Хусанова Дилфуза Хушбақовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʻи номи): “Перилен асосидаги нанокристаллар нуклеацияолди жараёнлари механизмларини ўрганиш”, 01.04.03 – Молекуляр физикаси ва иссиқлик физикаси (физика-математика фанлари бўйича фалсафа фанлари доктори (PhD)).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.PhD/FM1096.
Илмий раҳбар: Мирзаев Сирожиддин Зайниевич, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: У.А. Арифов номидаги Ион-плазма ва лазер технологиялари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ион-плазма ва лазер технологиялари институти, DSc.02/30.12.2019.FM/Т.65.01.
Расмий оппонентлар: Қутлиев Учқун Отобоевич, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Жабборов Хайитмурод Ишмўмин ўғли, физика-математика фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Ислом Каримов номидаги Тошкент Давлат Техника университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:
турли муҳитларда (вакуум, сув, органик эритмалар) ҳамда катализаторлар иштирокида нуклеацияолди перилен кластерларнинг ҳосил бўлиш кинетикаси ва уларнинг термодинамик барқарорлигини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор вакуумда перилен ва унинг ҳосилалари нуклеацияолди кластерларининг кинетикаси ва термодинамикаси молекуляр тузилишга боғлиқлиги аниқланди;
перилен нуклеацияолди кластерларининг эритувчига боғлиқ шаклланиш механизмлари ва бунинг ноклассик нуклеацияга селектив таъсири илк марта кўрсатилди;
биринчи марта Ни, НиО ва а-СиО₂ нанокластерларининг перилен нуклеацияолди кластерлари кинетикасига таъсири қиёсланиб, НиО нинг юқори каталитик фаоллиги аниқланди;
перилен ҳосилалаларидаги функсионал гуруҳларнинг катализатор иштирокида кечувчи нуклеацияолди жараёнларидаги стерик таъсири илк бор баҳоланди;
турли кристалл тагликларнинг перилен нуклеацияолди кластерлари геометрияси, адсорбсия энергияси ва термодинамик барқарорлигига таъсири биринчи марта комплекс равишда аниқланди;
илк марта периленнинг Ни(111) ва СиО2(0001) катализаторлари сиртида дастлабки нуклеацияолди структураларининг ўсиш режимлари атом даражасидаги молекула-сирт ва молекула-молекула ўзаро таъсир кучларига боғлаб тушунтирилди.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Перилен нанокристали нуклеацияолди жараёнларида СиО2 нанозарраларининг ўзаро таъсири бўйича натижалардан ЎзР ФА Умумий ва ноорганик кимё институтида 2022-2024 йилларда бажарилган ИЛ-4821091630 сонли “Муқобил кремний манбаалари ва мезагеник темплантлар асосида асосланган тартибли мезоғовак материаллар синтези ва физик-кимёвий хусусиятлари” номли Ўзбекистон-Беларус ҳамкорлигидаги қўшма фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 12.06.2025-йилдаги № 1-10/8-867-сонли маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш наноўлчамли мезағовакли материалларнинг физик-кимёвий параметрларини баҳолаш бўйича олинган тажриба натижаларини маълум даражада таҳлил қилиш имконини берган.
Перилен ҳосилаларидаги функсионал гуруҳларнинг ЛаСрМнО катализатори иштирокидаги жараёнлардаги стерик таъсир бўйича олинган натижалар ЎзР ФА Материалшунослик институтида 2021-2023 йилларда мўлжалланган ФЗ-201906066 “Ноёб ер металлари асосидаги қаттиқ оксидли ёқилғи элементларини олиш технологиясини ишлаб чиқиш” номли илмий амалий лойиҳасини бажаришда тадбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 19.06.2025-йилдаги №201-сонли маълумотномаси). Ушбу илмий натижалардан фойдаланиш амалий лойиҳада ўрганилган наноўлчамли ЛаСрМнО катализатор материалларнинг ион отказувчанлигига Ни(111)-перилен таглигининг таъсирини аниқлаш имконини берган.