Ножко Семён Игоревич
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Юқори олтингугуртли нефт коксини жалб қилган ҳолда элетролитик алюминий ишлаб чиқариш технологияси»,
05.02.01 – Машинасозликда материалшунослик. Қуймачилик. Металларга термик ва босим остида ишлов бериш. Қора, рангли ва ноёб металлар металлургияси. Камёб, нодир ва радиоактив элементлар технологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.1.DSc/Т900.
Илмий раҳбар: Умаров Абдусалом Вахитович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент амалий фанлар университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат транспорт университети ҳузуридаги DSc.15/27.02.2020.Т.73.02 рақамли Илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Турсунов Нодиржон Қаюмжонович – техника фанлари доктори, профессор; Курбанов Миртемир Шодиевич – техника фанлари доктори, профессор; Зилберг Борис Илйч- техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Наманган техника университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: юқори олтингугуртли нефт коксларининг физик-кимёвий хоссаларини ўрганиш ва уларни алюминийни электролитик олишда қўллаш технологиясини такомиллаштиришдан иборат
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
нефт коксларининг сифат хусусиятлари ва олинадиган анод массасининг технологик хусусиятлари ўртасидаги боғлиқлик, юқори олтингугуртли нефт коксини анод массаси ишлаб чиқаришга жалб этишнинг мақбул кўрсаткичлари-куйдириш ҳароратини ўзгариши, қуруқ кокс шихтасининг донадор таркиби аниқланган;
илк маротаба яхшиланган истеъмол хоссаларига эга бўлган анод массасини тайёрлаш таркиби ишлаб чиқилган;
кўп компонентли саноат электролитининг кристалланиш механизми, электролитнинг ўта қизиш ҳарорати ҳамда алюминий электролизёр иш параметрлари- кучланиш, электролитнинг сатҳи ва кимёвий таркиби, ишлатиладиган глинозёмнинг донадорлиги, глинозём билан оқимли ишлов бериш даражасиўртасидаги боғлиқлик аниқланган;
алюминийни электролитик олиш жараёнининг юқори энергия самарадорлигини таъминлайдиган алюминий электролизёри ишининг оптимал параметрлари-электролитни ўта қиздириш ҳарорати ва электролизёрларни глинозём билан регламент-оқимли ишлов бериш сони асосланган;
алюминий ишлаб чиқаришда олтингугурт ва фтор бирикмаларидан газни тозалаш эритмаларини селектив регенерация қилиш ва товар маҳсулот - натрий сулфат олиш параметрлари -жараён ҳарорати, компонентлар консентрацияси аниқланган;
алюминий электролизёрида электролит суюқланмасининг ликвидус ҳароратини аниқлаш, ўз-ўзидан ёнувчи анод ва юқори ўтказувчан алюминий ишлаб чиқариш учун электролизёрда анод штифтларини жойлаштириш, регенерацион криолитни олтингугурт бирикмаларидан тозалаш усуллари ва қурилмалари ишлаб чиқилган;
алюминийни электролитик усулда олишда юқори олтингугуртли нефт коксларидан тайёрланган анод массасини қўллаш технологияси-анод стерженларини оптимал жойлаштириш, электролиз қурилмаларининг энг юқори самарадорлигини таъминловчи анод стерженларини ишлатишнинг чегаравий шартлари такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Нефт коксининг физик-кимёвий хоссаларини, саноат электролитининг кристалланиш жараёнини, газ тозалаш эритмаларини регенерация қилишни ўрганиш бўйича олиб борилган илмий тадқиқотлар асосида:
«Алюминий электролизёрида электролит суюқланмасининг ликвидус ҳароратини аниқлаш усули ва уни амалга ошириш қурилмаси» учун Россия Федерацияси патенти олинган (НО 2303246. 07.12.2006 й.). Натижада ток бўйича чиқиш 0,38% гача ошириш имконини берган;
«Ўз-ўзидан ёнувчи анод ва юқори ток ўтказгичли алюминий ишлаб чиқариш учун электролизёрда анод штирларини жойлаштириш усули» учун Россия Федерацияси патенти олинган (НО 2387742. 04.12.2009 й.). Натижада аноддаги кучланиш фарқи 20 мВ га, алюминий ишлаб чиқариш учун электр энергияси сарфини 67 кВт*соат/т га камайтириш имконини берган;
«Регенерацион криолитни олтингугурт бирикмаларидан тозалаш усули» учун Россия Федерацияси патенти олинган (НО 2401323. 04.05.2009 й.). Натижада калсинацияланган сода бўйича йилига 8000 - 10000 т олиш имконини берган;
электролиз ишлаб чиқаришининг фторли материалларини қайта ишлаш усули «Алуминиум Смелтер Cомпанй оф Нигериа алюминий заводи» да амалиётга жорий этилган (Нигерия Республикасининг 01.11.2008 йилдаги 0812-сон маълумотномаси). Натижада таркибида фтор бўлган материалларнинг тўлиқ ҳажмини ретциклинг қилиш имкониятини берган;
электролиз ишлаб чиқаришида электролизёрнинг иссиқлик балансини бошқариш технологияси «РУСАЛ Красноярск алюминий заводи» да амалиётга жорий этилган («РУСАЛ Красноярск алюминий заводи» нинг 2008 йил 28 ноябрдаги 15-сон маълумотномаси). Натижада ток бўйича чиқиш 0,62% га ошириш, алюминий хомашёси ишлаб чиқаришда солиштирма электр энергия сарфи 56,2 кВт*соат/тоннага камайтириш имконини берган;
ишлаб чиқилган газ тозалаш эритмаларини регенерация қилиш технологияси «РУСАЛ Брацк алюминий заводи» да амалиётга жорий этилган («РУСАЛ Брацк» ОАЖнинг 2012 йил 22 июндаги РБ-Вн-12-01712-сон маълумотномаси). Натижада, газ тозалаш эритмаларини регенерация қилишнинг таклиф этилган схемаси олтингугуртли бирикмалар миқдорини 50-70 г/дм3гача камайтириш имконини берган.
юқори олтингугуртли кокслар иштирокида алюминийни электролитик олиш технологияси «Бутунроссия алюминий-магний институти» ОАЖ да амалиётга жорий этилган («Бутунроссия алюминий-магний институти» ОАЖнинг 2012 йил 30 мартдаги 0703/12-231-сон маълумотномаси). Натижада махсулот сифатини 1,4 баробарга ошириш ва 117,41 млн. сўм иқтисодий самара олиш имконини берган.