Намозова Мафтуна Шокир қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Янги Ўзбекистонда радикал ғояларнинг ёшлар маънавий тарбиясига таъсири ва уларнинг олдини олиш чоралари” 09.00.08 – “Маънавий тарбия”.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3.PhD/Fal1095
Илмий раҳбар: Тўраев Шавкат Нишонович, фалсафа фанлари доктори (DSc), доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика Маънавият ва маърифат маркази ҳузуридаги Ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Республика Маънавият ва маърифат маркази ҳузуридаги Ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институти, DSc.03/08.05.2024.F.135/01
Расмий оппонентлар: Норқулов Сухроб Дустмуродович – фалсафа фанлари доктори, профессор; Ғофуров Уйғун Тўлқинович – тарих фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон халқаро исломшунослик академияси.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:
Янги Ўзбекистон шароитида радикал ғояларининг ёшлар маънавий тарбиясига таъсирини ўрганиш ва уларнинг олдини олиш чора-тадбирларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
Янги Ўзбекистон шароитида радикал ғоялар шаклланишига сабаб бўлувчи омиллар (ички – ишсизлик, лоқайдлик, боқимандалик, ҳуқуқий онг ва маданиятнинг етишмаслиги; ташқи – миграция, онлайн радикализм, оммавий маданият), радикализмнинг анъанавий ва виртуал муҳитдаги намоён бўлиш шакллари (диний фундаментализм, сиёсий, маданий, иқтисодий-техник қарамлик, таълим, оиланинг ностандартлашуви) асосланган;
инсонларда радикал ғояларнинг вужудга келишига сабаб бўлувчи ижтимоий тармоқлар ва рақамли платформаларнинг ролини баҳолаш методикаси (контент ва унга муносабат, реал ҳаётда акс этиши) шахсининг радикаллашув босқичлари ва даражалари билан уйғунликда очиб берилган;
ёшларни радикал ғоялар таъсиридаги ахборот-психологик портрети, радикализмга қарши иммунитетни шакллантиришнинг замонавий медиа воситалари самарадорлиги ва радикализмнинг исталган даражаси (микро, мезо ва макро)да шахсларни дерадикализация қилиш мумкинлиги маънавий тарбия контекстида илмий далилланган;
радикал ғояларнинг асосий таъсир обекти ва ҳаракатлантирувчи кучи сифатида ёшларга эътибор қаратилаётганиги, радикализм таг замирида эса радикал мотивация ва диний мотив турганлиги илмий нуқтаи назардан асосланиб, давлат ва нодавлат ташкилотларнинг радикализмнинг олдини олишга доир профилактик ҳамкорлик механизмлари (психосоциал эҳтиёжларни англаш, мултидисиплинар профилактика, ижтимоий интеграцияни таъминлаш) маънавий тарбия асосида такомиллаштирилди.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Янги Ўзбекистонда радикал ғояларни ёшлар маънавий тарбиясига таъсири ва уларни олдини олиш чоралари бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
Янги Ўзбекистон шароитида радикал ғоялар шаклланишига сабаб бўлувчи омиллари (ички – ишсизлик, лоқайдлик, боқимандалик, ҳуқуқий онг ва маданиятнинг етишмаслиги; ташқи – миграция, онлайн радикализм, оммавий маданият), радикализмнинг анъанавий ва виртуал муҳитдаги намоён бўлиш шакллари (диний фундаментализм, сиёсий, маданий, иқтисодий-техник қарамлик, таълим, оиланинг ностандартлашуви) асосланганлигига оид назарий хулосалардан 2024-2025 йилларда Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телерадиоканали” ДМда эфирга узатилган “Ўзбекистон ёшлари”, “Таълим тараққиёт”, номли дастурлар ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган. (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телерадиоканали” Давлат муассасининг 2024-йил 15-апрелдаги № 05-09-477-сон далолатномаси.) Натижада, ЎзМТРК дастур ссенарийларида фойдаланилиши “Ўзбекистон ёшлари”, “Таълим тараққиёт” ва бошқа дастурлари илмий савиясини ошишига ҳамда тенгловчиларнинг сиёсий-маънавий ҳамда ҳуқуқий маданияти ривожланиши, Ўзбекистонда сўнгги йилларда амалга оширилаётган демократик ислоҳотлар борасидаги билимларни оширишга хизмат қилган;
