Berdimurodov Adham Musurmonovich
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Nemis va o‘zbek tillarida inkor so‘zlarning funksional-semantik xususiyatlari” 10.00.06 – Qiyosiy adabiyotshunoslik, chog‘ishtirma tilshunoslik va tarjimashunoslik ixtisosligi (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.1.PhD/Fil3139
Ilmiy rahbar: Begmatov Muxtor Begmatovich, filologiya fanlari nomzodi, professor. 
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat chet tillar instituti
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarqand davlat chet tillar instituti, PhD.03/30.12.2019.Fil.83.01 
Rasmiy opponentlar: Sulaymonova Nilufar Jabborovna, filologiya fanlari doktori (DSc), professor; Xoliyarov Lutfulla Tashquvatovich, filologiya fanlari nomzodi, dotsent. 
Yetakchi tashkilot: Buxoro davlat universiteti
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi nemis va o‘zbek tillarida inkorning funksional-semantik kategoriyasini chog‘ishtirma aspektda ochib berishdan iborat. 
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi: 
inkor kategoriyasini tavsiflashda funksional-semantik yondoshuvdan foydalanish asosida uning tarkibiy qismlari ko‘p darajali vositalar bilan ifodalanganligi, inkor ko‘rsatkichlarining kategorik ma’nosini neytrallash va invariant ma’noni inkor ko‘rsatkichlarisiz aktuallashtirilishi ochib berilgan;
inkor funksional-semantik kategoriya sifatida tilda mavjud bo‘lgan funksional-semantik maydonda faollashishi, funksional-semantik maydon lingvistik vositalarni guruhlash, ularning tizimli va qurilish jihatdan joylashishini ta’minlashi, nemis va o‘zbek tillarida inkorni ifodalovchi so‘zlar tilda aniqlik va noaniqlik kategoriyalarining mavjudligini belgilgilashi ochib berilgan;
nemis tili inkorni faollashtirishda sintaktik usulning universalligi, o‘zbek tili uchun morfologik usul yetakchiligi aniqlanib, nemis tilida inkorni ifodalovchi maxsus til birliklari nicht, o‘zbek tilida yoʻq so‘zi hamda -ma/-mas qo‘shimchalari faolligi, shu bilan birga sema va funksiyalar to‘plami qanchalik katta, lingvistik birlikning o‘rni esa qanchalik uzoq bo‘lsa, sarhad hudud komponentlari inkorni aniqroq ifodalashi va faollashtirishi aniqlangan;
hozirgi zamon nemis tilida un, miss, ver, a (an), ab, anti kabi inkor ma’no anglatuvchi hamda o‘zbek tilidagi siz, sizlik, mas, no singari qo‘shimchalar inkor ma’no ya’ni, qarama-qarshilikni ifodalab kelishi, ular gap doirasida inkorning leksik-grammatik ma’nosini ifodalashi hamda inkorni ifodalovchi so‘z, prefiks, qo‘shimchalar hozirgi zamon nemis tilida o‘zbek tiliga qaraganda son jihatdan ko‘pligi va ular inkor ma’noni faolroq ifodalashi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Dissertatsiyada ishlab chiqilgan nazariy va amaliy xulosalar, ishlanma hamda takliflar asosida:                 
inkor kategoriyasini tavsiflashda funksional-semantik yondoshuvdan foydalanish asosida uning tarkibiy qismlari ko‘p darajali vositalar bilan ifodalanganligi, inkor ko‘rsatkichlarining kategorik ma’nosini neytrallash va invariant ma’noni inkor ko‘rsatkichlarisiz aktuallashtirilishi ochib berilishiga doir xulosalardan Qarshi davlat universitetida 2021-2023 yillarda amalga oshirilgan SUZ-800-21GR-3181 “Reinforcing English Language competence at Karshi State University” nomli xalqaro grant loyihasi doirasida foydalanilgan (Qarshi davlat universitetining 2025 yil 31 maydagi 04/2296 son ma’lumotnomasi). Natijada talabalarga inkor ko‘rsatkichlarining kategorik ma’nosini neytrallash va invariant ma’noni inkor ko‘rsatkichlarisiz aktuallashtirish usullari tushintirilib, ularning inkor so‘z va bo‘lishsiz gaplar to‘g‘risidagi nazariy bilimlari shakllantirilgan hamda yangi yondashuvlar sifatida loyiha doirasida ishlab chiqilgan elektron platformani takomillashtirish va uslubiy qo‘llanmalar yaratishga xizmat qilgan;
