Шермухамедова Феруза Кабилжановнанинг 
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Семизликда ўткир цeрeброваскуляр касалликлар патогенезида клиник-иммунологик ва метаболик ўзгаришларнинг аҳамияти», 14.00.13-Неврология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.1.DSc/Tib803.
Илмий консультант: Муратов Фахмиддин Хайриддинович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/05.05.2023.Tib.30.04.
Расмий оппонентлар: Аликулова Нигора Абдукадировна тиббиёт фанлари доктори, профессор; Уринов Мусо Болтаевич, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Джурабекова Азиза Тохировна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: С.Д.Асфандиёр номидаги Қозоғистон миллий тиббиёт университети.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик. 
II.Тадқиқотнинг мақсади: семизликда ўткир цeрeброваскуляр касалликнинг клинико-неврологик ва иммуногенетик хусусиятларини ўрганиш ва уларни даволашда дифференциал ёндашувларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
семизлиги бўлган аёлларда юқори тана вазни индекси билан биргаликда кечувчи оғир метаболик ва гемодинамик бузилишларни ишемик инсульт ривожланишидаги патогенетик ўрни аниқланган;
илк бор семизлик ва семизликсиз ўзбек миллатига мансуб ишемик инсульт ривожланган беморларда IL-17 гени G197A, IL1b гени T-31C, TNF-a гени G308A, TLR-9 гени T1237C ва TLR-2 гени G2258A генотип полиморфизмининг G/G генотиплари учраш частотаси аниқланган;
IL17A гени G197A полиморф вариантларининг ассоциацияси А/А вариантли гомозигота генотип (OR=6,31) ва G/A гетерозигота (OR=2,61) генотипли беморларда ишемик инсульт ривожланиш хавфини ошириши, G/G генотип протектив маркер эканлиги исботланган;
G/А гетерозигота генотипли G197A IL17A гени полиморфизми ассоциацияси брахиоцефал артерияларни оғир ва критик даражадаги стенози ўзаро боғлиқлиги семизликда ишемик инсульт ривожланиш хавфини 1,8 марттага (OR=8,94) ошириши аниқланган;
клиник, лаборатор ва молекуляр-генетик омилларни интегратсиялаш асосида семизлиги бўлган беморларда ишемик инсульт оғирлигининг прогностик моделини прогностик қийматни (AUC>0,80) кўрсатди, бу эса беморларни хавф даражаси бўйича фарқлаш ва даволаш тактикасини оптималлаштириши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Семизликда ўткир цeрeброваскуляр касалликнинг клинико-неврологик ва иммуногенетик хусусиятларини ўрганиш ҳамда уларни даволашга дифференциаллаштирилган ёндашувларни ишлаб чиқиш буйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: семизлиги бўлган аёлларда юқори тана вазни индекси билан биргаликда кечувчи оғир метаболик ва гемодинамик бузилишларни ишемик инсульт ривожланишидаги патогенетик ўрни аниқланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 23 ноябрь 11-23/210-t- сон билан тасдиқланган «Ожирение и острые цереброваскулярные нарушения» ва 2024 йил 9 апрелда 04-24/120-х-сон билан тасдиқланган «Алгоритм диагностики и комплексной терапии острых цереброваскулярных нарушений при ожирении» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклифлар Бухоро вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 26.12.2023 йилдаги 118-сон, ва Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиника интенсив терапия бўлими 25.12.2023 йилдаги 186-сон, Республика илмий шошилинч тиббий ёрдам Наманган филиали 18.03.2024 йилдаги №64/1 ва Республика хирургик ангионеврология ихтисослаштирилган маркази №21, 18.03.2024 амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 7 июль 21-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: иммуногенетик омиллар (IL-17, IL1β, TNF-α, TLR-9, TLR-2 генлар полиморфизмлари) ва семизликка эга беморларда ишемик инсульт ривожланиш хавфи ўртасидаги ўзаро боғлиқлик аниқланиши ва исботланиши инсультни ташҳислаш ва профилактикасида шахсийлаштирилган ёндашувни шакллантиришга асос бўлди. Дифференциал ташҳислаш Алгоритми юқори генетик хавфга эга бўлган шахсларни эрта аниқлашни таъминлайди, бу эса хавф омилларини ўз вақтида даволаш, ногиронликни олдини олиш ва ўлим ҳолатларини камайтиришга ёрдам беради. Профилактика ва даволашда индивидуал тиббий хизмат кўрсатиш сифатини оширади ҳамда узоқ муддатли неврологик прогнозни яхшилайди, бу айниқса метаболик бузилишларга эга меҳнатга лаёқатли аҳоли қатлами учун жуда долзарб ҳисобланади. Иқтисодий самарадорлиги: семизликка эга беморларда ЎЦВК ҳолатларида генетик скрининг ва индивидуал даволаш Алгоритмини жорий этиш юқори харажатли стационар ёрдам ҳаражатларини оптималлаштириш, интенсив терапия бўлимларида ётиш муддатини қисқартириш ва оғир асоратлар ҳамда қайта инсультлар сонини камайтириш имконини беради. Дастлабки ҳисоб- китобларга кўра, таклиф этилган ёндашувларни амалга ошириш ҳар бир беморга тўғри келувчи 1200000 сўмгача иқтисодий самара беради, бу эса узоқ муддатли реабилитация, қайта госпитализация ва иккинчи даражали даволаш эҳтиёжини камайтириш ҳисобига эришилади. Бўшаган ресурслар амбулатор хизматларни ривожлантириш, профилактик тадбирлар ўтказиш ва генетик маслаҳат хизматларини кенгайтиришга йўналтирилиши мумкин. Ушбу илмий янгиликни клиник амалиётга жорий этиш семизлик фонидаги ЎЦВКга эга беморларга тиббий ёрдам кўрсатишни самарали ва иқтисодий жиҳатдан асосланган моделини шакллантиришга хизмат қилади. Хулоса: бу эрта ташҳислаш ва индивидуал даволаш имкониятларини кенгайтиради, шунингдек, юқори метаболик хавфли популяцияда инсульт билан боғлиқ иқтисодий ва ижтимоий йўқотишларни барқарорлигини таъминлайди.
иккинчи илмий янгилик: илк бор семизлик ва семизликсиз ўзбек миллатига мансуб ишемик инсульт ривожланган беморларда IL-17 гени G197A, IL1b гени T-31C, TNF-a гени G308A, TLR-9 гени T1237C ва TLR-2 гени G2258A генотип полиморфизмининг G/G генотипларнинг учраш частотаси аникланди. Олинган маълумотлар иммуногенетик омиллар инсульт ривожланиши хавфини ошириши билан бирга, касаллик оғирлик даражасини шаклланишида ҳам иштирок этиб, бу ҳолат тизимли яллиғланиш, атероген жараёнлар ва мияда қон айланишини бузилиши билан боғлиқ эканлигини тасдиқлайди. Бу натижалар метаболик синдром билан боғлиқ инсультнинг патогенетик моҳиятини яхшироқ англаш имконини яратадиган таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 23 ноябрь 11-23/210-t-сон билан тасдиқланган «Ожирение и острые цереброваскулярные нарушения» ва 2024 йил 9 апрелда 04-24/120-х-сон билан тасдиқланган «Алгоритм диагностики и комплексной терапии острых цереброваскулярных нарушений при ожирении» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклифлар Бухоро вилояти куп тармокли тиббиет маркази бўйича 26.12.2023 йилдаги 118-сон, ва Тошкент тиббиёт академияси кўп тармокли клиника интенсив терапия бўлими 25.12.2023 йилдаги 186-сон, Республика илмий шошилинч тиббий ёрдам Наманган филиали 18.03.2024 йилдаги №64/1 ва Республика хирургик ангионеврология ихтисослаштирилган маркази №21, 18.03.2024 амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 7 июль 21-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: яллиғланиш ва туғма иммун тизими генлари полиморфизмлари семизликда инсульт оғирлиги ўртасидаги ўзаро