Насиров Давранбек Палванназировичнинг
Филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Ўзбек ва немис тилларида социолингвистик вариативликнинг лексикографик талқини тамойиллари” мавзусидаги 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик.
    Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.PhD/Fil4879.
Илмий раҳбар: Зияева Севара Анваровна, педагогика фанлари доктори, доцент. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Исҳоқхон Ибрат номидаги Наманган давлат чет тиллари институти. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи: Исҳоқхон Ибрат номидаги Наманган давлат чет тиллари институти ҳузуридаги филология фанлари бўйича фалсафа доктори илмий даражасини берувчи PhD.03.05.05.2023.Fil.163.01. рақамли Илмий кенгаш. 
Расмий оппонентлар: педагогика фанлари доктори (DSc), профессор Якуббаев Муродилла Маруфович, филология фанлари доктори (DSc), доцент Рўзиев Яраш Бозорович. 
Етакчи ташкилот: Гулистон давлат университети.            
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади ўзбек ва немис тилларида социолингвистик вариативликнинг лексикографик талқини тамойилларини аниқлаш ва ўхшаш ва фарқли томонларини  асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий йангилиги қуйидагилардан иборат: 
ўзбек ва немис тилларида социолингвистик вариативликни юзага келтирувчи асосий омиллар (тил тараққиёти омили, тил танқидининг ривожланиши, сўзларнинг коннотатив маънолари ўзгариши, ўзлашма сўзларга муносабат омили ва б.) тизимли равишда социолингвистик таҳлил ва лингвистик тавсифлаш методлари ёрдамида аниқланди;
ўзбек ва немис луғатшунослигида социолингвистик вариативликка турлича ёндашилганлик, хусусан, ўзбек тилининг изоҳли луғатида адабий меъёрга мосликка таянган ҳолда асосан сўзлашув, бадиий ва касбий нутққа хос бўлган вариантлар, немис тилининг изоҳли луғатида эса жамият табақаланиши ва социолектларни акс эттирувчи лисоний вариантлар кенг қамровда қайд этилганлиги чоғиштирма-типологик таҳлил асосида очиб берилди; 
ўзбек тили луғатларида асосан турли ижтимоий қатлам ва касб эгаларининг нутқидаги (умумий 8903 та социолингвистик вариантларнинг  34,68%) фарқлар кўпроқ тавсифланганлиги, немис тили луғатлари учун диалектал (умумий 72452 та социолингвистик вариантнинг 49,24%) фарқларни акс эттириш устувор йўналишлардан бири эканлиги статистик маълумотлар ёрдамида далилланди;
социолингвистик вариативликнинг тўлақонли лексикографик талқини максимал инклюзивлик, ижтимоий ва минтақавий стратификация, аутентик фиксация, семантик тенгҳуқуқлилик, қўлланиш шартлари ва фойдаланувчига йўналтирилганлик каби тамойиллар билан белгиланиши асосланди.
 IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тадқиқотнинг назарий таклифлари, амалий тавсиялари ва хулосалари қуйидагиларга татбиқ этилган:
Диссертациянинг илмий натижаларидан ва материалларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телерадиоканали” ДМ “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан тайёрланган “Бедорлик” ва “Адабий жараён” дастурларининг ссенарийсида 2024-йил март ва ноябр ойларидаги сонларида тадқиқотга тортилган социолингвистик вариативликнинг лексикографик талқин тамойилларининг таснифи, хусусан, ўзбек ва немис тиллари луғатларининг таҳлили орқали социолингвистик вариативликни юзага келтирувчи асосий омиллар масаласига бағишланган таҳлилий фикрлари ва назарий хулосаларидан фойдаланилди. (Ўзбекистон Миллий телерадио-компанияси “Ўзбекистон телерадиоканали” давлат муассасасининг 2024-йил 10-декабрдаги 04-36-1975-сонли маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши тилнинг социолингвистик вариативлигини ўрганиш, ўзбек ва немис тилларида сосиолингвистик вариативликни юзага келтирувчи асосий омиллар (тил тараққиёти омили, тил танқидининг ривожланиши, сўзларнинг коннотатив маънолари ўзгариши, ўзлашма сўзларга муносабат омили ва б.) аниқланганлиги, ўзбек ва немис луғатшунослигида сосиолингвистик вариативликка турлича ёндашилганлик, хусусан, ўзбек тилининг изоҳли луғатида адабий меъёрга мосликка таянган ҳолда асосан сўзлашув, бадиий ва касбий нутққа хос бўлган вариантлар, немис тилининг изоҳли луғатида эса жамият табақаланиши ва сосиолектларни акс эттирувчи лисоний вариантлар кенг қамровда қайд этилганлиги каби масалаларни ёритишда муҳим аҳамият касб этади.
