Садикова Сурайё Закировнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Аччиқ қалампирнинг (Capsicum annuum L.) замбуруғли касалликлари ва уларга қарши кимёвий кураш чораларини ишлаб чиқиш (Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент, Фарғона ва Қашқадарё вилоятлари шароитида)”, 06.01.09 – Ўсимликларни ҳимоя қилиш (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.2.PhD/Qx585.
Илмий раҳбар: Рахматов Асрор Ахрорович, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимликлар карантини ва ҳимояси илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05/30.12.2019.Qx.42.01.
Расмий оппонентлар: Эшчанов Баходир Рўзимбоевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, доцент; Маматов Камол Шавқиевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент, Фарғона ва Қашқадарё вилоятлари шароитларида аччиқ қалампирнинг замбуруғли касалликлари, уларни қўзғатадиган замбуруғларнинг тур таркиби, касалликларнинг тарқалиши, ривожланиши ва келтирадиган зарарини аниқлаш ҳамда уларга қарши кураш чораларини ишлаб чиқиш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Қорақалпоғистон Республикасининг, Тошкент, Фарғона ва Қашқадарё вилоятларининг барча аччиқ қалампир экиладиган худудларида фузариоз, альтернариоз, фитофтороз ва кулранг чириш энг кенг тарқалган касалликлари эканлиги ҳамда патоген замбуруғларнинг тур таркиби аниқланган;
Қорақалпоғистон Республикасининг, Тошкент, Фарғона ва Қашқадарё вилоятларининг барча аччиқ қалампир экиладиган худудларида фузариоз касаллигининг 3,0-70,0%, фитофтороз касаллигининг 3,0-50,4%, кулранг чириш касаллигининг 1,2-35,6%, альтернариоз касаллигининг 1,0-25,5% ва мева учки чиришининг 4,2-30,2% гача тарқалиши аниқланган;   
аччиқ қалампирда касаллик қўзғатувчи F.oxysporum, Ph.capsici, A.alternata ва B.cinerea замбуруғларининг соф культуралари ажратилган;
F.oxysporum ва A.alternata замбуруғларининг аччиқ қалампирдан ажратилган изолятларини Чапек ва картошкали сунъий озиқа муҳитларида Ph.capsici ва B.cinerea замбуруғлари эса картошкали сунъий озиқа муҳитида яхши ривожланиши аниқланган; 
патоген замбуруғлар спораларининг ривожланиши учун мақбул ҳарорат F.oxysporum учун 25-280C, Ph.capsici учун 18-200C, A.alternata учун 25-280C ва B.cinerea учун 20-230C эканлиги аниқланган;
F.oxysporum ва Ph.capsici патоген замбуруғларининг 30 ва 100 кунда ҳам ўз ҳаётчанлигини ўсимликнинг ризосферасида, яъни тупроқнинг 20 см чуқурлигида сақланиб қолиши аниқланган; 
“Марғилон 330” навининг бошқа навларига нисбатан альтернариоз, фузариоз ва кулранг чириш касалликларига чидамли эканлиги аниқланган;
уруғдорилагич препаратларнинг F.oxysporium замбуруғига таъсири ўрганилган ҳамда аччиқ қалампир уруғларига Селест топ 312 ФС, сус.к. уруғдорилагич препарати билан 0,6 л/т га сарф-меъёрда ишлов бериш орқали фузариоз илдиз чиришнинг олди олиниши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Аччиқ қалампирда учрайдиган асосий замбуруғли касалликларни ўрганиш ва уларга қарши кураш чораларини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган илмий изланишлар натижалари асосида:
“Аччиқ қалампирни асосий касалликлардан ҳимоя қилиш бўйича тавсиянома” тасдиқланган (Қишлоқ ҳўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024 йил 12 августдаги №05/06-04-389-сон маълумотномаси). Натижада, мазкур тавсиялар аччиқ қалампир етиштирадиган деҳқон ва фермер хўжаликлари, кластерлар ҳамда қишлоқ хўжалиги соҳасида фаолият олиб бораётган мутахассислар томонидан қўлланма сифатида фойдаланиб келинмоқда;
аччиқ қалампир ўсимлигида учрайдиган фузариоз сўлиш касаллигига қарши Алфа вита 20% эм.к., фитофторозга қарши Квадрис 25% сус.к., Беллис 380 г/кг с.д.г., кулранг чириш касаллигига қарши Фрагман 50% с.д.г., Топсин М 70% н.кук. препаратларини қўллаш технологияси Тошкент вилояти, Юқори Чирчиқ туманидаги “Биг Агро” фирмасининг 63 гектар майдонида жорий этилган (Қишлоқ ҳўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024 йил 12 августдаги №05/06-04-389-сон маълумотномаси). Натижада, аччиқ қалампирда учрайдиган асосий фузариоз, фитофтороз, альтернариоз ва кулранг чириш касалликларига қарши юқоридаги фунгицидлар билан ишлов берилиши натижасида 88,7% дан 92,3% гача биологик самарадорликка эришилган;
аччиқ қалампирнинг алътернариоз ва фитофтороз касалликларига қарши Акробат МЦ 690, с.д.г., Браво 50% сус.к., Квадрис 25% сус.к. ҳамда Алъетт н.кук. препаратларни қўллаш технологияси Тошкент вилоятининг Паркент туманидаги “Қорақалпоқ баракали замин” фермер хўжалигида 0,6 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ ҳўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024 йил 12 августдаги №05/06-04-389-сон маълумотномаси). Натижада, аччиқ қалампирнинг алътернариоз ва фитофтороз касалликларига қарши Акробат МЦ 690, с.д.г. препарати 1,5-2,0 кг/га меъёрда қўлланилганда 86,1-91,6%, Браво 50% сус.к. препарати 2,0-3,0 л/га меъёрда қўлланилганда 82,2-88,4%, Квадрис 25% сус.к. препарати 0,6-0,8 л/га меъёрда қўлланилганда 88,9-92,3 % ҳамда Алъетт н.кук. препарати 800 1,5-2,0 кг/га меъёрда қўлланилганда 83,0-90,1 % гача биологик самарадорликка эришилган ва назорат вариантига нисбатан 6,5-7,2 ц/га миқдорида қўшимча ҳосил олишга эришилган.