Умидова Нигора Наби қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Репродуктив ёшдаги аёлларда генитал эндометриознинг келиб чикишида генетик маркерларнинг ахамияти”, 14.00.01– Акушерлик ва гинекология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.PhD/ Tib4201.
Илмий раҳбар: Ҳамдамова Муҳайё Тўхтасиновна, тиббиёт фанлари доктори (DSc), профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.04.2022.Tib.93.02.
Расмий оппонентлар: Абдуллаева Лагия Мирзатуллаевна, тиббиёт фанлар доктори, профессор; Мавлянова Нигора Наримоновна, тиббиёт фанлар доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Абу Али ибни Сино номидаги Тожикистон давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқоднинг мақсади: апоптоз маркерлари ва ангиогенез регуляторлари асосида репродуктив ёшдаги аёлларда генитал эндометриозни башоратлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
генитал эндометриозли аёлларда касалликнинг келиб чиқишида аёлларнинг овкатланиш тарзининг эпигенетик тасири борлиги ҳамда эндометриоз ва веноз кон томирлар варикози, семизлик ўртасида кореляцион боғлиқлик мавжудлиги исботланган;
ўзбек популяциясида генитал эндометриоз билан оғриган репродуктив ёшдаги аёлларда илк бор қон зардобидаги ТР53 гени pro72arg полиморфизми pro/pro ва pro/arg генотипи эндометриознинг келиб чиқишида информатив эканлиги асосланган ;
ўзбек популяциясида репродуктив ёшдаги аёлларда илк бор генитал эндометриозни аниқлашда BRAF V600Е гени Т/А полиморфизми Т/А генотипи ва ТP53_2 гени C/Т полиморфизми С/Т генотипи эндометриознинг оғир кечишида информативлиги исботланган;
олинган натижалар асосида репродуктив ёшдаги аёлларда генитал эндометриозни эрта ташхислаш алгоритми ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Репродуктив ёшдаги аёлларда генитал эндометриозни ташхислашда BRAF V600Е гени C/T ва ТР53 гени Pro72Arg полиморфизмларининг ўрнини аниқлаш ва баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: генитал эндометриозли аёлларда касалликнинг келиб чиқишида аёлларнинг овкатланиш тарзининг эпигенетик тасири борлиги ҳамда эндометриоз ва веноз кон томирлар варикози, семизлик ўртасида кореляцион боғлиқлик мавжудлиги исботланган; Ижтимоий самарадорлиги: репродуктив ёшдаги аёлларда эндометриозга олиб келувчи овкатланиш тарзининг эпигенетик тасири борлиги ҳамда эндометриоз ва веноз кон томирлар варикози, семизлик ўртасида кореляцион боғлиқлик мавжудлигини инобатга олган ҳолда уларнинг сабаб омилларини эрта аниқлашга йўналтирилган профилактик чора-тадбирларни ишлаб чикиш асосида касалликни эрта башоратлашга эришилди; иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида даволаш учун сарфланадиган 9500000 сўм бюджет маблағлари эрта диагностик маркёрларни аниқлаш, даволаш ва профилактика усулларини жорий этиш орқали стационар даволанишига бўлган эҳтиёж 24%га камайиши натижасида иқтисод қилинди; Хулоса: генитал эндометриозни эрта босқичларида ташхислаш натижасида бемор учун сарфланадиган амбулатор ва стaционар харажатлардан ҳар бир нафар бемор учун бюджет ҳисобидан 391630 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 201760 сўм иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: ўзбек популяциясида генитал эндометриоз билан оғриган репродуктив ёшдаги аёлларда илк бор қон зардобидаги ТР53 гени pro72arg полиморфизми pro/pro ва pro/arg генотипи эндометриознинг келиб чиқишида информатив эканлиги асосланган; Ижтимоий самарадорлиги: репродуктив ёшдаги эндометриоз касаллигига чалинган аёлларда клиник-лаборатор, биокимёвий, молекуляр-генетик ва гистологик ўзгаришларни таққослаш асосида