Абдуллаева Муштарий Мохмуд қизининг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақидаги эълон

I. Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “ Ўзбек оилаларида гендер стереотипларининг ўрни ”,  07.00.07 – Этнография, этнология ва антропология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.PhD/Tar1745.
Илмий раҳбарининг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони:
Расулова Зиёдахон Абдубориевна, психология фанлари доктори (DSc), доцент
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий Университети.
Илмий Кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи, илмий кенгаш рақами: Қорақалпоқ давлат университети. DSc.03/06.04.2024.Tar.20.05
Расмий оппонентларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси, унвони:
Давлатова Саодат Тиловбердиевна, тарих фанлари доктори (DSc), профессор.
Калонов Комил Кулахматович, социология фанлари номзоди, профессор
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
Етакши ташкилот: Абу Райҳон Беруний номидаги Урганч давлат университети.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ўзбек оилаларида мавжуд гендер стереотипларнинг маданий-антропологик ва этнопсихологик шаклланиш жараёнларини, уларнинг оилавий муносабатлар ва рол тақсимотига таъсирини аниқлаш ҳамда мазкур стереотиплар сабаб юзага келадиган муаммоларни таҳлил қилишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: Наманган вилоятидаги ўзбеклар орасида эркакларда “сабр-тоқат”, “мурувват” каби аёлларга хос фазилатлар, аёлларда эса “қатъият”, “жаҳд” каби эркакларга хос хислатлар устунлиги аниқланиб, шахсий хислатларнинг гендер стереотипларидан холи бўлган тенг намоён бўлиши далилланган. Оилавий тарбиядаги гендер рол интеграцияси ва жамиятдаги рол тақсимотининг трансформацияси андрогин шахсий хусусиятларни шакллантирувчи асосий омиллар сифатида илмий жиҳатдан асосланган; 
ўзбек оилаларида эр-хотин ўртасидаги муносабатларда аёлларга “ўзини қурбон қилиш”, эркакларга “оилавий раҳбар” сифатидаги анъанавий қарашлар устун эканлиги аниқланиб, бу стереотиплар оиладаги эр-хотин ролининг трансформацияси жараёнида низолар ва оилавий муаммоларни келтириб чиқарувчи асосий омиллар сифатида исботланган; 
Ўзбекистоннинг Наманган, Хоразм ва Тошкент ҳудудларида гендер стереотипларининг маданий-этник хусусиятларга мос равишда ўзгариши илмий жиҳатдан асосланиб, Наманган вилоятида аёллар учун “уй бекаси”, эркаклар учун “оила таъминотчиси” роли устуворлиги, Хоразм вилоятида аёлларнинг “оила устуни” сифатидаги масъулияти, Тошкент вилоятида гендер ролларининг тенг тақсимланишга мойиллиги аниқланган; 
ўзбек оилаларида эркакларнинг “оилавий раҳбар” сифатидаги роли устун кўрилган ҳолларда муҳаббат ва оилавий муносабатларда қийинчиликлар юзага келиши, аёлларга “оилавий масъуллик” роли юкланган жойларда оилавий қарорлар қабул қилиш жараёнида номутаносиблик ва низолар келиб чиқиши аниқланиб, ўзбек оилаларида анъанавий гендер стереотипларининг иқтисодий ва маънавий жиҳатларга таъсири илмий жиҳатдан асосланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг илмий ва амалий аҳамяти: Тадқиқот натижаларининг илмий аҳамияти ишда олинган илмий натижалардан ижтимоий-маданий антропология, гендер антропологияси, гендер психологияси, оила психологияси, этнопсихология, этносоциология ва бошқа гендер стереотиплари масалаларини ўрганувчи фан соҳаларига оид мавжуд назарий билимларни янада бойитишда, уларнинг дастурларини ишлаб чиқиш ва такомиллаштиришда фойдаланиш мумкинлигидадир. Замонавий ўзбек оилаларида гендер стереотипларининг ўрнини ўрганиш оиланинг анъанавий моделининг туб асослари ҳақидаги этнопсихологик қарашларни бойитиш имконини беради. Тадқиқот натижалари, умумий хулоса ва тавсиялардан жамоат ва давлат ташкилотлари, хусусан, ФҲДЁ ва маҳалла қўмиталари фаолиятида оила институтини мустаҳкамлашда фойдаланиш мумкин. 
Амалий аҳамияти шундаки, республика олий ўқув юртларида, академик лицей, касб-ҳунар коллежлари, айниқса, умумтаълим мактабларида ёшларни оилавий турмушга тайёрлашда, оилавий муносабатлар заминида уузага келиши мумкин бўлган муаммоларни бартараф этишда, малака ошириш курсларида, оилашунос мутахассисларни тайёрлаш курслари учун дарсликлар, илмий-услубий ва ўқув қўлланмалари яратишда назарий манба сифатида, оилага оид ҳуқуқий-меёрий ҳужжатларни такомиллаштиришда ва маънавият дарсларида кенг фойдаланиш мумкин. 
