Каримова Лутфия Азизовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «COVID-19 билан боғлиқ бўлган преэклампсия симптомлари мажмуасининг шаклланишида клиник ва генетик хавф омиллари» 14.00.01 – Акушерлик ва гинекология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1.PhD/Tib2349.
Илмий рахбар: Надирханова Наталья Суратовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази, DSc.04/30.11.2023.Tib.114.01.
Расмий оппонентлар: Каримова Феруза Джавдатовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Саиджалилова Дилноза Джавдатовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарканд давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: СOVID-19 билан боғлиқ ҳолатларда ҳомиладор аёлларда преэклампсия симптомокомплекси шаклланишининг клиник-анамнестик, иммунофенотипик ва молекуляр-генетик хусусиятларини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор преэклампсия ва COVID-19 билан боғлиқ преэклампсия симптомокомплекси кузатилган ҳомиладор аёлларда ангиоген омиллар (sFlt-1, PLGF, sFlt-1/PLGF индекси) ишончли тафовутлари ҳамда уларнинг патогенетик механизмларидаги ангиоген дисбаланс ва яллиғланиш реакциялари ўзаро боғлиқлиги аниқланган.
илк бор FLT-1, MTHFR, NOS3, PLGF ва TNFα генларидаги полиморфизмларнинг генотип ва аллеллар тақсимоти COVID-19 билан боғлиқ преэклампсия симптомокомплекси мавжуд ҳомиладорларда қон томир ва яллиғланиш бузилишларининг шаклланишига таъсир кўрсатиши аниқланган;
ангиоген (sFlt-1, PLGF) ва яллиғланиш (NLR, PLR, SII) маркерларининг биргаликда баҳоланиши орқали преэклампсия ва COVID-19 билан боғлиқ преэклампсия симптомокомплексини ишончли равишда фарқлаш, эрта ташхислаш, клиник тактикани белгилаш ҳамда ҳомиладорлик кечишини прогнозлаш асосланган;
FLT-1 генининг rs7335588 ва rs9513091 полиморфизмлари бўйича G аллели ва G/G генотипи преэклампсия билан, A аллели эса COVID-19 билан боғлиқ преэклампсия симптомокомплекси билан ишончли ассоциацияга эга бўлиб, FLT-1 гени экспрессияси ушбу ҳолатларни фарқлашда аниқ диагностик мезон эканлиги асосланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
COVID-19 билан боғлиқ ҳолларда преэклампсия ва COVID-19 билан боғлиқ преэклампсия симптомокомплекси ангиогенез маркерлар ҳамда генетик кўрсаткичларни баҳолаш асосида олинган илмий натижалар асосида:
тадқиқот натижалари асосида «COVID-19 билан боғлиқ преэклампсияни симптомлар мажмуасини шакллантиришда биёкимёвий маркёрлар орқали аниқлашнинг самарадорлигини ошириш усуллари» услубий қўлланма тасдиқланган ва жорий этилган. Услубий қўлланма 2023 йил 25 июлдаги № 7 д и/5 сонли Эксперт кенгаш хулосаси билан тасдиқланган. Олинган натижалар Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт марказининг Сирдарё филиали ва Тошкент шаҳар 3-сон туғруқ комплекси амалиётга киритилган. Олинган маълумотларга асосан, COVID-19 билан боғлиқ преэклампсия симптомокомплекси мавжуд ҳомиладор аёлларни назорат қилиш ва бошқариш учун алгоритмлар ишлаб чиқилган.
биринчи илмий янгилик: илк бор преэклампсия ва COVID-19 билан боғлиқ преэклампсия симптомокомплекси кузатилган ҳомиладор аёлларда ангиоген омиллар (sFlt-1, PLGF, sFlt-1/PLGF индекси) ишончли тафовутлари ҳамда уларнинг патогенетик механизмларидаги ангиоген дисбаланс ва яллиғланиш реакциялари ўзаро боғлиқлиги аниқланганлиги Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт марказининг Эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 23 июлдаги №7 у т/5 сон билан тасдиқланган «COVID-19 билан боғлиқ преэклампсияни симптомлар мажмуасини шакллантиришда биёкимёвий маркёрлар орқали аниқлашнинг самарадорлигини ошириш усуллари» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт марказининг Сирдарё вилояти филиали бўйича 10.09.2023 йилдаги 78-сон ҳамда Тошкент шаҳар 3-сон туғруқ комплекси бўйича 10.09.2023 йилдаги 82/11-сон буйруқ асосида амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 17 июлдаги 22-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: эрта ташҳислаш орқали назорат тактикасини ўз вақтида белгилаш, асосланмаган аралашув ва ОАиР бўлимига госпитализацияларни камайтиришга, ҳомиладорлик ва туғруқдан кейинги даврни яхшилашга хизмат қилди. Иқтисодий самарадорлиги: ангиогенез маркерлари комплексини қўллаш 24 беморда кераксиз госпитализация, қиммат текширувлар ва асоссиз даволашнинг олдини олди. Ҳар бир бемор учун ўртача 1108000 сўм, жами 26592000 сўм тежамга эришилди. Хулоса: sFlt-1, PlGF ва индекслар клиник ва иқтисодий жиҳатдан самарали эканлиги исботланди, акушер гинекологлар учун амалий инструментга айланди ва COVID-19 билан боғлиқ преэклампсия симптомакомплекси мавжуд ҳомиладорларни дастлабки бошқариш харажатларини оптималлаштиришга ёрдам берди.
