Авезова Дилора Ботировнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Тажрибавий сурункали буйрак етишмовчилигида ўпкадаги морфологик ўзгаришлар” 14.00.02 – Морфология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.4.PhD/Tib 4002.
Илмий раҳбар: Хасанова Дилноза Ахроровна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/29.02.2024.Tib.93.01.
Расмий оппонентлар: Зокирова Наргиза Баходировна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Ишигов Ибрагим Агаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Абу Али ибн Сино номидаги Тожикистон давлат тиббиёт университети (Тожикистон Республикаси).
II. Тадқиқотнинг мақсади: каламушларда ўпка тўқимасининг постнатал онтогенезда, сурункали буйрак етишмовчилигида ҳамда қизилмия илдизи билан коррекция қилингандан кейинги морфологик хусусиятларини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
экспериментал сурункали буйрак етишмовчилигидан кейин каламушлар постнатал онтогенезида ўпка тўқимасида  альвеоляр ва бронхиоляр структураларнинг қалинлашуви ва диаметри ортиши аниқланган;
илк бор экспериментал сурункали буйрак етишмовчилигидан кейин ўпка тўқимасида юзага келадиган морфологик ва морфометрик ўзгаришларнинг ёшга боғлиқ хусусиятлари таҳлил қилинганда, ўпка тўқимасидаги периферик ва марказий альвеолалар сони, капиллярлар, терминал бронхиолалар ҳамда альвеолалар ички диаметри каби муҳим морфометрик кўрсаткичларнинг камайиши статистик жиҳатдан исботланган;
сурункали буйрак етишмовчилиги оқибатида ўпкада юзага келган структур ўзгаришлар қизилмия илдизи экстракти орқали ўтказилган коррекциядан кейинги морфометрик кўрсаткичларида ижобий таъсири исботланган;
илк бор сурункали буйрак етишмовчилигидан кейин ўпка тўқимасида Ki-67 ва CD-31 маркерлари асосида пролиферация ва ангиогенез жараёнларининг бузилиши аниқланиб, қизилмия илдизи экстракти таъсирида, айниқса 6 ойлик каламушларда, уларнинг экспрессияси (Ki-67 – 42,2 %, CD-31 – 41,4 %) ошгани ва бу ўпка тўқималарида регенерация ҳамда ангиогенезнинг тикланганини кўрсатиши илмий жиҳатдан асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
 “Ўпканинг меъёрда ва сурункали буйрак етишмовчилиги фонида морфологик ўзгаришларини аниқлаш усули” мавзусидаги илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2025 йил 4-сентябрдаги 24/27-сонли хулосаси олинган.
биринчи илмий янгилик: экспериментал сурункали буйрак етишмовчилигидан кейин каламушлар постнатал онтогенезида ўпка тўқимасида  альвеоляр ва бронхиоляр структураларнинг қалинлашуви ва диаметри ортиши аниқланган. Ижтимоий самарадорлиги: ўпка тўқимасида ёшга боғлиқ морфологик ва морфометрик ўзгаришларнинг аниқланиши нафас тизими ривожланишининг нормал ва патологик жараёнларини фарқлаш имконини бериб, ушбу маълумотлар ёш омилининг ўпка тузилмаси ва функциясига таъсирини баҳолаш, шунингдек ўпка касалликларини эрта диагностика қилиш ва профилактик назоратни йўлга қўйишда амалий аҳамиятга эга бўлиб, аҳолининг ҳаёт сифатини яхшилашга хизмат қилади. Иқтисодий самарадорлиги: ёшга хос ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда ўпка касалликларини эрта аниқлаш ҳамда уларнинг олдини олиш чора-тадбирлари соғлиқни сақлаш тизимида узоқ муддатли даволаниш, диагностик текширувлар ва реабилитация харажатларини камайтиради ҳамда иқтисодий тежамкорликка эришиш имкониятини яратади.