Самарқанд давлат чет тиллар институтида филология фанлари номзоди, доцент Ф.Ш. Рузикулов раҳбарлигида бажарилган И-204-4-5 “Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникасион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш” номли инновасион тадқиқот лойиҳасида ўзбек ва немис тилларида социолингвистик вариативликни юзага келтирувчи асосий омиллар (тил тараққиёти омили, тил танқидининг ривожланиши, сўзларнинг коннотатив маънолари ўзгариши, ўзлашма сўзларга муносабат омили ва б.), ўзбек ва немис луғатшунослигида социолингвистик вариативликка турлича ёндашилганлик, хусусан, ўзбек тилининг изоҳли луғатида адабий меъёрга мосликка таянган ҳолда асосан сўзлашув, бадиий ва касбий нутққа хос бўлган вариантлар, немис тилининг изоҳли луғатида эса жамият табақаланиши ва социолектларни акс эттирувчи лисоний вариантлар кенг қамровда қайд этилганлиги, ўзбек тили луғатларида асосан турли ижтимоий қатлам ва касб эгаларининг нутқидаги  (умумий 8903 та социолингвистик вариантларнинг  34,68%) фарқлар кўпроқ тавсифланганлиги, немис тили луғатлари учун диалектал (умумий 72452 та социолингвистик вариантнинг 49,24%) фарқларни акс эттириш устувор йўналишлардан бири эканлиги, социолингвистик вариативликнинг тўлақонли лексикографик талқини максимал инклюзивлик, ижтимоий ва минтақавий стратификация, аутентик фиксация, семантик тенгҳуқуқлилик, қўлланиш шартлари ва фойдаланувчига йўналтирилганлик каби тамойиллар билан белгиланиши борасида олинган натижаларидан фойдаланилган. (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2024-йил 12-декабрдаги 2732/02-сонли маълумотномаси). Натижада, лойиҳа бўйича тайёрланган виртуал ресурслар мазмунини бойитиш имконини берган.
Исҳоқхон Ибрат номидаги Наманган давлат чет тиллари институтининг 2022/2023-йилларда бажарилган КА 107/2022-2023 рақамли Эрасмус+ мобилитй програм лойиҳаси доирасида тадқиқотчи Насиров Давранбек Палванназировичинг “Ўзбек ва немис тилларида социолингвистик вариативликнинг лексикографик талқини тамойиллари” мавзусидаги филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертацияси илмий натижаларидан фойдаланилди. (Исҳоқхон Ибрат номидаги Наманган давлат чет тиллари институтининг 2025-йил 9-январдаги 47-03-сонли маълумотномаси). Тадқиқот лойиҳаси доирасида ўзбек тилининг изоҳли луғатида адабий меъёрга мосликка таянган ҳолда асосан сўзлашув, бадиий ва касбий нутққа хос бўлган вариантлар, турли ижтимоий қатлам ва касб эгаларининг нутқидаги фарқлар  (умумий 8903 та социолингвистик вариантларнинг  34,68%) кўпроқ тавсифланганлиги, немис тилининг изоҳли луғатида эса жамият табақаланиши ва социолектларни акс эттирувчи лисоний вариантлар кенг қамровда қайд этилганлиги, диалектал (умумий 72452 та социолингвистик вариантнинг 49,24%) фарқларни акс эттириш устувор йўналишлардан бири эканлиги, социолингвистик вариативликнинг тўлақонли лексикографик талқини максимал инклюзивлик, ижтимоий ва минтақавий стратификация, аутентик фиксация, семантик тенгҳуқуқлилик, қўлланиш шартлари ва фойдаланувчига йўналтирилганлик каби тамойиллар билан белгиланиши борасида олинган натижаларидан фойдаланилган. Натижада лойиҳа бўйича тайёрланган ресурслар мазмуни бойитилган.
“Герман-Усбекисче ГЭСеллсчафт э.В.” жамияти томонидан Ўзбекистон Республикасининг Германия Федератив Республикасидаги элчихонаси ва Бонн шаҳар мерияси билан биргаликда Германиянинг Бонн ва бошқа шаҳарларида мунтазам равишда ўтказиб келинаётган, Германия ва Ўзбекистон ўртасидаги дўстона муносабатларни мустаҳкамлаш ва чуқурлаштиришга бағишланган маданий-маърифий тадбирларда тадқиқотчи Насиров Давранбек Палванназировичнинг “Ўзбек ва немис тилларида социолингвистик вариативликнинг лексикографик талқини тамойиллари” мавзусидаги диссертация тадқиқотининг хулоса ва тавсияларидан фойдаланилган. (“Герман-Усбекисче ГЭСеллсчафт э.В.” жамиятининг 2024-йил 24-ноябрдаги маълумотномаси). Ўзбек ва немис луғатшунослигида социолингвистик вариативликка турлича ёндашилганлик, турли ижтимоий қатламлар ва касб эгаларининг нутқидаги фарқлар, диалектал фарқлар, социолингвистик ўзгарувчанликнинг тўлиқ лексикографик талқини каби тамойиллар билан белгиланади. Социолингвистик вариативликнинг тўлақонли лексикографик талқини максимал инклюзивлик, ижтимоий ва минтақавий стратификация, аутентик фиксация, семантик тенгҳуқуқлилик, қўлланиш шартлари ва фойдаланувчига йўналтирилганлик каби тамойиллар билан белгиланиши борасида олинган натижалар мазкур маданий ва маърифий дастурларнинг мазмунини бойитишга хизмат қилди.