inkor funksional-semantik kategoriya sifatida tilda mavjud bo‘lgan funksional-semantik maydonda faollashishi, funksional-semantik maydon lingvistik vositalarni guruhlash, ularning tizimli va qurilish jihatdan joylashishini ta’minlashi, nemis va o‘zbek tillarida inkorni ifodalovchi so‘zlar tilda aniqlik va noaniqlik kategoriyalarining mavjudligini belgilashi ochib berilganligiga doir mulohazalardan Samarqand davlat chet tillar institutining 2022-2024 yillarda amalga oshirilgan va Toshkent shahridagi AQSh elchixonasi hamda Xalqaro ta’lim bo‘yicha Amerika Kengashi bilan hamkorlikda AQSh davlat departamenti tomonidan moliyalashtiriladigan ‘‘English Access Microscholarship Program” loyihasi doirasida foydalanilgan (Samarqand davlat chet tillar institutining 2025 yil 27 yanvardagi 253/02 son ma’lumotnomasi). Natijada nemis va o‘zbek tillaridagi inkor ma’noli gaplar, so‘z birikmalarini qiyosiy tasniflash hamda nemis tilida mavjud bo‘lgan inkor yuklamalarning o‘zbek tiliga semantik ma’noni saqlagan holda uzatish usullarini tahlil qilish orqali ikki tildagi o‘xshash hamda farqli jihatlar aniqlangan va bu natijalar til o‘rgatish va tarjima amaliyotida foydalanish imkonini yaratgan;
nemis tili inkorni faollashtirishda sintaktik usulning universalligi, o‘zbek tili uchun morfologik usul yetakchiligi aniqlanib, nemis tilida inkorni ifodalovchi maxsus til birliklari nicht, o‘zbek tilida yoʻq so‘zi hamda -ma/-mas qo‘shimchalari faolligi, shu bilan birga sema va funksiyalar to‘plami qanchalik katta, lingvistik birlikning o‘rni esa qanchalik uzoq bo‘lsa, sarhad hudud komponentlari inkorni aniqroq ifodalashi va faollashtirishi aniqlanganligidan Evropa Ittifoqining Erasmus + dasturining 561624 -ERR-1-201-UK-EPPKA2-CBHE-SP-ERASMUS +CBHE-IMEP: “O‘zbekistonda oliy ta’lim tizimi jarayonlarini modernizatsiyalash va xalqarolashtirish” nomli loyihasi doirasida foydalanilgan (Samarqand davlat chet tillar institutining 2025 yil 28 yanvardagi 267/02 son ma`lumotnomasi). Natijada nemis va o‘zbek tillardagi bo‘lishsiz gaplarning ifodalanishdagi umumiy qonuniyatlar va o‘ziga xosliklarni ochib berish orqali nemis va o‘zbek tillaridagi inkor so‘zlarning semantik ma’nolarini yuzaga chiqarish omillari tasniflanib, ularning o‘zaro qiyosiy tahlili uchun yangi tavsiyalarni ishlab chiqish imkonini bergan;
hozirgi zamon nemis tilida un, miss, ver, a (an), ab, anti kabi inkor ma’no anglatuvchi hamda o‘zbek tilidagi siz, sizlik, mas, no singari qo‘shimchalar inkor ma’no ya’ni, qarama-qarshilikni ifodalab kelishi, ular gap doirasida inkorning leksik-grammatik ma’nosini ifodalashi hamda inkorni ifodalovchi so‘z, prefiks, qo‘shimchalar hozirgi zamon nemis tilida o‘zbek tiliga qaraganda son jihatdan ko‘pligi va ular inkor ma’noni faolroq ifodalashi isbotlanganligiga doir mulohazalardan Qashqadaryo viloyati teleradiokanali “Oltin voha” radiosining 2025 yil 30 yanvar` kuni efirga uzatilgan “Ochiq muloqot” eshittirishining ssenariysini tayyorlashda foydalanilgan (Qashqadaryo viloyat teleradiokanalining 2025 yil 17 fevraldagi 17-05/33 son ma’lumotnomasi). Natijada qiyosiy tilshunoslik fanining rivojlanishiga ma’lum darajada hissa qo‘shilgan, tillarning struktur va semantik xususiyatlarini chuqurroq tushunishga yordam bergan, inkor va bo‘lishsizlik tushunchalarining takomillashuviga ham ijobiy ta’sir etishi ko‘rsatilgan. Tadqiqot natijalari qiyosiy tilshunoslik fani bo‘yicha ilmiy izlanish olib borayotgan tilshunos va adabiyotshunoslar uchun muhim nazariy manba bo‘lib xizmat qilgan.