Садиков Садикжон Бабаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Жигарнинг сурункали касалликларида клиник-гематологик ва молекуляр-генетик ўзаро боғлиқлиги» 14.00.05 – Ички касалликлар, 14.00.29 – Гематология ва трансфузиология (тиббиёт фанлар).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: №Б2024.2. PhD/ Tib4506.
Илмий раҳбарлар: Aбдуллаев Равшан Бабажанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Маткаримова Дилфуза Сабуровна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали ҳузуридаги PhD.04/30.09.2020.Tib.123.01 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталаик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Тошкенбаева Елеонора Негматовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Сулейманова Дилора Нагаловна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қорақалпоғистон тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: сурункали жигар касалликларининг клиник кечишининг оғирлигига, ривожланишига, прогнозига биокимёвий, гематологик ва генетик кўрсаткичларнинг ўзгарувчанлик таъсирини баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
сурункали жигар касалликларида қондаги гематологик ва гемостатик кўрсаткичларининг кўп компонентли бузилишлари, цитолитик синдромнинг биокимёвий кўрсаткичларининг якколлиги билан ишончли боғлиқлиги аниқланган;
сурункали жигар касалликларнинг ривожланиши ва оғир кечишида яллиғланиш жараёнини регуляциясида иштирок этадиган биаллел IL6 (C-174G) вa TGFb1 (Arg25Pro) генларнинг таъсири, шунингдек, цитокин IL1β (T-31C), туғма иммун тизими Toll-like рецепторлар TLR4 (-728 GC) вa TLR4 (-2272 AG) генлари касалликнинг шакилланиши ва клиник кечишида аҳамиятсиз эканлиги аниқланган;
иммун жараённинг регулятори TGFb1 (Arg25Pro) геннинг салбий Pro аллел варианти сурункали гепатит ривожланиш хавфини оширишида мойиллиги, жигар циррозининг ривожланиши ўртасида IL6 (C-174G) геннинг нохуш С аллели ва TGFb1 (Arg25Pro) геннинг нохуш Pro аллели билан аҳамиятли боғлиқлик борлиги исботланган;
сурункали гепатит ва жигар циррозида IL1β (T-31C), TLR4 (-728 GC) вa TLR4 (-2272 AG) биаллел генетик полиморфизмларнинг касаллик ривожланишида прогностик жиҳатдан аҳамяти йўқлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Сурункали жигар касалликларини оғир кечишининг шакллланиши ва ривожланишининг клиник-гематологик ва молекуляр-генетик прогностик ўзаро боғлиқлари (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Илмий техник кенгашининг 2024 йил 10 декабр 10-сонли йигилиш баённомаси билан тасдиқланган ягона хулосаси) бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: сурункали жигар касалликларида қондаги гематологик ва гемостатик кўрсаткичларининг кўп компонентли бузилишлари, цитолитик синдромнинг биокимёвий кўрсаткичларининг якколлиги билан ишончли боғлиқлиги аниқланганлиги бўйича натижалар Сурхондарё вилояти кўп тармоқли тиббий маркази (2024 йил 7 октябрдаги №11 - сонли буйруқ) ва Хоразм вилояти юқумли касалликлар шифохонаси (2024 йил 3 октябрдаги №72 - сонли буйруқ) амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: сурункали жигар касалликлари хавфининг башорат қилувчи омилларини, жигар циррози шаклланишининг мустақил молекуляр-генетик маркерларини аниқлаш орқали, касалликнинг эрта диагностика ва башоратлаш самарадорлигини ошириш, беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: сурункали жигар касалликлари ривожланиши ва унинг кечишининг оғирлашишида молекуляр-генетик компонентнинг ролини аниқлаш беморларнинг касалхонада ётиши кунларини қисқартириш ва беморларнинг бир кун касалхонада ётиши ҳисобига 170684,2 сўм ва йилига 17516676 сўм маблағни тежаш имконини берган. Хулоса: сурункали жигар касалликлари ва жигар циррози эрта генетик предикторларини аниқлаш орқали касалликнинг эрта ташҳиси самарадорлигини ошириш, беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш ва ҳар бир беморга 17516676 сўм бюджет маблағларини тежаш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: сурункали жигар касалликларнинг ривожланиши ва оғир кечишида яллиғланиш жараёнини регуляциясида иштирок этадиган биаллел IL6 (C-174G) вa TGFb1 (Arg25Pro) генларнинг