иккинчи илмий янгилик: илк бор FLT-1, MTHFR, NOS3, PLGF ва TNFα генларидаги полиморфизмларнинг генотип ва аллеллар тақсимоти COVID-19 билан боғлиқ преэклампсия симптомокомплекси мавжуд ҳомиладорларда қон томир ва яллиғланиш бузилишларининг шаклланишига таъсир кўрсатиши аниқланганлиги Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт марказининг Эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 23 июлдаги №7 у т/5 сон билан тасдиқланган «COVID-19 билан боғлиқ преэклампсияни симптомлар мажмуасини шакллантиришда биёкимёвий маркёрлар орқали аниқлашнинг самарадорлигини ошириш усуллари» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт марказининг Сирдарё вилояти филиали бўйича 10.09.2023 йилдаги 78-сон ҳамда Тошкент шаҳар 3-сон туғруқ комплекси бўйича 10.09.2023 йилдаги 82/11-сон буйруқ асосида амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 17 июлдаги 22-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: генотипларни аниқлаш орқали оналар ва чақалоқларнинг касалланиш хавфини олдиндан баҳолаш ва индивидуал мониторингни таъминлаш мумкин бўлди. Иқтисодий самарадорлиги: генетик скрининг хавфсиз ва қиммат текширувларни қоплаб, ҳар бир бемор учун ўртача 580000 сўм, жами 13900000 сўм тежам яратди. Хулоса: генетик таҳлил шахсий ёндашув имконини беради, оғир шаклларни олдини олишга, перинатал натижаларни яхшилашга ва соғлиқни сақлаш ресурсларидан самарали фойдаланишга ёрдам беради.
учинчи илмий янгилик: ангиоген (sFlt-1, PLGF) ва яллиғланиш (NLR, PLR, SII) маркерларининг биргаликда баҳоланиши орқали преэклампсия ва COVID-19 билан боғлиқ преэклампсия симптомокомплексини ишончли равишда фарқлаш, эрта ташхислаш, клиник тактикани белгилаш ҳамда ҳомиладорлик кечишини прогнозлаш асосланганлиги Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт марказининг Эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 23 июлдаги №7 у т/5 сон билан тасдиқланган «COVID-19 билан боғлиқ преэклампсияни симптомлар мажмуасини шакллантиришда биёкимёвий маркёрлар орқали аниқлашнинг самарадорлигини ошириш усуллари» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт марказининг Сирдарё вилояти филиали бўйича 10.09.2023 йилдаги 78-сон ҳамда Тошкент шаҳар 3-сон туғруқ комплекси бўйича 10.09.2023 йилдаги 82/11-сон буйруқ асосида амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 17 июлдаги 22-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: юқори антиген дисбаланс аниқланган беморларда юқори хавф гуруҳи белгиланди, бу эса реанимация тайёргарлигини таъминлаш ва она ҳамда чақалоқ учун хавфни камайтириш имконини берди. Иқтисодий самарадорлиги: тўғри баҳолаш орқали ОАиР бўлимида беморни текшириш муддати камайтирилди ва ҳар бир бемор учун 1738200 сўм, жами 41,7 млн сўм тежамга эришилди. Хулоса: юқори хавфли беморларни эрта аниқлаш орқали прогноз яхшиланди ва ресурслар тежалди.
тўртинчи илмий янгилик: FLT-1 генининг rs7335588 ва rs9513091 полиморфизмлари бўйича G аллели ва G/G генотипи преэклампсия билан, A аллели эса COVID-19 билан боғлиқ преэклампсия симптомокомплекси билан ишончли ассоциацияга эга бўлиб, FLT-1 гени экспрессияси ушбу ҳолатларни фарқлашда аниқ диагностик мезон эканлиги асосланганлиги Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт марказининг Эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 23 июлдаги №7 у т/5 сон билан тасдиқланган «COVID-19 билан боғлиқ преэклампсияни симптомлар мажмуасини шакллантиришда биёкимёвий маркёрлар орқали аниқлашнинг самарадорлигини ошириш усуллари» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий амалий тиббиёт маркази Сирдарё вилояти филиали бўйича 10.09.2023 йилдаги 78-сон ҳамда Тошкент шаҳар 3-сон туғруқ комплекси бўйича 10.09.2023 йилдаги 82/11-сон буйруқ асосида амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 17 июлдаги 22-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: фақат FLT 1 генини идентификациялаш орқали тез ва ишончли ташхис қўйиш, қиммат генетик ва ангиогенез тестларсиз персонал диагностикага ўтиш имконияти пайдо бўлди. Иқтисодий самарадорлиги: FLT 1 таҳлили (250000 сўм) бошқа тестларни (MTHFR – 350000 сўм, NOS3 – 350000 сўм, TNF α – 170000 сўм, sFlt 1/PlGF – 592000 сўм) алмаштирди. Ҳар бир бемор учун 1200000 сўм тежам, 118 бемор учун 141,6 млн сўм иқтисодий самара таъминланди. Хулоса: FLT 1 генидан ташхис усули сифатида фойдаланиш ташхисни арзон, самарали ва реал амалиётга қулай қилди.