кейинчалик ривожланиш эҳтимоли бўлган эндометриознинг олдини олиш имкониятини берган ва эрта ташхислаш натижасида ва профилактик чора-тадбирларни ишлаб чикиш орқали касаллик рецидивини эрта башоратлашга эришилди; иқтисодий самарадорлиги: репродуктив ёшдаги эндометриоз касаллигига чалинган аёлларда генетик ўзгаришларни башоратлаш орқали хавф гурухлари аниқланди. Хулоса: ушбу хавф гурухларда олиб борилган диагностик усуллар орқали келиб чикиши мумкин бўлган хавфли асоратларини олди олинди, ҳамда асоратларни даволашда кетадиган сарф-харажатлар ҳисобига 2850000 сўм иқтисод қилинди;
учинчи илмий янгилик: ўзбек популяциясида репродуктив ёшдаги аёлларда илк бор генитал эндометриозни аниқлашда BRAF V600Е гени Т/А полиморфизми Т/А генотипи ва ТP53_2 гени C/Т полиморфизми С/Т генотипи эндометриознинг оғир кечишида информативлиги исботланган; Ижтимоий самарадорлиги: эндометриозни башоратловчи эрта диагностик генетик маркерлар асосида эндометриозни оғир даражаларга ўтишини олдини олиш ва дифференциаллашган профилактик чора-тадбирларни ишлаб чикиш орқали ёмон сифатли ўсмалар кузатилиши мумкин бўлган беморлар сонини камайтиришга эришилган; иқтисодий самарадорлиги: ушбу хавф гурухларда олиб борилган диагностик усуллар орқали келиб чикиши мумкин бўлган асоратларни олди олинди. Хулоса: Оғир даражали эндометриозни саратон хавфини эрта аниқлаш натижасида беморларнинг стационар даволаниш кўрсатмаси ҳисобидан ҳар бир нафар бемор учун сарфланадиган бюджет харажатларини 2750000 сўмга иқтисод қилинди;
тўртинчи илмий янгилик:олинган натижалар асосида репродуктив ёшдаги аёлларда генитал эндометриозни эрта ташхислаш алгоритми ишлаб чиқилган; Ижтимоий самарадорлиги: ишлаб чиқилган диагностик тизим ривожланиш эҳтимоли бўлган эндометриознинг олдини олиш имкониятини берган ва репродуктив саломатликни ҳамда аёлларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга эришилган; иқтисодий самарадорлиги: беморларда хавф гурухига кирганлик асосида текширув натижаларига асосан генетик таҳлил ўтказиш орқали олдинги текшириш учун қилинган харажат 1 бемор учун 1524000 сўмни ташкил қилган бўлса, биз таклиф қилган усулда харажатлар 554600 сўмни ташкил қилди, йил давомида ҳар бир бемор учун 969400 сўм иқтисод қилинди; Хулоса: Генитал эндометриозни эрта аниқлаш, ушбу патология билан боғлиқ бўлган асоратларни олдини олиш алгоритмини қўллаш орқали касалликни такрорланиш хавфини камайтиришга эришилган.
Илмий натижалар асосида “Репродуктив ёшдаги аёлларда генитал эндометриозни ташхислашни макбуллаштириш учун гистологик усулдан фойдаланиш” услубий тавсияномаси тасдиқланган (Бухоро давлат тиббиёт институти Эксперт кенгашининг 2025 йил 28 февралдаги 20-т054сон маълумотномаси). Мазкур услубий тавсиянома репродуктив ёшдаги аёлларда эндометриозни ўз вақтида аниқлаш, ушбу контингентдаги беморларда малигнизация ва рецидив даражасини камайтириш имконини берган. Тадқиқот давомида олинган натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, «Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази» давлат муассасининг Навоий вилояти филиали ва «Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази» давлат муассасасининг Бухоро вилояти филиали амалиётига татбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 7 июльдаги 21/06-сон хулосаси). Олинган натижаларнинг амалиётга жорий қилиниши эндометриоз бўлган аёлларни ташхислаш ва даволаш сифатини оширишга, асоратлар улушини, хавфли ўсмаларга ўтиш ва ўлим хавфини камайтиришга, даволаш харажатларини камайтиришга ва репродуктив даврда беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга ёрдам берди.