Бобокулов Зариф Райимкуловичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Зарафшон водийси шароитида нўхат етиштириш технологиясини такомиллаштириш”, 06.01.08 – Ўсимликшунослик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.4.DSc/Qx.287
Илмий маслаҳатчи: Бобомирзаев Пирназар Хурсанович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд агроинновациялар ва тадқиқотлар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/04.03.2022.Qx.13.01.
Расмий оппонентлар: Иминов Абдували Абдуманнобович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Султанова Зулфия  Султановна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Жумабоев Зухриддин Мўминович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Дон ва дуккакли экинлар илмий тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Зарафшон водийсининг суғориладиган ва лалмикор ерлари шароитларида нўхат навларидан юқори ва сифатли ҳосил етиштиришда мақбул агротехнологик тадбирларни ишлаб чиқиш ҳамда ишлаб чиқаришга тавсиялар беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Зарафшон водийсининг суғориладиган оч тусли бўз тупроқлари шароитида нўхатнинг Полвон ва Зумрад навлари ўсиши, ривожланиши ва ҳосилдорлигига кузги ва баҳорги мудатда турли экиш схемаларининг таъсири илмий асосланган ҳамда юқори ва сифатли ҳосил етиштириш учун кузда (20-30 ноябр) 60х6х1 схемасида, баҳорда (20-25 феврал) 60х9х1 схемасида экиш мақбул эканлиги аниқланган;
суғориладиган ўтлоқи бўз тупроқлари шароитида нўхатнинг Полвон нави уруғларига Ризовит АКС инокулянти билан ишлов бериб экиш эвазига ўсимлик ўсиши-ривожланиши жадал кечиб,  дуккаклаш фазасида назоратга нисбатан барг сатҳининг 2,7 минг м2/га.га, фотосинтез соф маҳсулдорлигининг 0,36 г/м2 суткага юқори бўлишининг ҳосилдорлик (қўшимча 1,2 с/га) ва дон сифатига (оқсил 3,5 % юқори) ижобий таъсири илмий асосланган;
суғориладиган ўтлоқи бўз тупроқлар шароитида нўхатнинг Полвон нави ўсиши, ривожланиши ва ҳосил элементлари шаклланишига инокулянт, суғориш тартиблари ва минерал ўғитлар меъёрларининг ўзаро таъсири илмий асосланган ҳамда уруғларга Ризовит АКС инокулянти билан ишлов бериб экилиб, суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНС га нисбатан 70–70–60 % суғориш тартибида ва Н₄₅П₉₀К₆₀ кг/га меъёрда минерал ўғитлар қўллаб парваришланган вариантда назоратга нисбатан бир ўсимликдаги дуккак сони 9,6–19,3 донага, дон сони 8,0–19,9 донага, туганак сони 13,4–20,0 донага ва туганак вазни 0,59-0,61 граммга юқори бўлиши аниқланган;
Зарафшон водийсининг лалмикор қир-адирлик минтақаси типик бўз тупроқлари шароитида нўхатнинг Малхотра нави Лаззат навига нисбатан дала унувчанлиги, поя баландлиги, шохлар сони, биринчи пастки дуккакнинг жойлашиш баландлиги, 1000 та дон вазни бўйича устунликка эга эканлиги аниқланган ҳамда нўхат навлари 10-15 февралда 60х12х1 схемасида экилганда назорат (60х6х1 экиш схемаси)га нисбатан мақбул туп сони ва ҳосил элементларининг шаклланишини натижасида гектар ҳисобига олинадиган дон ҳосили 1,0-1,2 с/га, оқсил миқдори 18,9-23,7 кг/га юқори бўлиши илмий асосланган; 
нўхат навларини суғориладиган ва лалмикор ерлар шароитларида асосий экин сифатида етиштиришда қўлланилган агротехнологик элементлар ва тадбирларнинг иқтисодий самарадорлик кўрсаткичларига таъсири қиёсий баҳоланган ҳамда мақбул вариантларни қўллаш ҳисобига суғориладиган ерларда 158,8 % гача, лалмикорликда 71,7% гача рентабелликка эришиш мумкинлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Зарафшон водийсининг суғориладиган оч тусли ва ўтлоқи бўз ва лалмикорликнинг қир-адирлик минтақаси типик бўз тупроқлари шароитида нўхат етиштириш агротехнологиясини такомиллаштириш бўйича олиб борилган тадқиқотлар асосида:
“Суғориладиган ва лалмикор ерларда нўхат етиштириш технологиясига оид тавсиянома” ва “Зарафшон водийси шароитида нўхатдан юқори ва сифатли ҳосил етиштириш бўйича тавсиянома” номли тавсияномалар ишлаб чиқилган ҳамда Самарқанд ва Навоий вилоятларида амалиётга жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025-йил 9-июлдаги 05/05-04-371-сонли маълумотномаси). Натижада, ушбу тавсияномалар Самарқанд ва Навоий вилоятлари фермер ва деҳқон хўжаликлари, томорқа ер эгалари учун нўхат экинидан юқори ва сифатли ҳосил етиштиришда амалий қўлланма сифатида хизмат қилмоқда; 
суғориладиган ерлар шароитида нўхат уруғларига экишдан олдин Ризовит АКС инокулянти билан ишлов берилиб, кузда мақбул муддат (20-30.11) 60х6х1 схемасида (144 кг/га) да ва баҳорда (20-25.02) 60х9х1 схема (96 кг/га) да экиш об-ҳаво шароити ва атмосфера ёғинларини ҳисобга олган ҳолда 700-780 м3/га меъёрда 2-3 марта суғориш яъни суғориш олди тупроқ намлигини ЧДНС га нисбатан 70-70-60 % ушлаш ва ўсув даврида минерал ўғитлар билан Н45П90К60 кг/га меъёрда озиқлантириш технологияси Самарқанд вилоятининг Пахтачи туманида 7,5 гектар, Нарпай туманида 9,3 гектар, Каттақўрғон туманида 15,2 гектар, жами 32,0 гектар ва Навоий вилоятини Хатирчи туманида 7,2 гектар, Нурота туманида 8,3 гектар, жами 15,5 гектар майдонларига жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025-йил 9-июлдаги 05/05-04-371-сонли маълумотномаси). Натижада, ушбу агротехнологияни қўллаш натижасида нўхатнинг Полвон навидан 28,7-30,5 с/га дон ҳосили олиниб, гектаридан 11,2-13,1 миллион сўмгача соф фойда ва 92,5-98,9 % рентабелликка эришилган;
лалмикор ер майдонларида нўхатни феврал ойининг иккинчи ўн кунлиги (10-15.02)да 60х12х1 схемасида (50 кг/га) экиш технологияси Самарқанд вилоятининг Каттақўрғон туманида 11,2 гектар, Қўшработ туманида 22,8 гектар, Пастдарғом туманида 8,8 гектар, вилоят бўйича жами 42,8 гектар жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025-йил 9-июлдаги 05/05-04-371-сонли маълумотномаси). Натижада, ушбу агротехнологияни қўллаш ҳисобига нўхатнинг Малхотра навидан ўртача 9,1-9,8 с/га дон ҳосили олиниб, 49,3-60,3 % рентабелликка эришилган;
Зарафшон водийсининг суғориладиган ва лалмикор ерлари шароитида нўхат экинидан юқори ва сифатли дон ҳосили олиш бўйича мақбул агротадбирлар Самарқанд вилоятининг Пахтачи, Нарпай, Каттақўрғон, Пастдарғом ва Қўшработ туманларида 74,8 гектар ҳамда Навоий вилоятининг Хатирчи ва Нурота туманлари фермер хўжаликларида 15,5 гектар жами 90,3 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025-йил 9-июлдаги 05/05-04-371-сонли маълумотномаси). Натижада, ердан фойдаланувчи субектлар, агрокластерлар, фермер, деҳқон ва томорқа хўжаликларида нўхат экинини етиштириш агротехнологияси тадбирларини тўғри белгилаш имконини берган.