Mo‘minova Dilnoza Raximovnaning
falsafa  doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I.   Umumiy ma’lumotlar. 
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Sanoat korxonalari ishchilarida raqamli texnologiyalar yordamida ortopedik stomatologik davolash usullarini takomillashtirish», 14.00.21 – Stomatologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.2.PhD/Tib4639
Ilmiy rahbar: Gafforov Sunatullo Amrullaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish markazi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Buxoro davlat tibbiyot instituti, DSc.04/27.09.2024.Tib.93.03
Rasmiy opponentlar: Xabibova Nazira Nasulloevna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Nigmatov Raxmatulla Nigmatovich tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Abuali ibni Sino nomidagi Tojikiston davlat tibbiyot universiteti (Tojikiston Respublikasi).
II. Tadqiqotning maqsadi: sanoat korxonalari ishchilarida tish qatori nuqsonlarini bartaraf etishda raqamli texnologiyalar yordamida sun’iy tish protezlarini funksional-strukturaviy jihatlarini takomillashtirishdan iborat bo‘lgan.
III.   Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
turli sanoat korxona ishchilarida ish jarayonidagi salbiy omillarga bog‘liq holda stomatologik kasallanishlar, tish qatori nuqsonlarini tiklash maqsadida qisman olib  qo‘yiladigan tish protezlari tayyorlashda individual yondashuvlari isbotlangan;
qisman olib qo‘yiladigan protez soha og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavat to‘qimalaridagi salbiy o‘zgarishlar; rezistentlik, morfologik kartinasi; shuningdek protez xom-ashyosi va konstruksiyalaridagi nomutanosiblik patologiyalar shakllanishining sababchisi ekanligi kliniko-laborator, kliniko-funksional tadkikotlar asosida tashxislashda bashoratlovchi omil ekanligi isbotlangan;
sun’iy tish protezlarini tayyorlashda raqamli texnologiyalar (3D) imkoniyatlaridan keng va urinli foydalanish, og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavati protez osti va torus sohasi shikastlanishlarini oldini olishi og‘iz bo‘shligi gigienasini yaxshilanishi, parodont to‘qimadagi chaynash yuklamasi – biomexanik xususiyatlarini ijobiy o‘zgartirishi isbotlangan;
sanoat korxonalari va atrof muhit salbiy omillari ta’sirida shakllanayotgan og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari patologiyalarini davolash, oldini olish va bashoratlashda sun’iy tish protezlarining birlamchi xom-ashyolarining xususiyatlari, protez konstruksiyalarini to‘g‘ri tanlanishi va tayyorlanishida rakamli texnologiyalar imkoniyatlaridan samarali foydalanish, stomatologik tibbiy xizmat sifatini oshirishida axamiyatli ekanligi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashning ilmiy-tadqiqot ishlari natijalarini amaliyotga tatbig‘i bo‘yicha 2025 yil 20 iyundagi 20/36-sonli xulosasiga ko‘ra:
birinchi ilmiy yangilik: turli sanoat korxona ishchilarida ish jarayonidagi salbiy omillarga bog‘liq holda stomatologik kasallanishlar, tish qatori nuqsonlarini tiklash maqsadida qisman olib  qo‘yiladigan tish protezlari tayyorlashda individual yondashuvlari isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: stomatologik kasallanishlar, tish qatori nuqsonlarini tiklashda sanoat korxonalari ishchilarida ish jaryonidagi salbiy omillarga bog‘liq holda  tish protezlari tayyorlash va qo‘llashda individual yondashuv asoslanish talablari ko‘rsatib berildi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi:olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Surxandaryo viloyati Sog‘liqni saqlash boshqarmasi Uzun tumani ko‘p tarmoqli tibbiyot birlashmasi  (29.05.2025 yildagi 8-118-sonli buyruq) va Buxoro viloyati Jondor tumani tibbiyot birlashmasi (30.05.2025 yildagi 2197-2-35-TB/2025-son buyruq) amaliyotga joriy qilingan. Ijtimoiy samaradorligi: tish qatorlari, parodont to‘qimasi, og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavati patologiyalarini erta diagnostika usullari samaradorligini yaxshilashiga imkon beradi. Iqtisodiy samaradorligi: sanoat korxonalari ishchilari  orasida tish protezlari  va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tarqalishi o‘rtacha darajasi 60,0% holatda qayd etilgan, intensivligi ishonarli darajada yuqori bo‘lgan, bu o‘z navbatida asoratlarni oldini olish uchun  imkonini yaratgan bo‘lib, byudjet mablag‘larini 138000 so‘mga qisqartirish imkonini bergan ( preyskurantga ko‘ra 1 kun tashxislash 46000 so‘mni tashkil qiladi); poliklinikaga tashrif qilish  davrining bir necha kunga qisqartirilishi hisobiga talab etilgan (1 kunga o‘rtacha 50000 so‘m dori vositalari sarflanadi). Xulosa: sanoat korxonalari ishchilari  orasida tish protezlash, og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tashxislash byudjet mablag‘larini tashxisoti byudjet mablag‘larini 275000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan.
