Турсунов Абдимўмин Шахановичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʻи номи): “Ёшлар экологик ва эстетик онгини шакллантиришнинг аксиологик хусусиятлари” 09.00.02 - Онг, маданият ва амалиёт шакллари фалсафаси (Эстетика).
Диссертация мавзуси роʻйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/Fal1023.
Илмий раҳбар: Тиловов Ўктамжон Ғуломович, фалсафа фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият коʻрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Оʻзбекистон Миллий университети, DSc.03/30.12.2019.F.01.05.
Расмий оппонентлар: Бердимуратова Алима Карлибаевна – фалсафа фанлари доктори, профессор, Кадирова Дилбар Салиховна – фалсафа фанлари доктори, профессор. Етакчи ташкилот: Шаҳрисабз давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий-амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ёшлар экологик ва эстетик онгини шакллантиришнинг аксиологик хусусиятларини фалсафий ёндашув асосида очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Ёшларда экологик ва эстетик онгни шакллантиришда оила, маҳалла, зиёратгоҳ, тарихий обидалар ва табиатга эҳтиёткор ёндошувдан иборат миллий қадриятлар тизими элементлари, экологик инқирозлар, глобал исиш, биотизимларнинг бузилиши каби муаммоларга қарши инсониятнинг биргаликдаги жавобгарлик ҳисси сингари умуминсоний қадриятлар тизими унсурларини ўзаро синтезлаш зарурати илмий асосланган.
Ўзбек социомаданий муҳитида тарихан экологик онгни ижтимоий онгнинг таркибий қисми сифатида ривожлантирган қадимий деҳқончилик маданияти, сувга эҳтиром, дарахт экиш урф-одатлари, зиёратгоҳларни табиат билан боғлаш каби анъаналар, ёшлар билан ишлашда барқарор ривожланиш, “яшил” тафаккур ва глобал экологик масъулиятни шакллантириш каби замонавий тенденсияларига трансформацияланаётганлиги очиб берилган.
Янги Ўзбекистон шароитида экологик волонтёрлик, экологик санъат, экофестивал ва муқобил ҳаёт тарзи (зеро-васте, минимализм, урбан гарденинг) каби ижтимоий технологияларни тадбиқ қилиш ёшларда экологик-эстетик онгни шакллантириш жараёнида самарадор функсия бажариши илмий асосланган.
Ёшлар экологик-эстетик онгини шакллантиришдаги медиа воситаларнинг экологик акциялар, санъат орқали ифодаланган ижтимоий кампаниялар, табиий муҳитни асрашга қаратилган блоглар ва веб-ресурслар кўринишидаги конструктив, истеъмолчилик маданияти, сунъий гўзаллик стандартлари, атроф-муҳитга бефарқликни тарғиб қилувчи медиаконтентлар орқали эса диструктив аксиологик таъсир потенсиаллари очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ёшлар экологик ва эстетик онгини шакллантиришнинг аксиологик хусусияти мавзусини тадқиқ этиш натижасида ишлаб чиқилган таклифлар асосида:
ёшларда экологик ва эстетик онгни шакллантиришда оила, маҳалла, зиёратгоҳ, тарихий обидалар ва табиатга эҳтиёткор ёндошувлардан миллий қадриятлар тизими элементлари, экологик инқирозлар, глобал исиш, биотизимларнинг бузилиши каби каби муаммоларга қарши инсониятнинг биргаликдаги жавобгарлик ҳисси сингари умуминсоний қадриятлар тизими унсурларини ўзаро синтезлаш зарурати асосланган илмий хулосалардан Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2024-йил учун чора тадбирлар дастурининг ИВ йўналишида белгиланган “Аҳоли ўртасида ватанпарварлик туйғуларини юксалтириш, янгиланиш жараёнлари ва туб ислоҳотларга дахлдорлик хиссини уйғотиш, тарихий ва муҳим саналарда уларни бирлаштиришга қаратилган чора-тадбирлар” 25-банди “Биз бир бўлсак – ягона халқмиз, бирлашсак - Ватанмиз!” бош ғояси асосида бутун мамлакатимиз бўйлаб “Маънавият марафони”ни ташкил этиш” мавзусида тарғибот ишларини ташкил этиш ва ўтказишда диссертация материалларидан фойдаланилган. (Республика Маънавият ва маърифат маркази ҳузуридаги ижтимоий-маънавий татқиқотлар институтининг 2025 йил 3 октябрдаги №10/629-сон маълумотномаси). Натижада диссертацияда илгари сурилган таклифлар, тавсия ва хулосалар ёшлар экологик ва эстетик онгини шакллантиришда исломий қадриятларнинг ўрнини мустаҳкамлашга хизмат қилган.
