Элмурадова Сурайё Абдижалиловнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): Замонавий таълим маданиятини ривожлантиришнинг ижтимоий-фалсафий масалалари, 09.00.04-Ижтимоий фалсафа (фалсафа фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.3.PhD/Fal818
Илмий раҳбар: Негматова Шахзода Шухратовна, фалсафа фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/27.02.2020.F.72.08.
Расмий оппонентлар: Ҳусейнова Абира Амоновна, фалсафа фанлари доктори, профессор; Назаров Қиём Нормирзаевич, фалсафа фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади замонавий таълим маданиятини ривожлантиришнинг ижтимоий-фалсафий хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
маданият ва таълим ўртасидаги диалектик алоқадорлик асосида ворисийлик, когерентлик, интеграллашув, тизимлилик каби принципларнинг ривожланиш динамикаси таълим маданияти мазмунини фалсафий-репродуктив тизим сифатида бойитиши, барқарор ривожланишни таъминлаши, “узлюксизлик – изчиллик – яратувчанлик”ни уйғунлаштириши, инсонни ижодий субектга айлантиришга хизмат қилиши асослаб берилган;
таълим маданиятининг ижтимоий-маънавий тизимнинг динамик модели сифатидаги мақсад (инсонни комилликка етакловчи ғоявий йўналиш), қадрият (маданий мерос ва ахлоқий меёрлар ташувчиси), салоҳият (интеллектуал ва маънавий ресурсларини фаоллаштирувчи куч), ҳамкорлик (мулоқот ва ўзаро таъсирни йўлга қўювчи шакл) каби компонентлари маданият орқали таълим, таълим орқали маданият” консепсияси асосида жамият тараққиётининг маънавий ҳаракатлантирувчи кучи (тараққиёт мотиви) эканлиги далилланган;
таълим жараёни иштирокчилари фаолиятида шахсий экзистенциал (шахс сифатида шаклланиш, ўзлигини англаш эҳтиёжи ва ички масъулият), позитив (ижодкорлик ва ишонч) ва аксиологик (қадриятлар устуворлиги, маданиятни маънавий меёрлар асосида ривожлантириш) ёндашувларга амал қилиш таълим маданиятининг конструктив потенциалини (инсонни ўзлигини англаш, ижтимоий фаоллик ва маънавий етуклик) ошириши аниқлаштирилган;
таълим маданиятини ривожлантиришнинг ижтимоий-фалсафий ва конструктив жиҳатларига оид креатив (таълим жараёнининг ижодий моҳияти, тафаккур янгиланиши ва эркин фикрлашга йўналтирувчи имкониятлари), инновацион (таълим маданиятининг замонавий технологиялар, янги методлар ва рақамли жамият муҳитида ривожланиш йўналишлари) ҳамда информацион (билимлар алмашинуви, ахборот оқими ва интеллектуал фаолиятни бошқарувчи механизмлар) мезонлари очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Замонавий таълим маданиятини шакллантиришнинг ижтимоий-фалсафий масалаларини тадқиқ этиш бўйича олинган натижалар асосида:
маданият ва таълим ўртасидаги диалектик алоқадорлик асосида ворисийлик, когерентлик, интеграллашув, тизимлилик каби принципларнинг ривожланиш динамикаси таълим маданияти мазмунини фалсафий-репродуктив тизим сифатида бойитиши, барқарор ривожланишни таъминлаши, “узлюксизлик – изчиллик – яратувчанлик”ни уйғунлаштириши, инсонни ижодий субектга айлантиришга оид илмий хулосалар ва янгиликлардан Ўзбекистон Миллий университетида бажарилган КА-3-007-рақам “Ўзбекистонда фан ва таълим интеграциялашуви жараёнининг ижтимоий, маънавий-ахлоқий, консептуал фалсафий муаммолари таҳлили” амалий лойиҳада белгиланган вазифаларни бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий университетининг 2023-йил 16-июндаги 04/11–3760-сон маълумотномаси). Натижада, грант лойиҳасини янада такомиллаштиришга, мамлакатимизда таълим маданиятини ривожлантиришга хизмат қилган;
