Турганов Бахит Қурбанбаевичнинг 
        Фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертацива мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Хоразм воҳасининг металлсозлик ҳунармандчилиги тарихи (Архаик даврдан ХВИ асргача)”. 07.00.01–Ўзбекистон тарихи (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B. 2023.4. DSc /Tar384 
Илмий маслаҳатчи: Абдуллаев Уткир Исмаилович, тарих фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ажиниёз номидаги Нукус давлат педагогика институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети. DSc.03/30.12.2019.Tar.01.04.
Расмий оппонентлар: Атаходжаев Азимхўжа Музаффарович, тарих фанлари доктори, профессор; Тураева Сайёра Рустамбаевна, тарих фанлари доктори, доцент; Раимқулов Абдусабур Аззамович, тарих фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Хоразмнинг архаик даврдан – ХВИ асргача металлсозлик соҳалари ривожланишининг тенденсияларини ўрганиш, металл буюмларнинг локал ўзгачаликларини аниқлаштириш, хўжалик турмуши, ижтимоий- иқтисодий, маданий ҳаётдаги аҳамияти очиб бериш ва умумлаштиришдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
Мил. авв. ВИИ–ВИ асрларга оид Қуйисой ва Кўзалиқир маданиятлари ёдгорликларидаги материаллар асосида Хоразмда бронза қуйиш, қуролсозлик ва темирчилик соҳаларининг шаклланиши ва ривожланиши, бадиий металл буюмлар ишлаб чиқаришда кўчманчилар дунёси ва Шарқ санъати анъаналари асосида йўлга қўйилганлиги ёзма ва археологик манбалар таҳлили асосида далилланган;
Антик даврда металлсозлик соҳаларида маҳсулот ишлаб чиқариш миқдорининг ортиб бориши ва географиясининг кенгайиши, хомашё манбалари, қишлоқ маконларида ҳам устахоналар ташкил этилгани, бадиий металл буюмларни таёрлашда Шарқ санъати таъсирининг кучайиб бориши, ишлаб чиқаришни ташкиллаштиришнинг давлат назорати, касбий бошқарув, уй ва жамоа характеридаги ҳунармандчилик шакллари мавжудлиги ҳамда соҳанинг ижтимоий-иқтисодий, маданий тараққиётдаги ўрни асосланган; 
Хоразмнинг ВИ–ВИИИ асрлар ёдгорликларидаги устахоналар, меҳнат қуроллари, бадиий металл буюмларга оид топилмалар миқдорининг ортиб бориши, кумуш идишларнинг Шарқий Европа бозорларига ташқи савдога чиқарилиши ҳамда маҳаллий металлургия маконлари фаолиятига оид археологик материаллар асносида металлсозлик соҳаларининг тараққий қилганлиги далилланган; 
ИХ–Х асрлар қалʼаларида металлсозлик соҳаларида бозор учун маҳсулот ишлаб чиқаришнинг йўлга қўйилиши, ихтисослашув жараёнининг юз берганлиги, бадиий металл буюмларни безатишда ислом санъатининг таъсири, безатиш техникасидаги янгиликларнинг пайдо бўлиши, экспортга мўлжалланган от-улов абзаллари, қулфлар тайёрланганлиги, минтақавий савдо-маданий алоқаларда металл буюмларнинг ўрни, Ануштакин Хоразмшоҳлар даври шаҳарларида металлсозлик соҳаларининг юксак тараққий қилиши, металлсозлик маҳаллаларининг пайдо бўлиши, йирик шаҳарларда ҳунармандлар уюшмаларининг шаклланиши аниқланган;