ўзбек социомаданий муҳитида тарихан экологик онгни ижтимоий онгнинг таркибий қисми сифатида ривожлантирган қадимий деҳқончилик маданияти, сувга эҳтиром, дарахт экиш урф-одатлари, зиёратгоҳларни табиат билан боғлаш каби анъаналар, ёшлар билан ишлашда барқарор ривожланиш, “яшил” тафаккур ва глобал экологик масъулиятни шакллантириш каби замонавий тенденсияларига трансформацияланаётганлиги очиб берилган таклиф ва тавсиялардан Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлигининг 2025 йил 1-январдаги 01-03/18-сонли Қарори билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлигининг 2025 йил учун мўлжалланган йиллик иш режаси 46,74,78-бандларини “Ёшларни ватанпарварлик руҳида тарбиялаш, уларда экология ва табиатга нисбатан оқилона муносабатни шакллантириш” мавзуларини амалга ошириш бўйича механизмларини ишлаб чиқишда кенг фойдаланилди. (Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлигининг 2025 йил 29-сентябрдаги №05-01-21-5188-сон далолатномаси). Натижада диссертацияда келтирилган илмий хулосалар, амалий таклифлар мазкур йўналишлар амалга оширилаётган маънавий-маърифий тарғибот тадбирлари самарадорлигининг ошишига хизмат қилган.
экологик ва эстетик онгнинг типологияси, шаклланиш омиллари ҳамда функсияларининг ислом таълимоти билан диалектик боғлиқ жиҳатлари замонавий педагогик технологиялар воситасида ёшларнинг маънавий тарбиясини шакллантириш жараёни билан уйғунлаштиришнинг аҳамияти илмий жиҳатдан очиб берилган назарий ва амалий таклифлар ишлаб чиқилган илмий-назарий таклифлари ва амалий хулосаларидан Ўзбекистон экологик ҳаракати нодавлат нотижорат ташкилотининг 2024 йилда белгиланган устувор вазифаларни амалга ошириш юзасидан тасдиқланган йўл харитасининг 1,2,9-бандларини “Мамлакат тараққиётида “яшил энергия” манбалариниг ўрни, аҳоли ва ёшларнинг экологик маданиятини шакллантириш истиқболлари, ёшларнинг экологик онгини шакллантиришда нодавлат ташкилотларининг ўрни” мавзуларини ишлаб чиқилишида фойдаланилди. (Ўзбекистон экологик ҳаракати нодавлат нотижорат ташкилотининг 2024 йил 11 ноябрдаги №11/01-сон маълумотномаси). Натижада илмий хулосалар, амалий таклифлар Ўзбекистон экологик ҳаракати томонидан оʻтказилаётган тадқиқотларнинг самарадорлигини ошишига хизмат қилган.
ёшларда экологик ва эстетик онгни шакллантиришда оила, маҳалла, зиёратгоҳ, тарихий обидалар ва табиатга эҳтиёткор ёндошувдан иборат миллий қадриятлар тизими элементлари, экологик инқирозлар, глобал исиш, биотизимларнинг бузилиши каби муаммоларга қарши инсониятнинг биргаликдаги жавобгарлик ҳисси сингари умуминсоний қадриятлар тизими унсурларини ўзаро синтезлаш зарурати илмий жиҳатдан очиб берилган, амалиётда қўллашга доир таклифлар ва тавсиялар ишлаб чиқилган хулосалардан Ўзбекистон экологик партиясининг 2025 йил “Аҳоли ва ёшлар ўртасида атроф-муҳит ва табиатга нисбатан экологик мадиятни шакллантиришнинг замонавий истиқболлари” мавзусидаги тарғибот ва ташвиқот тадбирларини ташкил этишда ахборот-таҳлилий ҳужжатларни тайёрлашда ҳамда амалий жиҳатдан тизимли таҳлил қилиш жараёнида фойдаланилган. (Ўзбекистон экологик партиясининг 2025 йил 20 октябрдаги №02/412-сон маълумотномаси). Натижада диссертацияда келтирилган илмий хулосалар, амалий таклифлар мазкур йўналишлар амалга оширилаётган маънавий-маърифий тарғибот тадбирлари самарадорлигининг ошишига хизмат қилган.