таълим маданиятининг ижтимоий-маънавий тизимнинг динамик модели сифатидаги мақсад (инсонни комилликка етакловчи ғоявий йўналиш), қадрият (маданий мерос ва ахлоқий меёрлар ташувчиси), салоҳият (интеллектуал ва маънавий ресурсларини фаоллаштирувчи куч), ҳамкорлик (мулоқот ва ўзаро таъсирни йўлга қўювчи шакл) каби компонентлари маданият орқали таълим, таълим орқали маданият” консепсияси асосида жамият тараққиётининг маънавий ҳаракатлантирувчи кучи (тараққиёт мотиви) эканлигига доир методологик ғоялар ва янгиликлардан Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2023-йил “Узлюксиз маънавий тарбия тизимини такомиллаштириш, жумладан ота-оналарнинг фарзанд тарбиясидаги масъулиятини ошириш” чора-тадбирлар дастурининг ВИИ “Миллий тарбия анъаналари, воситаларини, шаклларини ўрганиш бўйича олиб борилган тажрибалар, тўпланган тарбиявий мерос асосида “Миллий тарбия энциклопедияси”ни яратиш”да фойдаланилган (Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2023-йил 13-декабрдаги 02-22/1423-сон маълумотномаси). Натижада, бугунги кун ёшларини миллат, унинг тарихга бўлган муносабатини фактик материаллар билан ёритиш ҳамда маданиятнинг таълим ғоялари тизимидаги мавқеи ва ўрнини аналитик таҳлил қилишга хизмат қилган;
таълим жараёни иштирокчилари фаолиятида шахсий экзистенциал (шахс сифатида шаклланиш, ўзлигини англаш эҳтиёжи ва ички масъулият), позитив (ижодкорлик ва ишонч) ва аксиологик (қадриятлар устуворлиги, маданиятни маънавий меёрлар асосида ривожлантириш) ёндашувларга амал қилиш таълим маданиятининг конструктив потенциалини (инсонни ўзлигини англаш, ижтимоий фаоллик ва маънавий етуклик) оширишига оид таклиф-тавсиялардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида бажарилган ЭРАСМУС+ дастурининг 561624-ЭПП-1-2015-УК-ЭППКА2-CБҲЕ-СП-ЭРАСМУС+ CБҲЕ ИМЕП: “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизациялаш ва халқаролаштириш” инновацион тадқиқотлар лойиҳаси доирасида белгиланган амалий вазифалар ижросини таъминлашда фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил 8-августдаги 99/02-сон маълумотномаси). Натижада, амалий-тадқиқот лойиҳасини янада такомиллаштиришга, замонавий таълим маданиятини шакллантиришга оид таклифлар ишлаб чиқишга, таълим жараёнини инновацион ғоялар билан бойитишга хизмат қилган;
Янги Ўзбекистон шароитида таълим маданиятини юксалтиришнинг тизимли-институционал (таълимнинг ғоявий-аксиологик асосларини мувофиқлаштириш, таълим сиёсатини маданият ва маънавият дастурлари билан интеграция қилиш), инновацион-педагогик (креатив компетенсияларни шакллантириш, таълимни шахсий ривожланиш ва ижтимоий қадриятлар уйғунлиги асосида ташкил этиш), маънавий-ахлоқий (таълим дастурларида маънавий қадриятлар ва маданий меросни сингдирувчи модуллар, маданий рефлекция ва ижтимоий масъулиятни ривожлантириш) механизмларига доир таклиф ва тавсиялардан Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясида 2023-йил эфирга узатилган “Ассалом Самарқанд!” кўрсатувининг дастур сенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг 2023-йил 18-июлдаги 01-07/249-сон маълумотномаси). Натижада, ёшларни инновацон шахс сифатида шакллантириш борасида амалга оширилаётган ишларнинг жадаллашувига хизмат қилган.