Архаик даврдан – ХВИ асрга қадар Султон Санжар, Султонувайс тоғ тизмалари ва Сариқамиш ҳавзасида маҳаллий рудани қайта ишловчи металлургия маконлари фаолияти фақат баъзи даврларда мавсумий йўлга қўйилганлиги туфайли Хоразм воҳаси металлсозлик соҳаларида хомашё манбаларининг асосий таъминоти ташқи савдо-иқтисодий алоқалар (Ўрта Осиё, Шарқий Европа ва Шарқ давлатлари) тизими билан боғлиқлиги, Х–ХИВ асрларга оид ёдгорликларда бадиий металл буюмлар ва темирчилик маҳсулотлари миқдорининг ортиб бориши, моғуллар босқини давридаги бироз танаффусдан сўнг ХИИИ асрнинг иккинчи ярмидан ХВИ асрга қадар Хоразм қалъаларида металлсозлик соҳаларида ишлаб чиқаришнинг қайта изчил давом этганлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Хоразмда металлсозлик соҳаларининг шаклланиши ва ривожланиши, металлургия ва хом-ашё манбалари, бадиий металл буюмлар ҳамда темирчилик маҳсулотларининг таснифий ўрганилиши асосида ишлаб чиқилган илмий хулосалар ва амалий тавсиялар қуйидаги йўналишларда жорий этилди:
Мил. авв. ВИИ–ВИ асрларга оид Қуйисой ва Кўзалиқир маданиятлари мисолида Хоразмда бронза қуйиш, қуролсозлик ва темирчилик соҳаларининг шаклланиши ва ривожланиш жараёнлари, бадиий металл буюмлар ишлаб чиқариш кочманчилар дуниёси ва Шарқ санъати анъаналари асосида йўлга қўйилганлиги тўғрисидаги илмий тадқиқот натижаларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон тарихи” телеканали орқали эфирга узатилган “Кўҳна манзиллар” кўрсатуви ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2025-йил 11-февралдаги 01-33/69-сон маълумотномаси). Кўрсатувда намойиш этилган илмий материаллар телетомошабинларда металлсозлик соҳаларининг жамият тараққиётидаги аҳамияти ҳақидаги тарихий билимларини оширишга хизмат қилади;
Антик даврда металлсозлик соҳаларида маҳсулот ишлаб чиқариш миқдорининг ортиб бориши ва географиясининг кенгайиши, хомашё манбалари, қишлоқ маконларида ҳам устахоналар ташкил этилгани, бадиий металл буюмларни таёрлашда Шарқ санъати таъсирининг кучайиб бориши, ишлаб чиқаришни ташкиллаштиришнинг давлат назорати, касбий бошқарув, уй ва жамоа характеридаги ҳунармандчилик шакллари мавжудлиги ҳамда соҳанинг ижтимоий-иқтисодий, маданий тараққиётдаги ўрни тўғрисидаги тадқиқот натижаларидан Қорақалпоғистон телерадио компанияси “Қорақалпоғистон тарихи” ва “Мийрас”  кўрсатувларини тайёрлашда фойдаланилган (Қорақалпоғистон телерадио компаниясининг 2025-йил 20-мартдаги 05-22/170-сон маълумотномаси). Натижаларнинг фойдаланилиши томошабинларда металлсозлик соҳаларининг моддий ва маънавий маданиятимиздаги аҳамияти ҳамда ҳунармандларнинг жамиятидаги мавқеига оид ишончли тарихий маълумотларни халқимизга намойиш этишга хизмат қилган;
Хоразмнинг ВИ–ВИИИ асрлар ёдгорликларидаги устахоналар, меҳнат қуроллари, бадиий металл буюмларга оид топилмалар миқдорининг ортиб бориши, кумуш идишларнинг Шарқий Европа бозорларига ташқи савдога чиқарилиши ҳамда маҳаллий металлургия маконлари фаолиятига оид археологик материаллар асносида металлсозлик соҳаларининг тараққий қилганлиги тўғрисидаги илмий натижалардан Ўзбекистон Республикаси Маданий мерос агентлиги ва Қорақалпоғистон Республикаси Маданий мерос бошқармаси томонидан ёдгорликларни муҳофаза қилиш ҳамда тарғибот қилиш ишларида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маданий мерос агентлигининг 15.04.2025-йил, 04-07/1427-сонли, 21.04.2025-йил, 04-05/1507-сонли;Қорақалпоғистон Республикаси Маданий мерос бошқармасининг 15.04.2025-йил, 01-03/01-235-сонли маълумотномалари). Натижада ёдгорликлардаги ҳунарманчилик устахоналарини консервация қилиш, макетларини таёрлаш ҳамда музейларда металл буюмлар кўргазмаларини ташкил этишда илмий методик қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
