Асланов Валижон Гаффаровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўткир битишмали ингичка ичак тутилишининг диагностикаси ва жарроҳлик даволаш жиҳатларини такомиллаштириш», 14.00.27 – Хирургия (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.4.PhD/Tib5224.
Илмий раҳбар: Хўжабаев Сафарбой Тухтабаевич, тиббиёт фанлари доктори (DSc), доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.05.2023.Tib.102.03.
Расмий оппонентлар: Шербеков Улугбек Ахрарович, тиббиёт фанлари доктори (DSc). Рахманов Қосим Эрданович, тиббиёт фанлари доктори (DSc), доцент.
Етакчи ташкилот: В.И.Разумовский номидаги Саратов давлат тиббиёт университети (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: 
ўткир битишмали ингичка ичак тутилиши бўлган беморларда ташхислаш ва комплекс жарроҳлик даволаш натижаларини яхшилашдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
қорин бўшлиғида қайта ва травматик жарроҳлик аралашувлари, этиологик омил сифатида парезга қарши чора-тадбирларни тўлиқ бажармаслик, ёт жисмларнинг узоқ муддат қолиши асосий предикторлар эканлиги аниқланган;
илк бор ўткир битишмали ингичка ичак тутилишида чандиқли жараённинг оғирлиги, ичак некрозининг мавжудлиги, перитонеал экссудатнинг табиати ва ингичка ичак деворида микроциркуляция бузилишининг етакчи компоненти сифатида оксидант стресс даражасини ҳисобга олган ҳолда лапароскопик ва видеоассистирланган жарроҳлик даволаш усулини танлашнинг диагностик алгоритми ишлаб чиқилган;
илк бор липидларни перекисдланиш маҳсулотлари, цитокинлар статуси ва қондаги серотонин етишмовчилиги даражасидаги ўзгаришларнинг ифодаланиши билан битишма касаллиги ва ўткир битишмали ингичка ичак тутилиши патогенези ўртасида тўғридан-тўғри корреляцион боғлиқлиги аниқланган;
илк бор ўткир битишмали ингичка ичак тутилишини даволашда антиоксидант ва антигипоксант терапия билан биргаликда лапароскопик ва видеоассистирланган адгезиоэнтеролизисдан устувор фойдаланиш самарадорлиги операциядан кейинги яқин даврда асоратларни 4 мартагача ва қайталанишларни 2 мартагача камайиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Ўткир битишмали ингичка ичак тутилишининг диагностикаси ва жарроҳлик даволаш жиҳатларини такомиллаштириш бўйича олиб борилган илмий-тадқиқот натижалари асосида (Ўзбекистон Республикаси ССВ ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 07.07.2025 й. 21/28-сон хулосаси):
биринчи илмий янгилик: қорин бўшлиғида қайта ва травматик жарроҳлик аралашувлари, этиологик омил сифатида парезга қарши чора-тадбирларни тўлиқ бажармаслик, ёт жисмларнинг узоқ муддат қолиши асосий предикторлар эканлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Навоий вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази (22.05.2025 й. 59-сон буйруғи) ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Навоий вилоят филиали (14.03.2025 й. 47-сон буйруқ) билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир битишмали ингичка ичак тутилиши ривожланишига таъсир этувчи предикторлар клиник амалиёт учун аниқланди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: беморларнинг стационар шароитда даволаш одатда умумий ўртача 9-11 кун учун бюджет маблағларидан 2155450 сўм. Беморларнинг барча лаборатор-инструментал текширишларига жами 1075400 сўм сарфланади. Хулоса: ўткир битишмали ингичка ичак тутилиши ривожланишининг асосий предикторлари сифатида илгари ўтказилган (40,9%), қайта (20,9%) ва травматик характерга эга бўлган жарроҳлик аралашувлари, шунингдек қорин ва кичик таз органлари патологияси бўйича амалга оширилган операциялардан сўнг етарли даражада тозаланиш амалга оширилмаган ҳолатлар (17,2%) ва қорин бўшлиғининг узоқ муддатли дренажланиши (24,5%) ҳисобланади.
иккинчи илмий янгилик: илк бор ўткир битишмали ингичка ичак тутилишида чандиқли жараённинг оғирлиги, ичак некрозининг мавжудлиги, перитонеал экссудатнинг табиати ва ингичка ичак деворида микроциркуляция бузилишининг етакчи компоненти сифатида оксидант стресс даражасини ҳисобга олган ҳолда лапароскопик ва видеоассистирланган жарроҳлик даволаш усулини танлашнинг диагностик алгоритми ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Навоий вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази (22.05.2025 й. 59-сон буйруғи) ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Навоий вилоят филиали (14.03.2025 й. 47-сон буйруқ) билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир битишмали ингичка ичак тутилиши ташхисини эрта ва аниқ қўйишга, ташхисдаги хатолар сонини камайтиришга ҳамда рационал даволаш тактикаси аниқланишига ёрдам берадиган диагностика алгоритми амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: рационал даволаш тактикаси аниқланишига ёрдам берадиган диагностика алгоритми самарадорлиги остида ижобий натижалар 2 баробар кўп ҳолатда кузатилганлигини ҳисобга олсак, йиллик иқтисодий кўрсаткич 9456420 сўмни ташкил етади. Хулоса: ўткир битишмали ингичка ичак тутилиши ташхиси комплекс ёндашувни талаб қилади ва у ишлаб чиқилган диагностик алгоритм асосида амалга оширилиши лозим. Ушбу алгоритм замонавий нурли текширув усуллари ҳамда лапароскопияни ўз ичига олади, улар юқори информативликка эга бўлган диагностика воситалари ҳисобланади. 