Ikkinchi ilmiy yangilik: qisman olib qo‘yiladigan protez soha og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavat to‘qimalaridagi salbiy o‘zgarishlar; rezistentlik, morfologik kartinasi; shuningdek protez xom-ashyosi va konstruksiyalaridagi nomutanosiblik patologiyalar shakllanishining sababchisi ekanligi kliniko-laborator, kliniko-funksional tadkikotlar asosida tashxislashda bashoratlovchi omil ekanligi isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: klinik-laborator, klinik-funksional va klinik-tajriba natijalari asosida qisman olib qo‘yiladigan protez sohasi og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavat to‘qimalarining rezistentligi va gistomorfologik xususiyatlari,  protezlar xom-ashyosi, tanlangan konstruksiyalari tashxislashning bashoratlovchi omil ekanligi ilmiy  isbotlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan ilmiy-amaliy  ma’lumotlar Surxandaryo viloyati Sog‘liqni saqlash boshqarmasi Uzun tumani ko‘p tarmoqli tibbiyot birlashmasi  (29.05.2025 yildagi 8-118-sonli buyruq) va Buxoro viloyati Jondor tumani tibbiyot birlashmasi (30.05.2025 yildagi 2197-2-35-TB/2025-son buyruq) amaliyotga joriy qilingan. Ijtimoiy samaradorligi: sanoat korxonalari ishchilari tish qatori nuqsonlarini kisman olib qo‘yiladigan tish protezlari orqali protezlashdan so‘ng bemorlarda chaynov funksiyasi tiklanishi xisobiga so‘lakning qovushqoqligi, rN-darajasi kislotali tomonga o‘zgarishi, so‘lak tarkibidagi lizotsim va laktoferrin miqdori oshishi hisobiga luqmaning birlamchi hazm jarayonlari yaxshilanishiga  imkon bergan. Iqtisodiy samaradorligi: sanoat korxonalari ishchilari  orasida tish protezlari  va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tarqalishi o‘rtacha darajasi 60,0% holatda qayd etilgan, intensivligi ishonarli darajada yuqori bo‘lgan, bu o‘z navbatida asoratlarni oldini olish uchun  imkonini yaratgan bo‘lib, byudjet mablag‘larini 138000 so‘mga qisqartirish imkonini bergan ( preyskurantga ko‘ra 1 kun tashxislash 46000 so‘mni tashkil qiladi); poliklinikaga tashrif qilish  davrining bir necha kunga qisqartirilishi hisobiga talab etilgan (1 kunga o‘rtacha 50000 so‘m dori vositalari sarflanadi). Xulosa: sanoat korxonalari ishchilari  orasida tish protezlash, og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tashxislash byudjet mablag‘larini tashxisoti byudjet mablag‘larini 275000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan;
Uchinchi ilmiy yangilik: sun’iy tish protezlarini tayyorlashda raqamli texnologiyalar (3D) imkoniyatlaridan keng va o‘rinli foydalanish, og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavati protez osti va torus sohasi shikastlanishlarini oldini olishi og‘iz bo‘shligi gigienasini yaxshilanishi, parodont to‘qimadagi chaynash yuklamasi – biomexanik xususiyatlarini ijobiy o‘zgartirishi isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavati protez osti va torus sohasi shikastlanishlarini, balki gigienasi va parodont to‘qimalari chaynash yuklamasini yaxshilash maqsadida protez xom-ashyolari raqamli texnologiya imkoniyatlaridan foydalanib tayyorlangan kombinatsiyalashgan elastik  va qattiq protez ostiga, milk so‘rg‘ichlari himoya elementlariga ega va qobiqlangan holda qo‘llanildi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Surxandaryo viloyati Sog‘liqni saqlash boshqarmasi Uzun tumani ko‘p tarmoqli tibbiyot birlashmasi  (29.05.2025 yildagi 8-118-sonli buyruq) va Buxoro viloyati Jondor tumani tibbiyot birlashmasi (30.05.2025 yildagi 2197-2-35-TB/2025-son buyruq) amaliyotga joriy qilingan. Ijtimoiy samaradorligi: olingan ilmiy-amaliy