Adilov Kozim Zakirovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Surunkali tarqalgan parodontitning rivojlanishida parodont to‘qimalarini qayta tiklash belgilarining diagnostik ahamiyatini baholash va uni tuzatish  yo‘llarini ishlab chiqish», 14.00.21- Stomatologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.1.PhD /Tib4304.
Ilmiy rahbar: Rizaev Jasur Alimdjanovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarqand davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Rasmiy opponentlar: Kubaev Aziz Saidolimovich, tibbiyot fanlari doktori, professor;  Gileva Ol`ga Sergeevna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: S.Asfandiyorov nomidagi Qozog‘iston milliy tibbiyot universiteti (Qozog‘iston Respublikasi).
II. Tadqiqotning maqsadi: 
Periostin va fibroblastlarning transformatsiyalovchi o‘sish omili (TGF-β) ning parodont to‘qimalarida yallig‘lanish va qayta shakllanish jarayonlaridagi rolini o‘rganish orqali surunkali tarqalgan parodontitni tashxislash va davolashni takomilashtirishga karatilgan chora tadbirlar ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
surunkali tarqalgan parodontit bilan kasallangan bemorlarda parodont to‘qimalarini qayta tiklash belgilari ya’ni endotelial funksiya ko‘rsatkichlari va sitokin yallig‘lanish markerlarining uziga xos uzgarishi asoslangan;
ilk bor, surunkali tarqalgan parodontit bilan kasallangan bemorlarda milk suyuqligida yalliglanish oldi sitokinlari (IL-1β, IL-4, IL-6, IL-8, IL-10, IL-17, IL-18) va antimikrob peptid LL-37 konsentratsiyasining oshishi parodont to‘qimalarida yaqqol yallig‘lanish-destruktiv jarayonlar rivojlanishi bilan boglikligi  isbotlangan;
ilk bor, surunkali tarqalgan parodontit bilan og‘rigan bemorlarda parodont tukimada distrofik, sklerotik va atrofik xarakterdagi epitelial buzilishlarni baxolash uchun davolashdan oldin va keyin milk suyuqligidagi periostin va fibroblastlarning o‘sishini o‘zgartiruvchi omil (TGF-β) darajasini aniklashning klinik va diagnostik ahamiyati isbotlangan; 
ilk bor surunkali tarqalgan parodontitni davolashda autoplazmadan olingan fibrin membranalarini Vector apparati bilan birgalikda qo‘llash bemorlarda paradont tukimasi regeneratsiyasi va klinik ko‘rsatkichlarining yaxshilanishi orqali kompleks davolash samaradorligi isbotlangan. 
IV. Tadqiqot natijalarini joriy qilinishi. 
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi Ilmiy-texnik kengashining 2025 yil 22 maydagi 18/34-sonli xulosasiga asosan quyidagilar taqdim etildi:
birinchi ilmiy yangilik: surunkali tarqalgan parodontit bilan kasallangan bemorlarda parodont to‘qimalarini qayta tiklash belgilari ya’ni endotelial funksiya ko‘rsatkichlari va sitokin yallig‘lanish markerlarining uziga xos uzgarishi asoslangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy etilishi: Tadqiqot natijalari «STP bilan og‘rigan bemorlarda parodont to‘qimalarining regenerativ terapiyasida milk suyuqligidagi periostin darajasini baholash» uslubiy tavsiyanomasiga kiritildi (SamDTU ekspert kengashining 2024 yil 25 dekabrdagi 5-sonli bayonnomasi bilan tasdiqlangan). 2025 yil 28 fevraldagi 12-son va 10-sonli buyruqlarga muvofiq, ular Toshkent shahridagi 2-son bolalar stomatologiya poliklinikasi va Samarqand viloyat stomatologiya poliklinikasi amaliyotiga joriy etildi. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: Sitokin profili va LL-37 asosidagi erta laborator tashxis surunkali tarqalgan parodontitni klinik oldi bosqichidayoq aniqlash imkonini beradi. Bu og‘ir shakllar va asoratlarni kamaytiradi, stomatologga murojaat qilish chastotasini pasaytiradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: Qayta modellashtirish markerlarini joriy etish davolash va profilaktika chora-tadbirlarini o‘z vaqtida o‘tkazishga yordam beradi. Bir nafar bemor uchun iqtisodiy ko‘rsatkich: Surunkali tarqalgan parodontit bilan og‘rigan bemorlarning belgilarini aniqlash uchun quyidagilar talab etiladi: bemorni stomatolog ko‘rigidan o‘tkazish (TDSI terapevtik stomatologiya poliklinikasi preyskurantiga ko‘ra, stomatolog maslahati narxi 50000 so‘m); PSR tahlilining o‘rtacha narxi 150000 so‘m), yuqorida keltirilganlarga ko‘ra, umumiy iqtisodiy samaradorlik 200 ming so‘mni tashkil etadi. Xulosa: STPni erta aniqlash har bir bemor uchun 300000 so‘mdan 2300000 so‘mgacha va 1000 kishini tekshirishda 2,3 milliard so‘mgacha mablag‘ni tejash imkonini beradi. Bu esa profilaktik ko‘riklar va laboratoriya diagnostikasining yuqori iqtisodiy maqsadga muvofiqligini tasdiqlaydi.  
