудудий бўлиниш сифат жиҳатидан янги – бозор муносабатларига мувофиқ келадиган босқичга ўтганлиги, бу жараёнда миллий қонунчилик тизимининг шакллантирилиши ва мустаҳкамланиши асосий ўрин тутгани, ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришда янги маъмурий-ҳудудий бирликларнинг ташкил этилиши, давлат ва хўжалик бошқарувининг янги шакллари вужудга келиши каби омилларнинг роли Хоразм вилояти мисолида асослаб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тадқиқот давомида ўрганишлардан келиб чиқиб, олинган илмий хулоса ва натижалар ҳамда таклифлар асосида: 
Совет давлатининг раёнлаштириш сиёсати натижасида республика марказидан узоқда, унинг шимолий ғарбий қисмида жойлашган 7 та туман Хоразм округи таркибига киритилгани, бу даврда округ Хоразм воҳасининг марказий қисмини эгаллаган бўлиб, Ўзбекистоннинг ўша пайтдаги ягона эксклави бўлганлиги, округга борувчи темир йўл бўлмаганлиги сабабли нафақат туманларда, балки шаҳарларда ҳам саноат ривожланмаганлиги, мамлакатни индустрлаштириш сиёсати таъсирида Хоразмда саноат ўзгаришлари юз бера бошлангани, шунингдек, “ёппасига жамоалаштириш” шиори остидаги жараёнлар кескин тус олганлиги илмий-таҳлилий маълумотлардан “Ўзбекистон” телерадиоканалида эфирга узатилган “Тарих кўзгуси”, “Таълим ва тараққиёт” дастурлар ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган. (Ўзбекситон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон 24” ижодий бирлашмаси давлат муассасасининг 2025-йил 3-ийиндаги 05-09-799-сонли маълумотномаси). Ушбу маълумотлар мавзуга оид масалаларни телетомошабинларга кенг қамровда етказиб бериш имконини берган; 
Совет даврида “социалистик” жамият қурилишига йўналтирилган иқтисодий ва ижтимоий тамойилларга асосланган ҳолда бир неча босқичда маъмурий-ҳудудий ўзгаришларнинг тўлқини юз бериб,  уларнинг етарлича илмий-иқтисодий асосларга эга бўлмаганлиги сабабли маъмурий-ҳудудий бирликларнинг баъзан йириклаштирилиши, кичик ҳудудларга бўлиниши, ёки қайта ўзгартирилиши каби жараёнларнинг юз бериши ҳудудларда бюджет ҳаражатларини ортиқча сарфланишига сабаб бўлганлигига  оид натижалардан Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2024-йил учун чора-тадбирлар дастурининг ИИИ йўналишида белгиланган “Миллий ғоя тарғиботини кучайтириш, жамиятда соғлом мафкура, янги маънавий макон, маърифатли жамиятни барпо этишга қаратилган чора-тадбирлар” 17-банди “Илмий методологик жиҳатдан асосланган, тарихий тажриба ва замонавий таҳлиллар ҳамда юксак мақсадларни ўзида мужассамлаштирган “Кучли маънавият билан Янги Ўзбекистон сари” номли янги илмий-оммабоп қўлланманинг консепсиясини ишлаб чиқиш” мавзусида тарғибот ишларини ташкил этиш ва ўтказишда фойдаланилган (Республика Маънавият ва маърифат маркази ҳузуридаги ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институтининг 2025-йил 4-июндаги 10/325-сонли далолатномаси). Илмий натижанинг қўлланилиши мамлакатимизда маънавий-маърифий тарғибот ишларининг самарадорлигини мустаҳкамлашга хизмат қилган; 
ХХ асрнинг 50–80-йилларидаги Хоразм вилоятида юз берган маъмурий-ҳудудий ўзгаришларда Совет Ҳукуматининг марказий бошқарувни мустаҳкамлашга йўналтирилган сиёсати билан бир қаторда “Марказ” манфаатларидан келиб чиққан ҳолда ҳудудий ривожланиш жараёнлари (аҳолининг ўсиши ва жойлашишининг кенгайиши, меҳнат ресурсларининг кўпайиши, ҳудудларни электрлаштирилиши, янги ерларни ўзлаштирилиши, ишлаб чиқарувчи кучларнинг ривожланиши) ҳам муҳим рол ўйнаганлиги ҳақидаги таҳлилий маълумотлардан Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ҳузуридаги Кадастр агентлиги Хоразм вилояти бошқармасининг соҳа ҳодимларининг малакасини оширишда фойдаланилган. (Кадастр агентлиги Хоразм вилояти бошқармасининг  2025-йил 22-майдаги 05/711-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижалари тингловчилар, шунингдек, тадқиқотчиларни мавзу билан кенг таништиришга хизмат қилган;
Мустақилликдан сўнг Ўзбекистондаги институционал ўзгаришлар доирасида  маъмурий-ҳудудий бўлиниш сифат жиҳатидан янги - бозор муносабатларига мувофиқ келадиган босқичга ўтганлиги, бу жараёнда миллий қонунчилик тизимининг шакллантирилиши ва мустаҳкамланиши асосий ўрин тутгани, ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришда янги маъмурий-ҳудудий бирликларнинг ташкил этилиши, давлат ва хўжалик бошқарувининг янги шакллари вужудга келиши каби омилларнинг роли Хоразм вилояти мисолида асослаб берилган таҳлилий маълумотлардан Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2023-йил учун чора-тадбирлар дастурининг ИВ йўналишида белгиланган “Ватанпарварлик туйғуларини ривожлантиришга қаратилган тарғибот-ташвиқот ишлари” 18-банди “Ёшларда юксак ватанпарварлик, миллий ғурур ва ифтихор туйғуларини ривожлантириш, ҳарбийлар, ватан ҳимоячиларига ҳурмат уйғотиш, Ватанни ҳимоя қилиш энг шарафли бурч эканлигини кенг тарғиб қилиш бўйича амалий чора-тадбирларни йўлга қўйиш” мавзусида ўтказилган тарғибот ишларини ташкил этиш ва ўтказишда фойдаланилган (Республика Маънавият ва маърифат маркази ҳузуридаги ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институтининг 2025-йил 4-июндаги 10/325-сонли далолатномаси). Илмий натижанинг қўлланилиши ёшларда тарихни пухта ўрганиш ва ундан сабоқ чиқариш, уларда Ватанга муҳаббат ҳиссини уйғотишга хизмат қилган.