боғлиқлик клиник-генетик асосда беморларни стартификация қилишга имкон берди. Бу касалликни оғир кечиши эҳтимоли юқори бўлган шахсларни эрта аниқлаш, даволаш ва агрессив профилактика имкониятини яратади, натижада ногиронлик ва ўлим ҳолатлари камаяди. Персоналлаштирилган тиббиётнинг оммалашуви ва тиббий ресурсларни манзилли тақсимлаш имкониятлари ошади. Иқтисодий самарадорлиги: генетик жиҳатдан ноқулай профилга эга беморларни эрта аниқлаш, инсультни оғир кўринишларини олдини олишга, интенсив даволаш ва шифохонада бўлиш муддатини қисқартиришга ёрдам беради. Тахминий ҳисоб-китобларга кўра, оғир инсульт бўлган ҳар бир бемор учун сарф-харажатлар 1500000 сўмгача камайиши мумкин, бу реабилитация, ижтимоий ёрдам ва меҳнат қобилиятини йўқотиш билан боғлиқ ҳаражатларни ўз ичига олади. Бу маблағлар скрининг дастурлари ва хавф гуруҳидаги шахслар учун профилактик тадбирларга йўналтирилиши мумкин. Хулоса: мазкур илмий янгиликни амалиётга жорий этиш семизлик ва инсультни бирга кечираётган беморлар учун хавфни баҳолаш ва бошқаришда сифат жиҳатдан янги ёндашув яратади. Бу тиббий ёрдамни манзиллилаштириш, оғир асоратларни камайтириш, даволаш самарадорлигини ошириш ва тиббиёт соҳасидаги харажатларни оптималлаштиришга ёрдам беради.
учинчи илмий янгилик: IL17A гени G197A полиморф вариантларининг ассоциацияси А/А вариантли гомозигота генотип (OR=6,31) ва G/A гетерозигота (OR=2,61) генотипли беморларда ишемик инсульт ривожланиш хавфини ошириши, G/G генотип эса пртектив маркер эканлиги исботланди. Олинган маълумотлар иммуногенетик омиллар инсульт ривожланиши хавфини ошириши билан бирга, касаллик оғирлик даражасини шаклланишида ҳам иштирок этиб, бу ҳолат тизимли яллиғланиш, атероген жараёнлар ва мияда қон айланишини бузилиши билан боғлиқ эканлигини тасдиқлайди. Бу натижалар метаболик синдром билан боғлиқ инсультнинг патогенетик моҳиятини яхшироқ англаш имконини яратадиган таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 23 ноябрь 11- 23/210-t-сон билан тасдиқланган «Ожирение и острые цереброваскулярные нарушения» ва 2024 йил 9 апрелда 04-24/120-х-сон билан тасдиқланган «Алгоритм диагностики и комплексной терапии острых цереброваскулярных нарушений при ожирении» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклифлар Бухоро вилояти куп тармокли тиббиет маркази бўйича 26.12.2023 йилдаги 118-сон, ва Тошкент тиббиёт академияси кўп тармокли клиника интенсив терапия бўлими 25.12.2023 йилдаги 186-сон, Республика илмий шошилинч тиббий ёрдам Наманган филиали 18.03.2024 йилдаги №64/1 ва Республика хирургик ангионеврология ихтисослаштирилган маркази №21, 18.03.2024 амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 7 июль 21-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: яллиғланиш ва туғма иммун тизими генлари полиморфизмлари семизликда инсульт оғирлиги ўртасидаги ўзаро боғлиқлик клиник-генетик асосда беморларни стартификация қилишга имкон берди. Бу касалликни оғир кечиши эҳтимоли юқори бўлган шахсларни эрта аниқлаш, даволаш ва агрессив профилактика имкониятини яратади, натижада ногиронлик ва ўлим ҳолатлари камаяди. Персоналлаштирилган тиббиётнинг оммалашуви ва тиббий ресурсларни манзилли тақсимлаш имкониятлари ошади. Иқтисодий самарадорлиги: генетик жиҳатдан ноқулай профилга эга беморларни эрта аниқлаш, инсультни оғир кўринишларини олдини олишга, интенсив даволаш ва шифохонада бўлиш муддатини қисқартиришга ёрдам беради. Тахминий ҳисоб-китобларга кўра, оғир инсульт бўлган ҳар бир бемор учун сарф-харажатлар 1500000 сўмгача камайиши мумкин, бу