Бауетдинов Мажит Жанызақовичнинг
фан доктори (DCs) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Хўжалик юритувчи субъектларнинг ликвидлилиги ва молиявий барқарорлигини таъминлаш йўллари», 08.00.07 - Молия, пул муомаласи ва кредит (иқтисодиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.4.DSc/Iqt.274
Илмий маслаҳатчи: Исаков Жанабай Якыпбаевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат иқтисодиёт университети, DSc.03/10.12.2019.I.16.01.
Расмий оппонентлар: Ғуломов Саидаҳрор Саидаҳмедович, иқтисодиёт фанлари доктори, академик; Жумаев Нодир Хосиятович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Алимардонов Илхом Музрабшохович, иқтисодиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Бизнес ва тадбиркорлик олий мактаби
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ўзбекистон Республикасида хўжалик юритувчи субъектларнинг ликвидлилиги ва молиявий барқарорлигини таъминлашнинг методологик ва амалий асосларини такомиллаштиришга қаратилган илмий таклифлар ва амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
банк кредитларидан фойдаланиш кўламини кенгайтириш, дебитор қарздорликнинг айланиш тезлигини ошириш, ликвидли активларнинг ўсиш суръати билан жорий мажбуриятларнинг ўсиш суръати ўртасидаги мутаносибликни таъминлаш орқали хўжалик юритувчи субъектларнинг жорий ликвидлилигини (Lmin = 1,25) таъминлаш таклифи асосланган;
хўжалик юритувчи субъектларнинг пул оқими барқарорлигини (Kf = 0,50-0,75) оралиқ чегарасида таъминлаш орқали уларнинг молиявий барқарорлик даражасини ошириш таклифи асосланган;
корхоналарнинг рентабеллик даражасини оширишда инновацион технологияларни ишлаб чиқариш жараёнига тизимли тарзда интеграциялаш орқали маҳсулотларни ишлаб чиқариш таннархини камайтириш натижасида умумий тушумдаги салмоғини пасайтиришнинг мақбул чегараси (8% ≤ Тутс ≤ 12%)ни таъминлаш орқали умумий фойда ҳажмини ошириш ва айланма маблағлардан самарали фойдаланиш таклифи асосланган;
хўжалик юритувчи субъектлар соф фойдаси ўсиш суръати билан активларининг ўсиш суръати ўртасидаги мутаносибликни таъминлаш йўли билан активларнинг рентабеллигини оширишнинг (ROAmin = 2,5%) мақбул даражаси асосланган;
хўжалик юритувчи субъектларнинг ликвидлилиги ва молиявий барқарорлигига таъсир этувчи омилларнинг эконометрик модели асосида “Ўзкимёсаноат” АЖнинг 2030 йилга қадар активлар рентабеллигининг прогноз кўрсаткичлари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Акциядорлик жамиятларида инновaцион лойиҳаларни молиялаштиришнинг методологик асосларини такомиллаштириш бўйича ишлаб чиқилган илмий амалий ва услубий таклиф ҳамда тавсиялар асосида:
банк кредитларидан фойдаланиш кўламини кенгайтириш, дебитор қарздорликнинг айланиш тезлигини ошириш, ликвидли активларнинг ўсиш суръати билан жорий мажбуриятларнинг ўсиш суръати ўртасидаги мутаносибликни таъминлаш орқали хўжалик юритувчи субъектларнинг жорий ликвидлилигини (Lmin = 1,25) таъминлаш таклифи “MAXAM-Chirchiq” АЖ, “Navoiyazot” АЖ ҳамда Қорақалпоғистон Республикасида фаолият юритаётган корхоналар амалиётига жорий этилган (“MAXAM-Chirchiq” АЖнинг 2024 йил 15 февралдаги 30-2/31-сон, “Navoiyazot” АЖнинг 2025 йил 5 майдаги 15/27.08-сон, Қорақалпоғистон Республикаси молия вазирлигининг 2023 йил 15 сентябрдаги CU/09-08/3766-сон маълумотномалари). Ушбу илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида “MAXAM-Chirchiq» АЖ ва “Navoiyazot” АЖда жорий активларнинг брутто активлар ҳажмидаги салмоғи 2023 йилнинг биринчи чораги якунида чорак бошига нисбатан 20,4 фоизли пунктга ошган, Қорақалпоғистон Республикасида корхоналар ўртасидаги дебитор қарздорликнинг ҳажми 2022 йилда 2021 йилга нисбатан 1,6 фоизга қисқарган;