ИХ–Х асрлар қалʼаларида металлсозлик соҳаларида бозор учун маҳсулот ишлаб чиқаришнинг йўлга қўйилиши, ихтисослашув жараёнининг кучайиши, бадиий металл буюмларни безатишда ислом санъатининг таъсири, безатиш техникасидаги янгиликларнинг пайдо бўлиши, экспортга мўлжалланган от-улов абзаллари, қулфлар тайёрланганлиги, минтақавий савдо-маданий алоқаларда металл буюмларнинг ўрни, Ануштакин Хоразмшоҳлар даври шаҳарларида металлсозлик соҳаларининг юксак тараққий қилиши, металлсозлик маҳаллаларининг пайдо бўлиши, йирик шаҳарларда ҳунармандлар уюшмаларининг шаклланиши оид тадқиқот натижалари асосида Ўзбекистон Республикаси “Ҳунарманд” уюшмасидаги мисгарлик ва рихтагарлик йўналишларидаги усталар учун услубий тавсиялар берилди (Ўзбекистон Республикаси “Ҳунарманд” уюшмасининг 2025-йил 2-июндаги №01-14/708-сон маълумотномаси). Натижада уюшма ҳунармандлари қадимги тажрибалар ва анъаналарга асосланган ҳолда этнотуристик маҳсулотлар яратишда илмий асосланган тарихий билимларга эга бўлдилар;
Архаик даврдан – ХВИ асрга қадар Султон Санжар, Султонувайс тоғ тизмалари ва Сариқамиш ҳавзасида маҳаллий темир, мис рудаларини қайта ишловчи металлургия маконлари фаолияти баъзи даврларда мавсумий йўга қўйилганлиги, Хоразм воҳаси металлсозлик соҳаларида хомашё манбаларининг асосий таъминоти ташқи савдо-иқтисодий алоқалар (Ўрта Осиё, Шарқий Европа ва Шарқ давлатлари) тизими билан боғлиқлиги, бадиий металл буюмлар ва темирчилик маҳсулотларини таснифий таҳлил қилиш асносида металлсозлик соҳаларининг Х–ХИВ асрларда тараққий қилиши, моғуллар босқинчилиги давридаги бироз танаффусдан сонг ХИИИ асрнинг иккинчи ярмидан ХВИ асрга қадар Хоразм қалъаларида металлсозлик соҳаларида ишлаб чиқаришнинг қайта изчил давом этганлиги тўғрисидаги илмий хулосалардан туризм ва маданий мерос соҳаларини интеграция қилишда, Қорақалпоғистон Республикаси тарихи ва маданияти давлат музейи экспозициясини ташкил этишда ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси маданият вазирлиги томонидан маданий маънавий тарғибот ишларида фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси тарихи ва маданияти давлат музейининг 06.02. 2025-йил, 87-сонли; Қорақалпоғистон Республикаси маданият вазирлиги 07.04.2025, 8-03/758-сонли; Қорақалпоғистон Республикаси Туризм бошқармаси 27.06.2025, 02-15/04-189-сонли маълумотномалар). Мазкур илмий хулосалар туризм соҳасида тарихий-маданий меросга асосланган маршрутларни шакллантириш, гидлар учун методик материаллар тайёрлаш, ҳудуднинг халқаро туризм брендини ривожлантириш, тарихий ёдгорликлар ва ҳунармандчилик маҳсулотларини барқарор туризм ресурсига айлантиришда амалий аҳамиятга эга.