инсонларда радикал ғояларнинг вужудга келишига сабаб бўлувчи ижтимоий тармоқлар ва рақамли платформаларнинг ролини баҳолаш методикаси (контент ва унга муносабат, реал ҳаётда акс этиши), шахснинг радикаллашув босқичлари ва даражалари билан боғлиқ илмий хулоса, амалий таклиф ва тавсиялардан Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги ҳузуридаги Талаба ва ўқувчиларнинг ижтимоий фаоллигини ошириш маркази томонидан “Ёшларни экстримизм ғоялардан асраш барқарорлик омили”, “Интернетда экстремизм ғоялари тарғиботидан эҳтиёт бўлинг”, “Миллий қонунчиликдаги диний фаолиятни тартибга солувчи айрим ҳуқуқий меъёрий ҳужжатларнинг мазмун-моҳияти” ҳамда “Ўзбекистонда дин ва давлат муносабатлари, диний ва дунёвий уйғунлиги” каби мавзуларда ташкил этилган давра суҳбатларида фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги ҳузуридаги Талаба ва ўқувчиларнинг ижтимоий фаоллигини ошириш марказининг 2025-йил 17-апрелдаги 1/01-7-сон маълумотномаси.) Натижада, талабаларни ватанпарварлик руҳида тарбиялаш, ёшларимизни мардлик, жасорат ва матонат руҳида тарбиялаш ҳамда мустақил ва эркин фикрга эга истеъдодли талабаларни қўллаб-қувватлаш мақсадида ташкил этиладиган “Маърифат майдони”, “Юртим қадриятлари”, “Ватанни мадҳ этиб” деб номланган танловларни ташкил этишга хизмат қилган;
ёшларни радикал ғоялар таъсиридаги ахборот-психологик портрети, радикализмга қарши иммунитетни шакллантиришнинг замонавий медиа воситалари самарадорлиги ва радикализмнинг даражалари (микро, мезо ва макро)да шахсларни де-радикализация қилиш мумкинлиги оид хулосалардан Ўзбекистон “Миллий тикланиш” демократик партиясининг 2022–2025 - йилларга мўлжалланган дастурида келтирилган “Миллий ахборот маконини ривожлантириш соҳасидаги устувор йўналишлари”да белгиланган вазифалар ижросини таъминлашда фойдаланилган. (Ўзбекистон “Миллий тикланиш” демократик партиясининг 2025-йил 19-апрелдаги 02/06-38-сон далолатномаси.) Натижада, “Миллий тикланиш” демократик партияси фаолиятида партия тизимидаги ходимларнинг сиёсий-ҳуқуқий йўналишдаги билим ва кўникмаларини ошириш, ўқув-услубий ҳамда мафкуравий тарғибот ишларининг натижадорлигини таъминлашга хизмат қилган;
радикал ғояларнинг асосий таъсир обекти ва ҳаракатлантирувчи кучи сифатида ёшларга эътибор қаратилаётганлиги, радикализм таг замирида эса, радикал мотивация ва диний мотив турганлиги илмий нуқтаи назардан асосланиб, давлат ва нодавлат ташкилотларининг радикализмни олдини олишга доир профилактик ҳамкорлик механизмлари (психосоциал эҳтиёжларни англаш, мултидиссиплинар профилактика, ижтимоий интеграцияни таъминлаш) маънавий тарбия асосида такомиллаштиришга доир таклиф ва тавсиялардан Ўзбекистон Республикаси Дин ишлари бўйича қўмитасининг фаолиятида ижодий фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Дин ишлари бўйича қўмитасининг 2025 йил 4 июлдаги 04/12-1914-сон далолатномаси.) Натижада, Дин ишлари бўйича қўмитаси тизимидаги ходимларнинг маънавий-ахлоқий йўналишдаги билим ва кўникмаларини ошириш, ўқув-услубий ҳамда мафкуравий тарғибот ишларида методик тавсияларни ишлаб чиқишга хизмат қилган.