ikkinchi ilmiy yangilik: ilk bor, surunkali tarqalgan parodontit bilan kasallangan bemorlarda milk suyuqligida yalliglanish oldi sitokinlari (IL-1β, IL-4, IL-6, IL-8, IL-10, IL-17, IL-18) va antimikrob peptid LL-37 konsentratsiyasining oshishi parodont to‘qimalarida yaqqol yallig‘lanish-destruktiv jarayonlar rivojlanishi bilan boglikligi isbotlangan. Ilmiy yangiliklarning amaliyotga joriy etilishi: Tadqiqot natijalari “STP bilan og‘rigan bemorlarda parodont to‘qimalarining regenerativ terapiyasida milk suyuqligidagi periostin darajasini baholash” uslubiy tavsiyanomasiga kiritildi (SamDTU ekspert kengashining 2024 yil 25 dekabrdagi 5-sonli qarori bilan tasdiqlangan). 2025 yil 28 fevraldagi 12-son va 10-son buyruqlarga muvofiq, ular Toshkent shahridagi 2-son bolalar stomatologiya poliklinikasi va Samarqand viloyat stomatologiya poliklinikasi amaliyotiga tatbiq etildi. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: periostin va TGF-β ning parodontni qayta modellashtirish markerlari sifatidagi patogenetik roli tasdiqlandi. Ularni klinikada miqdoriy baholashning joriy etilishi davolashni shaxsiylashtirish, stomatologik yordamning qulayligi va samaradorligini oshirish, surunkali tarqalgan parodontit bilan og‘rigan bemorlarning hayot sifatini sezilarli darajada yaxshilash imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: an’anaviy diagnostika usullariga nisbatan iqtisodiy foyda, tashxis qo‘yish vaqtini qisqartirish, qo‘shimcha laboratoriya tekshiruvlari xarajatlarini kamaytirish, kasallikni erta aniqlash va asoratlar rivojlanish xavfini minimallashtirish orqali davolash samaradorligini oshirishdan iborat, bu uzoq muddatda qimmatbaho jarrohlik aralashuvlari va protezlash xarajatlarini kamaytiradi. Xulosa: PYaKni erta tashxislash har bir bemor uchun 300000 so‘mdan 2300000 so‘mgacha va 1000 kishini tekshirishda 2,3 milliard so‘mgacha mablag‘ni tejash imkonini beradi. Bu esa profilaktik ko‘riklar va laboratoriya diagnostikasining yuqori iqtisodiy maqsadga muvofiqligini tasdiqlaydi.