Тадқиқотнинг амалий натижалари қуйидагилардан иборат: гендер стереотипларини намоён бўлишини ўрганиш бўйича психодиагностик методикаси ижтимоий-маданий антропологик ва этнопсихологик тадқиқотларга жорий қилинган;
ижтимоий-маданий антропологик ва этнопсихологик тадқиқотларда гендер стереотипларининг ролини, унинг оилага таъсирини, нотўғри стереотипик қарашлар асосида шаклланган тасаввурларни ўрганиш учун гендер стереотипларини аниқлашга мўлжалланган методик қўлланма ишлаб чиқилган;
ўзбекларнинг оиладаги гендер муносабатларини ўрганиш бўйича махсус ижтимоий-психологик ва этнопсихологик сўровномалар ишлаб чиқилган;
Ўзбекистонда оиладаги гендер муносабатлари бўйича олиб борилаётган тарғибот ишларида ва ижтимоий-амалий фаолиятда фойдаланиш учун амалий тавсиялар ишлаб чиқилган. 
IV. Тадқиқот натижаларнинг жорий қилиниши:  1. Наманган эркакларида гарчи андрогинлик хислатлари устунлигини, эркакларнинг аксарияти анъанавий эркак ролларини бажармаслиги аниқланиқланганлигига қарамай, эркакларнинг қарашларида эр сўзсиз оиланинг иқтисодий таъминотчиси ва унинг бошлиғи, бир сўзли, кучли, ақилли, қатиятли, оиласининг ҳимоячиси ҳамда суянчиғи бўлишлиги ҳақидаги гендер стереотипларининг устунлиги аниқланган таҳлил натижалари орқали ёш эр-хотинлар ўртасида келишмовчиликларнинг олдини олиш бўйича таклифлар ва тавсиялар олишда фойдаланилган (Оила ва хотин-қизлар Қўмитаси, “Оила ва гендер” илмий-тадқиқот институтининг 2024-йил 29-августдаги 01-09/2122-сонли маълумотномаси). Олинган натижалар ижтимоий-маданий антропологик ва этнопсихологик тадқиқотларда гендер стереотипларининг ролини, унинг оилага таъсирини, стереотипик қарашлар асосида шаклланган тасаввурларни оърганиш учун гендер стереотипларини аниқлашга мўлжалланган методик қўлланма ишлаб чиқишга ёрдам берган; 
2-3. Наманган вилоятидаги ўзбеклар орасида оилавий тарбиядаги гендер рол интеграцияси ва жамиятдаги рол тақсимотининг трансформацияси андрогин шахсий хусусиятларни шакллантирувчи асосий омиллари эканлиги; ўзбек оилаларида эр-хотин ўртасидаги муносабатларда аёлларга “ўзини қурбон қилиш”, эркакларга “оилавий раҳбар” сифатидаги анъанавий қарашлар устун бўлган стереотипларнинг оиладаги эр-хотин ролининг трансформацияси жараёнида низолар ва оилавий муаммоларни келтириб чиқарувчи асосий омил эканлиги ҳақидаги илмий хулосаларидан Хоразм телерадиокомпанияси “Хоразм” телеканали “Ассалом Хоразм” (Хоразм телерадиокампанияси “Хоразм” телерадиоканали давлат унитар корхонасининг 2025-йил 21-февралдаги 180-сонли маълумотномаси) ва шунингдек Ўзбекистон Миллий телерадиокомпонийсининг “Ўзбекистон тарихи”  телеканалида эфирга узатилган “Вақт машинаси” кўрсатувларининг ссенарийларини тайёрлашда (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпонийсининг “Маърифат” ижодий бирлашмаси давлат муассасасининг 2025-йил 22-апрел 01/30-254-сонли маълумотномаси) фойдаланилган. Олинган натижалар оилавий низоларни бартараф этиш омилларидан бири сифатида тарғиб қилишга хизмат қилган;
4. Ўзбекистоннинг Наманган, Хоразм ва Тошкент ҳудудларида гендер стереотипларининг маданий-этник хусусиятларга мос равишда ўзгариши илмий жиҳатдан асосланиб, Наманган вилоятида аёллар учун “уй бекаси”, эркаклар учун “оила таъминотчиси” роли устуворлиги, Хоразм вилоятида аёлларнинг “оила устуни” сифатидаги масъулияти, Тошкент вилоятида гендер ролларининг тенг тақсимланишга мойиллиги аниқланган илмий натижалардан Тошкент вилояти Қибрай тумани ҳокимлигининг “Оила ва хотин-қизлар” бўлими фаолиятида фойдаланилган (Тошкент вилояти Қибрай тумани ҳокимлигининг 2025-йил 21-апрелдаги 
123-сон далолатномаси). Натижада, Ўзбекистонда оиладаги гендер муносабатлари бўйича олиб борилаётган тарғибот ишларида ва ижтимоий-амалий фаолиятда фойдаланиш учун амалий тавсиялар ишлаб чиқилган.