Раҳматуллаева Илмира Назруллаевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбекистон телевидениесининг ривожланиш тенденсиялари: совет даври ва мустақиллик йилларига ретроспектив назар”, 10.00.09 – Журналистика (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.DSc/Fil870.
Илмий маслаҳатчи: Мўминов Файзулла Абдуллаевич, филология фанлари доктори, профессор
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон журналистика ва оммавий коммуникациялар университети.ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон журналистика ва оммавий коммуникациялар университети, DSc.30/30.12. 2019.Fil.14.01
Расмий оппонентлар: Каримов Амрулло Ашурович, филология фанлари доктори, Алламбергенова Перхан Худейбергеновна, филология фанлари доктори, Ҳамдамов Юсуф Қудратович, филология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ўзбекистон телевидениесининг ривожланиш тенденсияларини совет даври ва мустақиллик йиллари контекстида тадқиқ этиш орқали миллий телевидениенинг рақамли медиа муҳитида рақобатбардошлигини таъминлаш учун илмий-амалий таклифлар беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
совет даври ва мустақиллик йилларида Ўзбекистон телевидениесининг ривожланиш босқичлари бадиий-малакавий мушоҳада ва амалиёт контекстида ўрганилиб, тизимнинг ташкилий-ҳуқуқий, иқтисодий ва мафкуравий хусусиятлари қиёсий таҳлил қилиниши натижасида сўз эркинлиги ва демократия тележурналистиканинг тараққиёт тенденциясига олиб чиқувчи коммуникатив омил экани исботланган;
мустақиллик даврида медиа бозорининг давлат томонидан тартибга солиниши телеканаллар рейтинги пасайишига сабаб бўлгани, ан'ана ва қадриятлар, тарихга янгича ёндашувдаги мавзулар олиб кирилишининг миллий ўзликни англашдаги аҳамияти ўрганилиб, медиа бошқарувининг консепсияси далилланган, инновацион ёндашув ва ижтимоий масъулият тамойилларининг конструктив ва диструктик жиҳатлари аниқланган;
глобаллашув даврида миллий ва оммавий маданиятнинг ўзаро зиддиятлари, давлат назоратининг кучайтирилиши миллат дунёқараши, менталитетига зид контентлар кўпайгани ҳамда 2005-2016 йиллар телепублицистикасида медианинг ижтимоий институт мақомига номутаносиб тенденсиялари пайдо бўлгани аниқланиши натижасида, сиёсий нигилизмнинг рағбатлантирилиши телевидениеда миллий идентивликнинг пасайиши ва плюрализм инқирозини юзага келтиргани асосланган;
янги Ўзбекистонда ижтимоий аҳамиятга эга сифатли контент яратиш жамиятда фикр эркинлиги ва демократик қадриятлар такомилига боғлиқлигининг прогрессив принциплари аниқланиб, бу жараёнлар замонавий технологиялар, халқаро медиарақобат ҳамда мамлакат медиа сиёсати стратегиясига таяниши далилланган;
давлат мафкураси ва тижоратга йўналтирилмаган, жамиятдаги турли гуруҳлар ўртасидаги мулоқотни ривожлантириш асносидаги сўз эркинлиги, ошкоралик ва миллий медиамаконни ривожлантириш каби прогрессив тамойилларга асосланган жамоатчилик телевидениеси концепцияси ишлаб чиқилиши жамият ҳаётини модернизациялаш имкониятини ошириши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг амалиётга жорий этилиши. Ўзбекистон телевидениесининг ривожланиш тенденсиялари юзасидан ишлаб чиқилган назарий-методологик ва амалий таклифлар асосида:
совет даври ва мустақиллик йилларида Ўзбекистон телевидениесининг ривожланиш босқичлари бадиий-малакавий мушоҳада ва амалиёт контекстида ўрганилиб, тизимнинг ташкилий-ҳуқуқий, иқтисодий ва мафкуравий хусусиятлари қиёсий таҳлил қилиниши натижасида сўз эркинлиги ва демократия тележурналистиканинг тараққиёт тенденциясига олиб чиқувчи коммуникатив омиллиги масалаларига оид хулосалардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телерадиоканали”нинг вазифаларини амалга оширишда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телерадиоканали”нинг 2024 йил 22-ноябрдаги 02-13-1211-сон маълумотномаси). Натижада миллий телевидение манфаатларини белгиловчи кўрсатувлар сифати, уларнинг ғоявий-бадиий самарадорлигини ошириш, ижтимоий маҳсулдорлик аҳамияти юқори бўлган мавзуларга мурожаат қилиш, эксперт ва қаҳрамонларни саралашга эʼтибор бериш, дастурларни тузиш борасида берган таклифлари “Ойдин ҳаёт” ток-шоуси, “Ассалом, Ўзбекистон” тонгги дам олиш дастурлари ссенарийларини яратишда фойдаланилган. “Ўзбекистон” телеканалида миллий анʼана ва қадриятларга асосланган, “оммавий маданият” унсурларидан холи бўлган “Ким билан?” номли янги бадиий-дам олиш дастурига асос солинган;
Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг топшириғига асосан 2024 йил 8-9 августдаги “Маҳалла” телерадиоканалининг ижодий ва техник ходимлари учун ўтказилган “Глобаллашув даврида миллий-маънавий қадриятларни сақлаб қолиш” мавзусидаги ўқув семинарда мустақиллик даврида медиа бозорининг давлат томонидан тартибга солиниши телеканаллар рейтинги пасайишига сабаб бўлгани, ан'ана ва қадриятлар, тарихга янгича ёндашувдаги мавзулар олиб кирилишининг миллий ўзликни англашдаги аҳамиятига оид хулосаларидан “Оталар сўзи – ақлнинг кўзи” кўрсатувининг мазмун-моҳиятини яхшилаш, мазмунан маҳсулдорлигини кўтариш, ижтимоий аҳамиятини ошириш, ғоявий-бадиий мазмундорлигини янада яхшилаш, сюжет ва композиция яратиш, образларнинг буёқдорлигини таъминлаш, ссенарийларни тайёрлашда қўлланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Маҳалла” телерадиоканалининг 2024 йил 12 ноябрдаги 01-15-659 – сон маълумотномаси). Натижада ссенарийлар сифатини ошириш, кўрсатувларнинг аудитория талаб ва эҳтиёжларига мувофиқ келиши учун зарур бўлган мақсад-вазифалар белгиланган;
глобаллашув даврида миллий ва оммавий маданиятнинг ўзаро зиддиятлари, давлат назоратининг кучайтирилиши миллат дунёқараши, менталитетига зид контентлар кўпайгани ҳамда 2005-2016 йиллар телепублицистикасида медианинг ижтимоий институт мақомига номутаносиб тенденсиялари пайдо бўлгани, сиёсий нигилизмнинг рағбатлантирилиши телевидениеда миллий идентивликнинг пасайиши ва плюрализм инқирозини юзага келтиргани масаласига оид хулосалардан Ўзбекистон Журналистлари уюшмаси томонидан 2024 йил 30-июл куни Нурафшон шаҳрида ўтказилган “Оммавий ахборот воситаларида миллий контент яратиш масъулияти” мавзусидаги республика медиафорумининг услубий асосларини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон журналистлар уюшмасининг 2025 йил 15 январдаги 02-18/12 сон маълумотномаси). Натижада глобаллашув жараёнларида ОАВ таъсирчанлигини ошириш, жаҳон замонавий телевидениеси тажрибаларидан ўзлаштириш, журналистларда бугунги сўз эркинлиги устуворлик қилаётган жараёнларда ижтимоий аҳамиятга молик кўрсатувларни тайёрлаш, матбуот эркинлиги шароитида жамоатчилик билан ишлаш кўникмаларини шакллантириш сингари масалаларга эʼтибор бериш зарурлиги бўйича кўникмалар шакллантирилган;
янги Ўзбекистонда ижтимоий аҳамиятга эга сифатли контент яратиш жамиятда фикр эркинлиги ва демократик қадриятлар такомилига боғлиқлигининг прогрессив принциплари, бу жараёнлар замонавий технологиялар, халқаро медиарақобат ҳамда мамлакат медиа сиёсати стратегиясига таяниши масалаларидаги тавсиялари акс этган чиқиши “Янги медиа талим маркази” ННТнинг 2024 йил 24 майда Кун.уз интернет нашри таҳририятида ташкил этилган семинарда “Телевизион контент яратишда ижтимоий масалаларни ёритиш самарадорлигини ошириш” мавзусидаги маърузани яратишда фойдаланилган (“Янги медиа талим маркази” ННТнинг 07.06.2024 йилдаги №08- сон маълумотномаси). Натижада журналистика соҳасида кадрларни тайёрлаш ҳамда уларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини тўла англашлари, тележурналистиканинг янгича тамойилларга асосланган моделини шакллантириш истиқболлари ҳақидаги илмий-назарий қарашларини янада бойитишга эришилган;
давлат мафкураси ва тижоратга йўналтирилмаган, жамиятдаги турли гуруҳлар ўртасидаги мулоқотни ривожлантириш асносидаги сўз эркинлиги, ошкоралик ва миллий медиамаконни ривожлантириш каби прогрессив тамойилларга асосланган жамоатчилик телевидениеси концепцияси ишлаб чиқилишига оид таклиф ва хулосаларидан 2024 йилнинг 24 декабр куни “Севимли” телеканали ижодкорлари билан ўтказилган давра суҳбатларида тақдимот сифатида фойдаланилган (ММП &Б МАСТЕР МЕДИА Продуcтион анд броадcастнинг 6 январ 2025 йил 01-01/02 сонли маълумотномаси). Натижада ижодий ходимларда жамоатчилик телевидениеси мунозара, муҳим масалаларни муҳокама қилиш учун платформалар ярата олиши, бу эса фуқароларнинг жамият ҳаётида фаол иштирок этишларига ёрдам бериши, жамоатчилик фикрини шакллантириш ва мунозараларни рағбатлантиришда муҳим рол ўйнай олиши сингари кўникмалар шакллантирилишига эришилган.