таъсири, шунингдек, цитокин IL1β (T-31C), туғма иммун тизими Toll-like рецепторлар TLR4 (-728 GC) вa TLR4 (-2272 AG) генлари касалликнинг шакилланиши ва клиник кечишида аҳамиятсизлиги бўйича натижалар Сурхондарё вилояти кўп тармоқли тиббий маркази (2024 йил 7 октябрдаги №11 - сонли буйруқ) ва Хоразм вилояти юқумли касалликлар шифохонаси (2024 йил 3 октябрдаги №72 - сонли буйруқ) амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: молекуляр-биологик таҳлил асосида IL1b (T-31C), IL6 (C-174G), TGFb1 (Arg25Pro), TLR4 (-728 GC) вa TLR4 (-227 GC) генетик маркерларининг тарқалиш даражасини аниқлаш орқали сурункали жигар касалликлари клиник кечишининг оғирлашувининг ва беморлар ногиронлигининг олдини олишга имкон бериши аниқланган. Иқтисодий самарадорлиги: генетик белгиларни ўрганиш самарадорлигининг мантиқий асослари беморларнинг бир кунда касалхонада қолиши ва ҳар бир беморга касалхонага ўтказиш вақтини қисқартириш орқали 512052,6 сўм маблағни тежаш ва тавсия этилган диагностик схема йилига 82 нафар бемор ҳисобига 432960000 сўм маблағни иқтисод қилиш имкони берган. Хулоса: сурункали жигар касалликлари билан касалланган беморларда IL1β (T-31C), IL6 (C-174G), TGFb1 (Arg25Pro), TLR4 (-728 GC) ва TLR4 (-2272 AG) генетик маркерларнинг нохуш локуслари ролини асослаш орқали ҳар бир бемор учун йилига 17516676 сўм бюджет маблағларини тежаш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: иммун жараённинг регулятори TGFb1 (Arg25Pro) геннинг салбий Pro аллел варианти сурункали гепатит ривожланиш хавфини оширишида мойиллиги, жигар циррозининг ривожланиши ўртасида IL6 (C-174G) геннинг нохуш С аллели ва TGFb1 (Arg25Pro) геннинг нохуш Pro аллели билан аҳамиятли боғлиқлик борлиги исботланганлиги Сурхондарё вилояти кўп тармоқли тиббий маркази (2024 йил 7 октябрдаги №11 - сонли буйруқ) ва Хоразм вилояти юқумли касалликлар шифохонаси (2024 йил 3 октябрдаги №72 - сонли буйруқ) амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: диагностика самарадорлигини оширишга TGFb1 (Arg25Pro) заифлашган локусларининг (Pro и Arg/Pro) функционал фаоллиги сурункали жигар касалликлари ривожланиш хавфини 3.4 (χ2=7.0; Р=0.01) ва 2.3 марта (χ2=2.7; Р=0.1) ошишини асослаш орқали эришилган. Иқтисодий самарадорлиги: сурункали жигар касалликларини ривожланиш хавфини оширишида TGFb1 (Arg25Pro) геннинг заифлашган Pro аллели ва Arg/Pro генотипини текшириш, беморларнинг бир кун касалхонада ётиши ҳисобига 170684,2 сўм ва касалхонада қолиш муддати 3 кунга қисқариши ҳисобига ҳар бир беморга 512052,6 сўм маблағни тежаш имконияти яратилди ҳамда тавсия этилган диагностика усули йилига 82 нафар бемор ҳисобига 432960000 сўм маблағни тежаш имконини: TGFb1 (Arg25Pro) генетик маркерларнинг заифлашган Pro аллели ва Arg/Pro генотипини ролини асослаш орқали касалликга эрта ташхис қўйиш ҳамда ҳар бир бемор учун йилига 17516676 сўм бюджет маблағларини тежаш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: сурункали гепатит ва жигар циррозида IL1β (T-31C), TLR4 (-728 GC) вa TLR4 (-2272 AG) биаллел генетик полиморфизимларнинг касаллик ривожланишида прогностик жиҳатдан аҳамяти йўқлиги аниқланганлиги Сурхондарё вилояти кўп тармоқли тиббий маркази (2024 йил 7 октябрдаги №11 - сонли буйруқ) ва Хоразм вилояти юқумли касалликлар шифохонаси (2024 йил 3 октябрдаги №72 - сонли буйруқ) амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: сурункали жигар касалликлари билан оғриган беморларни даволаш самарадорлигини оширилиши генетик маркерларнинг сурункали гепатит ва жигар циррози ривожланиш хавфидаги ролини асослаш орқали эришилди. Иқтисодий самарадорлиги: полиморф генларнинг сурункали жигар касалликлари пайдо бўлиш хавфи ортиши аниқланиши билан беморларнинг йилига стационар даволаниш харажатлари ҳисобига 17516676 сўмни, тавсия этилган диагностик ва прогностик генетик маркерларни қўллаш 82 нафар бемор ҳисобига 432960000 сўм маблағни тежаш имконини берган. Хулоса: TGFb1 (Arg25Pro) генетик маркерларнинг заифлашган Pro аллели ва Arg/Pro генотипини сурункали жигар касалликларини ривожланишининг аниқланиши орқали ҳар бир бемор учун йилига 17516676 сўм бюджет маблағларини тежашга имкон берди.