реабилитация, ижтимоий ёрдам ва меҳнат қобилиятини йўқотиш билан боғлиқ ҳаражатларни ўз ичига олади. Бу маблағлар скрининг дастурлари ва хавф гуруҳидаги шахслар учун профилактик тадбирларга йўналтирилиши мумкин. Хулоса: мазкур илмий янгиликни амалиётга жорий этиш семизлик ва инсультни бирга кечираётган беморлар учун хавфни баҳолаш ва бошқаришда сифат жиҳатдан янги ёндашув яратади. Бу тиббий ёрдамни манзиллилаштириш, оғир асоратларни камайтириш, даволаш самарадорлигини ошириш ва тиббиёт соҳасидаги харажатларни оптималлаштиришга ёрдам беради.
тўртинчи илмий янгилик: G/А гетерозигота генотипли G197A IL17A гени полиморфизми ассоциацияси брахиоцефал артерияларни оғир ва критик даражадаги стенози ўзаро боғлиқлиги семизликда ИИ хавфини 1,8 марттага (OR=8,94) ошириши аниқланган исботланди. Олинган маълумотлар ушбу генетик вариантлар бош мия қон томирларида атеросклероз жараёнининг тез суръатда ривожланишига олиб келувчи томир мустаҳкамлигининг молекуляр-генетик маркерлари сифатида қараш мумкинлигини кўрсатди. Бу илмий янгилик семизлик фонидаги ЎЦВК патогенезини янада чуқурроқ англашга ёрдам беради ҳамда иммуногенетик кўрсаткичларни томир хавфини баҳолаш моделларига киритиш зарурлигини асослаб бериши бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 23 ноябрь 11-23/210-t-сон билан тасдиқланган «Ожирение и острые цереброваскулярные нарушения» ва 2024 йил 9 апрелда 04-24/120-х-сон билан тасдиқланган «Алгоритм диагностики и комплексной терапии острых цереброваскулярных нарушений при ожирении» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклифлар Бухоро вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 26.12.2023 йилдаги 118-сон, ва Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиника интенсив терапия бўлими 25.12.2023 йилдаги 186-сон, Республика илмий шошилинч тиббий ёрдам Наманган филиали 18.03.2024 йилдаги №64/1 ва Республика хирургик ангионеврология ихтисослаштирилган маркази №21, 18.03.2024 амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 7 июль 21-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: семизликда магистрал артерияларнинг оғир стенозлашган шикастланишларига генетик мойилликни аниқлаш инсультнинг клиник белгиларини намоён бўлишида юқори хавф гуруҳларини аниқлаш имконини беради. Бу эса эрта ангиографик назорат ва профилактик тадбирларни амалга оширишга (даволаш, ҳаёт тарзини ўзгартириш, жарроҳлик муолажалари) имкон яратади. Натижада ногиронлик ҳолати камайиши, меҳнатга лаёқатлилик ёшини узайиши ва ҳаёт сифатини яхшилашга эришилади. Иқтисодий самарадорлиги: брахиоцефал артериялар стеноз хавфи генетик асосда стартификация қилиш беморларни тўғри йўналтиришни оптималлаштиради, кечикиб қилинган ва қимматбаҳо муолажалар (шу жумладан, шошилинч тромболизис ва реанимацион ёрдам) дан қочишга ёрдам беради, ҳамда қон-томир оғир зарарланиш тезлигини камайтиради. Дастлабки баҳолашлар инсультни олдини олиш ва шифохонага ётқизиш, ангиопластика ҳамда узоқ муддатли реабилитация харажатларини камайтириш орқали ҳар бир беморга тўғри келувчи иқтисодий самара 1800000 сўмгача етиши мумкин. Хулоса: ушбу илмий янгиликни амалиётга жорий этиш семизликка чалинган беморларда молекуляр-генетик механизмларга асосланган юқори аниқликдаги қон-томир хавфини баҳолаш моделини шакллантиришга ёрдам беради. Бу стенозларни скрининг қилиш ва иккиламчи профилактиканинг самарадорлигини оширади, соғлиқни сақлаш тизимига тушадиган юкни камайтиради ва инсультгача бўлган босқичларда ресурслардан манзилли фойдаланиш имкониятини таъминлайди.