хўжалик юритувчи субъектларнинг пул оқими барқарорлигини (Kf = 0,50-0,75) оралиқ чегарасида таъминлаш орқали уларнинг молиявий барқарорлик даражасини ошириш таклифи “MAXAM-Chirchiq” АЖ, “Navoiyazot” АЖ амалиётига жорий этилган (“MAXAM-Chirchiq” АЖнинг 2024 йил 15 февралдаги 30-2/31-сон, “Navoiyazot” АЖнинг 2025 йил 5 майдаги 15/27.08-сон маълумотномалари). Ушбу илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида “MAXAM-Chirchiq” АЖ ва “Navoiyazot” АЖнинг жорий активлари ҳажмида пул маблағларининг салмоғи 2023 йилнинг биринчи чораги якунида чорак бошига нисбатан 9,6 фоизли пунктга ошган;
корхоналарнинг рентабеллик даражасини оширишда инновацион технологияларни ишлаб чиқариш жараёнига тизимли тарзда интеграциялаш орқали маҳсулотларни ишлаб чиқариш таннархини камайтириш натижасида умумий тушумдаги салмоғини пасайтиришнинг мақбул чегараси (8% ≤ Тутс ≤ 12%)ни таъминлаш орқали умумий фойда ҳажмини ошириш ва айланма маблағлардан самарали фойдаланиш таклифи “MAXAM-Chirchiq” АЖ, “Navoiyazot” АЖ ҳамда Қорақалпоғистон Республикасида фаолият юритаётган корхоналар амалиётига жорий этилган (“MAXAM-Chirchiq” АЖнинг 2024 йил 15 февралдаги 30-2/31-сон, “Navoiyazot” АЖнинг 2025 йил 5 майдаги 15/27.08-сон, Қорақалпоғистон Республикаси Молия вазирлигининг 2023 йил 15 сентябрдаги CU/09-08/3766-сон маълумотномалари). Ушбу илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида “MAXAM-Chirchiq” АЖ, “Navoiyazot” АЖнинг рентабеллиги 2022 йилда 2021 йилга нисбатан 3,5 фоизли пунктга ошган, Қорақалпоғистон Республикасида корхоналар фойдаси 2022 йилнинг январь-ноябрь ойида ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 101,0 фоизга ошган;
хўжалик юритувчи субъектлар соф фойдаси ўсиш суръати билан активларининг ўсиш суръати ўртасидаги мутаносибликни таъминлаш йўли билан активларнинг рентабеллигини оширишнинг (ROAmin = 2,5%) мақбул даражаси асослаш таклифи “MAXAM-Chirchiq” АЖ, “Navoiyazot” АЖлари амалиётига жорий этилган (“MAXAM-Chirchiq” АЖнинг 2024 йил 15 февралдаги 30-2/31-сон ва “Navoiyazot” АЖнинг 2025 йил 5 майдаги 15/27.08-сон маълумотномалари). Ушбу илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида “MAXAM-Chirchiq” АЖ ва “Navoiyazot” АЖда соф фойданинг миқдори 2022 йилда 2021 йилга нисбатан 25,8 фоизга ошган;
хўжалик юритувчи субъектларнинг ликвидлилиги ва молиявий барқарорлигига таъсир этувчи омилларнинг эконометрик модели асосида “Ўзкимёсаноат” АЖнинг 2030 йилга қадар ишлаб чиқилган активлар рентабеллигининг прогноз кўрсаткичлари “Navoiyazot” АЖ амалиётига жорий этилган (“Navoiyazot” АЖнинг 2025 йил 5 майдаги 15/27.08-сон маълумотномаси). Ушбу илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида “Ўзкимёсаноат” АЖнинг 2030 йилга қадар ишлаб чиқилган активлар рентабеллигининг прогноз кўрсаткичларига эришишда хўжалик юритувчи субъектларнинг ликвидлилиги ва молиявий барқарорлигига таъсир этувчи омиллар ўртасидаги ўзаро мувофиқлик ҳолатини баҳолаш имкони яратилган.