учинчи илмий янгилик: илк бор липидларни перекисдланиш маҳсулотлари, цитокинлар статуси ва қондаги серотонин етишмовчилиги даражасидаги ўзгаришларнинг ифодаланиши билан битишма касаллиги ва ўткир битишмали ингичка ичак тутилиши патогенези ўртасида тўғридан-тўғри корреляцион боғлиқлиги аниқланган; Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Навоий вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази (22.05.2025 й. 59-сон буйруғи) ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Навоий вилоят филиали (14.03.2025 й. 47-сон буйруқ) билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир битишмали ингичка ичак тутилиши ривожланишининг патогенетик концепцияси ишлаб чиқилди ва таклиф этилди, бу эса патогенетик даволаш усулини қўллаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: операциясидан кейинги даврда асоратлар тубдан қисқаришини инобатга олсак, асосий гурухдаги беморларда бюджет ва бюджетдан ташқари маблағлар 20% қисқартиришликка эришилди. Хулоса: оксидант стресс (липидларни пероксидланиш маҳсулотларининг ошиши: ДК – 1,21±0,16 шартли бирлик, МДА – 3,85±0,31 ммоль/мг; антиоксидант ҳимоянинг пасайиши: СОД – 4,26±0,34 шартли бирлик) ҳамда цитокин статуcининг фаоллашиши (қондаги цитокинлар миқдорининг ортиши: ИЛ-6 – 5,23±0,21 пг/мл, ФНОα – 35,1±3,11 пг/мл) ичак парези ривожланиши, битишма шаклланишининг кучайиши ва ўткир битишмали ингичка ичак тутилиши ривожланишининг асосий патогенетик омиллари ҳисобланади.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор ўткир битишмали ингичка ичак тутилишини даволашда антиоксидант ва антигипоксант терапия билан биргаликда лапароскопик ва видеоассистирланган адгезиоэнтеролизисдан устувор фойдаланиш самарадорлиги операциядан кейинги яқин даврда асоратларни 4 мартагача ва қайталанишларни 2 мартагача камайиши исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Навоий вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази (22.05.2025 й. 59-сон буйруғи) ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Навоий вилоят филиали (14.03.2025 й. 47-сон буйруқ) билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ўткир битишмали ингичка ичак тутилиши бўлган ҳар бир беморда индивидуал ҳолатга қараб қўлланиладиган дифференциаллаштирилган жарроҳлик тактикаси таклиф этилди, бу операциядан кейинги асоратлар сонини камайтиришга имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: лапароскопик ва лапароскопик-ассистенция қилинган адгезиоэнтеролизис усули устувор бўлган ҳолда қўлланиладиган дифференциаллаштирилган жарроҳлик тактикасини қўллаш, реабилитация муддатларининг қисқариши туфайли беморларни стационар шароитда даволаш одатда умумий ўртача 12456500 сўм  сарфланади. Йиллик иқтисодий кўрсаткич эса ўз навбатида 20% гача бюджет маблағларини тежашга олиб келади. Хулоса: лапароскопик (64,3%) ва лапароскопик-ассистенция қилинган (23,2%) жарроҳлик аралашуви турини танлаш ҳар бир бемор учун индивидуал тарзда амалга оширилади. У битишма жараёнининг тарқалиши даражаси, ингичка ичак некрозининг мавжудлиги ёки мавжуд эмаслиги, қорин бўшлиғидаги экссудат табиати, беморнинг умумий ҳолати (ASA шкаласи бўйича) ва ингичка ичак ҳалқаларининг тўлиқ (>4 см) кенгайишининг мавжудлиги ёки йўқлигига боғлиқ. Шунингдек, қорин бўшлиғини тешиш учун “акустик ойна” мавжудлигини ҳам ҳисобга олиш лозим. Ишлаб чиқилган жарроҳлик аралашув усуллари, шунингдек, цитокинга қарши, антиоксидант, антигипоксант ва серотонин терапияларини ўз ичига олган дифференциаллаштирилган жарроҳлик тактикаси қўлланилиши натижасида, асосий гуруҳ беморларида эрта операциядан кейинги қорин бўшлиғи ва яра асоратлари частотаси 12,0% гача камайтирилди (назорат гуруҳида – 23,3%), узоқ муддатли операциядан кейинги асоратлар эса 4,6% гача камайди (назорат гуруҳида – 16,3%).