иккинчи илмий янгилик: илк бор экспериментал сурункали буйрак етишмовчилигидан кейин ўпка тўқимасида юзага келадиган морфологик ва морфометрик ўзгаришларнинг ёшга боғлиқ хусусиятлари таҳлил қилинганда, ўпка тўқимасидаги периферик ва марказий альвеолалар сони, капиллярлар, терминал бронхиолалар ҳамда альвеолалар ички диаметри каби муҳим морфометрик кўрсаткичларнинг камайиши статистик жиҳатдан исботланган. Ижтимоий самарадорлиги: тажрибавий сурункали буйрак етишмовчилиги натижасида ўпка тўқимасидаги ёшга боғлиқ ўзгаришларнинг камайиши ўпка тузилмасининг компенсатор имкониятлари ёш ортиши билан пасайишини кўрсатиб, беморларда нафас тизими ўзгаришларини эрта аниқлаш ва клиник ёндашувларни такомиллаштириш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: ўпкада аниқланган патоморфологик ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда даволаш сурункали буйрак етишмовчилиги бўлган беморларнинг касалхонада қолиш муддатини қисқартиришга ёрдам бериш ҳисобига бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини беради.
учинчи илмий янгилик: сурункали буйрак етишмовчилиги оқибатида ўпкада юзага келган структур ўзгаришлар қизилмия илдизи экстракти орқали ўтказилган коррекциядан кейинги морфометрик кўрсаткичларида ижобий таъсири исботланган. Ижтимоий самарадорлиги: қизилмия илдизи спиртли экстракти билан биокоррекциялаш касаллик кечиш жараёнларини секинлаштириб, инсон ҳаётини маълум дарафада яхшилашга имкон беради. Иқтисодий самарадорлиги: қизилмия илдизи экстрактидан фойдаланиш орқали ўпка тўқимасидаги патологик ўзгаришларнинг камайиши натижасида узоқ муддатли даволаниш, дори воситалари сарфи ва стационар кузатувга эҳтиёж сезиларли камаяди. Шунингдек, табиий препаратлар асосида коррекция ўтказиш соғлиқни сақлаш тизимида беморларни даволаш харажатларини қисқартириш имконини беради.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор сурункали буйрак етишмовчилигидан кейин ўпка тўқимасида Ki-67 ва CD-31 маркерлари асосида пролиферация ва ангиогенез жараёнларининг бузилиши аниқланиб, қизилмия илдизи экстракти таъсирида, айниқса 6 ойлик каламушларда, уларнинг экспрессияси (Ki-67 – 42,2 %, CD-31 – 41,4 %) ошгани ва бу ўпка тўқималарида регенерация ҳамда ангиогенезнинг тикланганини кўрсатиши илмий жиҳатдан асосланган. Ижтимоий самарадорлиги: ушбу натижалар сурункали буйрак етишмовчилиги бўлган беморлар учун янги диагностик усуллар ва терапевтик стратегияларни ишлаб чиқиш, уларнинг ҳолати ва ҳаёт сифатини бошқаришни яхшилашга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлиги: тадқиқотда ишлаб чиқилган морфометрик ва иммуногистокимёвий баҳолаш усулларини қўллаш орқали беморларнинг шифохонада қолиш муддатини қисқартириш, ташхис ва даволаш харажатларини камайтириш йил давомида ҳар бир бемор учун 122 000 сўмга иқтисодий тежамкорликка эришиш имконини беради. Хулоса: Тажрибавий сурункали буйрак етишмовчилигидан кейинки ўпкадаги морфологик ўзгаришларни эрта аниқлаш, бу патология билан боғлиқ бўлган асоратларни олдини олиш ҳамда морфологик, морфометрик ва иммуногистокимёвий таҳлилларга асосланган комплекс баҳолаш алгоритмини қўллаш орқали ўпка тўқималаридаги жараёнларни чуқур ўрганиш, уларни коррекция қилиш самарадорлигини ошириш ва патологик жараённинг ривожланиш ҳамда оғир кечиш хавфини камайтиришга эришилган. Олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (15.03.2025 йилдаги 56-сон буйруқ) ва Навоий вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (02.04.2025 йилдаги 46-сон буйруқ) татбиқ этилган.