uchinchi ilmiy yangilik: ilk bor, surunkali tarqalgan parodontit bilan og‘rigan bemorlarda parodont tukimada distrofik, sklerotik va atrofik xarakterdagi epitelial buzilishlarni baxolash uchun davolashdan oldin va keyin milk suyuqligidagi periostin va fibroblastlarning o‘sishini o‘zgartiruvchi omil (TGF-β) darajasini aniklashning klinik va diagnostik ahamiyati isbotlangan. Ilmiy yangiliklarning amaliyotga joriy etilishi: Tadqiqot natijalari “STP bilan og‘rigan bemorlarda parodont to‘qimalarining regenerativ terapiyasida milk suyuqligidagi periostin darajasini baholash” uslubiy qo‘llanmasiga kiritildi (SamDTU ekspert kengashining 2024 yil 25 dekabrdagi 5-sonli qarori bilan tasdiqlangan). 2025 yil 28 fevraldagi 12-son va 10-son buyruqlar asosida ular Toshkent shahridagi 2-sonli bolalar stomatologiya poliklinikasi va Samarqand viloyati stomatologiya poliklinikasi amaliyotiga joriy etildi. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: surunkali tarqalgan parodontitni davolashda innovatsion terapevtik yondashuvlarni qo‘llash o‘z vaqtida aralashuvga va asoratlar sonini kamaytirishga yordam beradi. Bu esa o‘z navbatida og‘riq, qon ketish va tishlarni olib tashlanishini kamaytirish orqali bemorlarning hayot sifatini yaxshilaydi, shuningdek, shoshilinch murojaat va stomatologik aralashuvlar sonini kamaytirish hisobiga sog‘liqni saqlash tizimiga tushadigan yukni pasaytiradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: kasallikning asoratlangan shaklining og‘irlik darajasiga qarab, bir bemor uchun 300000 so‘mdan 2300000 so‘mgacha tejash imkonini beradi. 1000 nafar bemor tekshirilganda, sog‘liqni saqlash tizimi uchun umumiy tejamkorlik 300 million so‘mdan 2,3 milliard so‘mgacha o‘zgaradi, bu davolanish xarajatlarining sezilarli darajada kamayganini tasdiqlaydi. Bir bemor uchun tejamkorlik: 300000 - 2300000 so‘m. 1000 nafar bemor uchun tejamkorlik: 300 mln - 2,3 mlrd so‘m. Xulosa: Yallig‘lanish-destruktiv jarayonlarni erta tashxislashni joriy etish moliyaviy xarajatlarni sezilarli darajada kamaytirish, asoratli holatlar sonini pasaytirish, bemorlarning hayot sifatini yaxshilash va sog‘liqni saqlash tizimiga tushadigan yukni kamaytirish imkonini beradi. Bu zamonaviy diagnostika usullarini stomatologiya amaliyotiga keng joriy etish zarurligini tasdiqlaydi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: ilk bor surunkali tarqalgan parodontitni davolashda autoplazmadan olingan fibrin membranalarini Vector apparati bilan birgalikda qo‘llash bemorlarda paradont tukimasi regeneratsiyasi va klinik ko‘rsatkichlarining yaxshilanishi orqali kompleks davolash samaradorligi isbotlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy etilishi: Tadqiqot natijalari “STP bilan og‘rigan bemorlarda parodont to‘qimalarining regenerativ terapiyasida milk suyuqligidagi periostin darajasini baholash” uslubiy tavsiyanomasiga kiritildi (SamDTU ekspert kengashining 2024 yil 25 dekabrdagi 5-sonli bayonnomasi bilan tasdiqlangan). 2025 yil 28 fevraldagi 12-son va 10-sonli buyruqlar bilan ular Toshkent shahridagi 2-son bolalar stomatologiya poliklinikasi va Samarqand viloyati stomatologiya poliklinikasi amaliyotiga mos ravishda tatbiq etildi. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: Fibrin membranalari va Vector apparati bilan kombinatsiyalangan regenerativ terapiya an’anaviy usullarga nisbatan davolanish uchun moliyaviy xarajatlarni 60-92% ga kamaytirishi va bemorlarning tiklanishini tezlashtirishi isbotlandi. Bu tashriflar sonini kamaytiradi, mehnatga layoqatsizlik vaqtini qisqartiradi va stomatologik yordam ko‘rsatishning umumiy samaradorligini oshiradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: remodellashtirish markerlarini joriy etish terapevtik va profilaktik chora-tadbirlarni o‘z vaqtida o‘tkazishga yordam beradi. Bir bemor uchun iqtisodiy ko‘rsatkich: STP bilan og‘rigan bemorlarda yallig‘lanish belgilarini aniqlash uchun quyidagilar talab etiladi: bemorni stomatolog ko‘rigidan o‘tkazish (TGSI terapevtik stomatologiya poliklinikasi preyskurantiga ko‘ra, stomatolog maslahati narxi 50000 so‘m); PSR tahlilining o‘rtacha narxi 150000 so‘m; yuqoridagilarga ko‘ra, umumiy iqtisodiy samaradorlik 200000 so‘mni tashkil etadi. Xulosa: PYaKni regenerativ davolash usullarini joriy etish stomatologga tashriflar sonini kamaytirib, nafaqat moliyaviy xarajatlarni qisqartiradi, balki asoratlar xavfini pasaytiradi, davolash samaradorligini oshiradi va bemorlarning hayot sifatini yaxshilaydi. Bu regenerativ terapiyaning zamonaviy usullarini keng joriy etish zarurligini tasdiqlaydi. O‘z vaqtida tashxis qo‘yish va davolash xarajatlarni iqtisodiy jihatdan kamaytirishga yordam beradi. Bu tashriflar soni va davolanish vaqtini 2-3 barobarga qisqartirish imkonini berdi.