natijalar sanoat korxonalari ishchilari orasida  tish protezlashga bo‘lgan ehtiyojlarini aniqlash va optimal ortopedik yordam ko‘rsatish sanoat korxonalari ishchilarining funksional va estetik jismoniy holati, psixologik va ijtimoiy farovonligini yaxshiladi, bu esa ularning hayot sifatini sezilarli darajada ko‘tardi. Iqtisodiy samaradorligi: sanoat korxonalari ishchilari  orasida tish protezlari  va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tarqalishi o‘rtacha darajasi 60,0% holatda qayd etilgan, intensivligi ishonarli darajada yuqori bo‘lgan, bu o‘z navbatida asoratlarni oldini olish uchun  imkonini yaratgan bo‘lib, byudjet mablag‘larini 138000 so‘mga qisqartirish imkonini bergan ( preyskurantga ko‘ra 1 kun tashxislash 46000 so‘mni tashkil qiladi); poliklinikaga tashrif qilish  davrining bir necha kunga qisqartirilishi hisobiga talab etilgan (1 kunga o‘rtacha 50000 so‘m dori vositalari sarflanadi). Xulosa: sanoat korxonalari ishchilari  orasida tish protezlash, og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tashxislash byudjet mablag‘larini tashxisoti byudjet mablag‘larini 275000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan;
To‘rtinchi ilmiy yangilik: sanoat korxonalari va atrof muhit salbiy omillari ta’sirida shakllanayotgan og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari patologiyalarini davolash, oldini olish va bashoratlashda sun’iy tish protezlarining birlamchi xom-ashyolarining xususiyatlari, protez konstruksiyalarini to‘g‘ri tanlanishi va tayyorlanishida rakamli texnologiyalar imkoniyatlaridan samarali foydalanish, stomatologik tibbiy xizmat sifatini oshirishida axamiyatli ekanligi isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: raqamli texnologiya imkoniyatidan foydalanib birlamchi xom-ashyolar hamda ulardan tayyorlangan tish protezi sifatini mukammallashtirish imkoniyatlari klinik, funksional, bioximik, bifizik, biomexanik, morfostruktur tadqiqotlar yordamida sanoat korxonalari va atrof muhit salbiy omillarining og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalariga, tish proteziga ta’sirini oldindan bashoratlovchi omil ekanligi ilmiy asoslangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Surxandaryo viloyati Sog‘liqni saqlash boshqarmasi Uzun tumani ko‘p tarmoqli tibbiyot birlashmasi  (29.05.2025 yildagi 8-118-sonli buyruq) va Buxoro viloyati Jondor tumani tibbiyot birlashmasi (30.05.2025 yildagi 2197-2-35-TB/2025-son buyruq) amaliyotga joriy qilingan. Ijtimoiy samaradorligi: ishchilar orasida ortopedik stomatologik kasalliklarni erta aniqlash va davolash ularning keyinchalik qimmatbaho va murakkab davolash tadbirlarini o‘tkazish zaruriyatini kamaytiradi, bu esa tibbiy va ijtimoiy xarajatlarini tejashga olib keldi. Iqtisodiy samaradorligi: sanoat korxonalari ishchilari  orasida tish protezlari  va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tarqalishi o‘rtacha darajasi 60,0% holatda qayd etilgan, intensivligi ishonarli darajada yuqori bo‘lgan, bu o‘z navbatida asoratlarni oldini olish uchun  imkonini yaratgan bo‘lib, byudjet mablag‘larini 138000 so‘mga qisqartirish imkonini bergan ( preyskurantga ko‘ra 1 kun tashxislash 46000 so‘mni tashkil qiladi); poliklinikaga tashrif qilish  davrining bir necha kunga qisqartirilishi hisobiga talab etilgan (1 kunga o‘rtacha 50000 so‘m dori vositalari sarflanadi). Xulosa: sanoat korxonalari ishchilari  orasida tish protezlash, og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tashxislash byudjet mablag‘larini tashxisoti byudjet mablag‘larini 275000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan.