Nadjmitdinova Dilbarxon Abdullajon qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Tashqi genital endometriozning tug‘ish yoshidagi ayollar reproduktiv tizimiga ta’siri», 14.00.01 – «Akusherlik va ginekologiya» (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.2.PhD/Tib3465.
Ilmiy rahbar: Asrankulova Diloram Baxtiyarovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Andijon davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Andijon davlat tibbiyot instituti, DSc.04/07.06.2024.Tib.95.03.
Rasmiy opponentlar: Zufarova Shaxnoza Alimdjanovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Muminova Nigora Xayrutdinovna, tibbiyot fanlari doktori (DSc), dotsent.
Yetakchi tashkilot: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: tashqi genital endometriozi bo‘lgan ayollarda tashxislash va davolashning differensial yondashuvini optimallashtirish orkali tuxumdon zahirasini saqlab qolish va reproduktiv funksiyani tiklashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ayollarda 3D ul`tratovush tekshiruvida antral follikulalar soni (AFC), tuxumdon hajmi hamda vaskulyarizatsiya indekslari tuxumdon rezervi bilan ishonchli tarzda bog‘liq ekani (p<0,01), energiyali doppler usuli yordamida tuxumdon rezervining past darajasini aniqlash sezuvchanligi 87,5%, spesifikligi esa 81,3% ekanligi asoslangan;
sovuq usuldagi kistektomiya o‘tkazilgan guruhda antimyuller gormoni (AMG) darajasi o‘rtacha 39,2%ga pasaygani, ablatsiyadan keyin 26,5%ga pasaygani, skleroterapiyadan keyin esa atigi 11,8%ga pasaygani kuzatilganligi bilan skleroterapiya usulining tuxumdon rezervini saqlashda ustunligi isbotlangan;
tuxumdon endometriozini davolashda skleroterapiya usulini qo‘llash uchun klinik-diagnostik mezonlar tizimi ishlab chiqilgan bo‘lib, u orqali kista o‘lchami ≤5 sm, AMG≥1,5 ng/ml, AFC≥7 va doppler bo‘yicha vaskulyarazatsion indeks (VI) ≥2,0 bo‘lgan bemorlar eng maqbul nomzodlar ekanligi aniqlangan;
tug‘ish yoshidagi ayollarda tuxumdon zahirasini saqlab qolish va reproduktiv funksiyani tiklashga yo‘naltirilgan kompleks pregravidar tayyorgarlik algoritmi asosida tabiiy yo‘l bilan homiladorlikka erishish ko‘rsatkichi 2,6 baravarga yuqori bo‘lgani (p<0,01) bilan ushbu yondashuvning samaradorligi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Tashqi genital endometrioz bilan og‘rigan ayollarning tuxumdonlar zaxirasini saqlashga qaratilgan tadqiqotning ilmiy natijalariga ko‘ra:
birinchi ilmiy yangilik: ayollarda 3D ultratovush tekshiruvida antral follikulalar soni (AFC), tuxumdon hajmi hamda vaskulyarizatsiya indekslari tuxumdon rezervi bilan ishonchli tarzda bog‘liq ekani (p<0,01) isbotlangan va energiyali doppler usuli yordamida tuxumdon rezervining past darajasini aniqlash sezuvchanligi 87,5%, spesifikligi esa 81,3% ekanligi asoslanganligi Andijon davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashi tomonidan 2024-yil 24-oktabrda 6i-72/u son bilan tasdiqlangan “Reproduktiv yoshdagi ayollarda tashqi genital endometriozni davolash taktikasini optimallashtirish usuli” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Respublika ona va bola salomatligini muhofaza qilish ilmiy-amaliy markazi Namangan viloyati filialida 2024-yil 3-noyabrdagi 34-sonli buyrug‘i bilan hamda Respublika ona va bola salomatligini muhofaza qilish ilmiy-amaliy markazi Farg‘ona viloyati filialida 2024 yil 26-noyabrdagi 26-son buyrug‘i bilan joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2025 yil 10 iyundagi 9/41-son xulosasi). Ilmiy yangilik natijalarining ijtimoiy samaradorligi: 3D UTT va energiyali doppler orqali tuxumdon rezervining past darajasini erta aniqlash - ayollarda bepushtlikka olib keluvchi kech diagnostika, ortiqcha invaziv va ruhiy zo‘riqish keltiruvchi tekshiruvlarning (masalan, laparoskopiya, uzoq muddatli gormonal monitoring) oldini oladi. Ilmiy yangilik natijalarining iqtisodiy samaradorligi: bir bemorni to‘liq gormonal tekshiruv va invaziv diagnostika asosida baholash qiymati taxminan 2100000 so‘mni tashkil etadi. 3D UTT va doppler asosidagi baholash usuli bilan 1500000 so‘mgacha mablag‘lar iqtisod qilinadi. Xulosa: taklif etilgan usuldan foydalangan holda maqsadli tekshiruv usullaridan foydalanish xisobiga tadqiqot ko‘lami bo‘yicha (n=110) 165000000 so‘m miqdorida byudjetdan tashqari mablag‘lar tejalishini ta’minlaydi;
ikkinchi ilmiy yangilik: sovuq usuldagi kistektomiya o‘tkazilgan guruhda AMG darajasi o‘rtacha 39,2%ga pasaygani, ablatsiyadan keyin 26,5%ga pasaygani, skleroterapiyadan keyin esa atigi 11,8%ga pasaygani kuzatilganligi bilan skleroterapiya usulining tuxumdon rezervini saqlashda ustunligini isbotlanganligi Andijon davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashi tomonidan 2024-yil 24-oktabrda 6i-72/u son bilan tasdiqlangan “Reproduktiv yoshdagi ayollarda tashqi genital endometriozni davolash taktikasini optimallashtirish usuli” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan.  Mazkur taklif Respublika ona va bola salomatligini muhofaza qilish ilmiy-amaliy markazi Namangan va Farg‘ona viloyati filiallariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2025 yil 10 iyundagi 9/41-son xulosasi). Ilmiy yangilik natijalarining ijtimoiy samaradorligi: tashqi genital endometriozni jarrohlik davolash usulini tanlashda qiyosiy yondashuvdan foydalanish takroriy jarrohlik aralashuvlari va operatsiyadan keyingi asoratlarning chastotasini ishonchli tarzda kamaytirish imkonini beradi. Ilmiy yangilik natijalarining iqtisodiy samaradorligi: bemorning shifoxonada 1 kunlik davolanishi: dori-darmon, oziq-ovqat, tibbiy ashyolar uchun jami 195000 ming so‘m miqdordagi davlat byudjeti mablag‘lari sarflanadi. Bir nafar ayolning shifoxonada bo‘lish muddatini o‘rtacha 3 kunga qisqartirish 585000 so‘m davlat byudjeti mablag‘lari iqtisod qilinishiga imkon beradi. Xulosa: bemorlarning shifoxonada bo‘lish muddatlarini o‘rtacha 3 kunga qisqartirish va qayta jarrohlik amaliyotlarini oldini olish bilan tadqiqot ko‘lami bo‘yicha (n=110) 64350000 so‘m davlat byudjeti mablag‘lari tejalishini ta’minlaydi.
uchinchi ilmiy yangilik: tuxumdon endometriozini davolashda skleroterapiya usulini qo‘llash uchun klinik-diagnostik mezonlar tizimi ishlab chiqilgan bo‘lib, u orqali kista o‘lchami ≤5 sm, AMG≥1,5 ng/ml, AFC≥7 va doppler bo‘yicha vaskulyarazatsion indeks (VI) ≥2,0 bo‘lgan bemorlar eng maqbul nomzodlar ekanligi aniqlanganligi Andijon davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashi tomonidan 2024-yil 24-oktabrda 6i-72/u son bilan tasdiqlangan “Reproduktiv yoshdagi ayollarda tashqi genital endometriozni davolash taktikasini optimallashtirish usuli” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan.  Mazkur taklif Respublika ona va bola salomatligini muhofaza qilish ilmiy-amaliy markazi Namangan va Farg‘ona viloyati filiallariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2025 yil 10 iyundagi 9/41-son xulosasi). Ilmiy yangilik natijalarining ijtimoiy samaradorligi: EKU dan foydalanish chastotasining pasayishi, ijtimoiy faollikka tezroq qaytish, gormon terapiyasi xarajatlarining pasayishi va demografik ko‘rsatkichlarning yaxshilanishiga asos bo‘ladi. Ilmiy yangilik natijalarining iqtisodiy samaradorligi: EKU ga bo‘lgan ehtiyojni kamayishi hisobiga bir bemordan o‘rtacha 50000000 so‘m miqdordagi mablag‘lar iqtisod qilinadi. Xulosa: Tabiiy reproduktiv funksiyani tiklash va yordamchi reproduktiv texnologiyalarga qaramlikni kamaytirish orqali tadqiqot ko‘lami bo‘yicha (n=30) 1,5 milliard so‘m mablag‘lar iqtisod qilinishiga imkon beradi. 
to‘rtinchi ilmiy yangilik: tug‘ish yoshidagi ayollarda tuxumdon zahirasini saqlab qolish va reproduktiv funksiyani tiklashga yo‘naltirilgan kompleks pregravidar tayyorgarlik algoritmi ishlab chiqilgan bo‘lib, ushbu algoritm asosida tayyorlangan bemorlar guruhida tabiiy yo‘l bilan homiladorlikka erishish ko‘rsatkichi tayyorgarliksiz guruhga nisbatan 2,6 baravarga yuqori bo‘lgani (p<0,01) bilan ushbu yondashuvning samaradorligi isbotlanganligi Andijon davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashi tomonidan 2024-yil 24-oktabrda 6i-72/u son bilan tasdiqlangan “Reproduktiv yoshdagi ayollarda tashqi genital endometriozni davolash taktikasini optimallashtirish usuli” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Respublika ona va bola salomatligini muhofaza qilish ilmiy-amaliy markazi Namangan va Farg‘ona viloyati filiallariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2025 yil 10 iyundagi 9/41-son xulosasi). Ilmiy yangilik natijalarining ijtimoiy samaradorligi: farzand ko‘rmagan va faol reproduktiv rejalarga ega bo‘lgan yosh ayollar uchun bu algoritm, ularning oilaviy farovonligiga, jamiyatdagi barqaror demografik ko‘rsatkichlar o‘sishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ilmiy yangilik natijalarining iqtisodiy samaradorligi: tuxumdon endometriomasi tashxisi qo‘yilgan bir nafar ayolning pregravidar tayyorlanishi (tekshiruvlar va dori-darmon) uchun  sarflanadigan xarajat 500000 so‘mni tashkil etadi. Taklif etilgan uslubiy yondashuv orqali tekshiruvlar va dori vositalarining kamayishi hisobiga har bir ayoldan 270000 so‘mgacha mablag‘larni iqtisod qilinishiga imkon beradi. Xulosa: taklif etilgan usuldan foydalangan holda maqsadli tekshiruv va tavsiya etilgan davolash algoritmidan foydalanish xisobiga tadqiqot ko‘lami bo‘yicha (n=110) 29700000 so‘m miqdorida budjetdan tashqari mablag‘lar tejalishini ta’minlaydi.