бешинчи илмий янгилик: клиник, лаборатор ва молекуляр-генетик омилларни интегратсиялаш асосида семизлиги бўлган беморларда ишемик инсульт оғирлигининг прогностик моделини прогностик қийматни (AUC>0,80) кўрсатди, бу эса беморларни хавф даражаси бўйича фарқлаш ва даволаш тактикасини оптималлаштириши аниқланган. Ушбу иммуногенетик ва метаболик комбинацияли беморларда инсультни оғир кечиши, NIHSS, mRS ва когнитив функцияларини баҳолаш шкалалари бўйича динамикада тикланиши секинланиши аниқланди. Бу эса ушбу генетик маркерларни семизликда инсультнинг эрта бошланиши ва оғир кечиши учун предиктор сифатида қараш имконини берадиган таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 23 ноябрь 11-23/210-t-сон билан тасдиқланган «Ожирение и острые цереброваскулярные нарушения» ва 2024 йил 9 апрелда 04-24/120-х-сон билан тасдиқланган «Алгоритм диагностики и комплексной терапии острых цереброваскулярных нарушений при ожирении» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклифлар Бухоро вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 26.12.2023 йилдаги 118-сон, ва Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиника интенсив терапия бўлими 25.12.2023 йилдаги 186-сон, Респулика илмий шошилинч тиббий ёрдам Наманган филиали 18.03.2024 йилдаги №64/1 ва Респулика хирургик ангионеврология ихтисослаштирилган маркази №21, 18.03.2024 амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 7 июль 21-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: генетик маркерлар инсультни эрта, оғир шакллари ўртасидаги ўзаро боғлиқликни аниқлаш оғир кечиш эҳтимоли юқори ва компенсация имкониятлари чекланган беморларни алоҳида категория сифатида ажратиш имконини беради. Бу эса семизлик ва ўрганилган полиморфизмларга эга беморларни эрта кузатув, назорат ва агрессив профилактик тадбирларни амалга ошириш асосини яратади. Бу ўз навбатида бирламчи ногиронлик даражасини пасайтиради ва неврологик ёрдам сифатини оширади. Шу тариқа амалиётда ногиронликни олдини олишга қаратилган юқори даражадаги тиббий ёндашув жорий этилади. Иқтисодий самарадорлиги: инсультни оғир кечишига мойил беморларни эрта аниқлаш узоқ муддатли реабилитация, такрорий госпитализация ва ижтимоий хизматлар ҳаражатларини камайтиришга ёрдам беради. Бир беморга тўғри келадиган бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни тахминий тежалиши 2200000 сўмни ташкил қилади. Бу тикланиш даврининг қисқариши, меҳнат қобилиятини йўқотиш, ногиронлик нафақасига эҳтиёжни камайиши билан боғлиқ. Бошқа ресурслар хавф гуруҳларида проспектив мониторинг ва профилактика дастурни кенгайтиришга йўналтирилиши мумкин. Хулоса: ушбу илмий янгиликни амалиётга жорий этиш семизликда инсультни эрта прогноз қилиш ва уни олдини олишга қаратилган самарали тизимни шакллантиришга ёрдам беради. Бу бирламчи профилактикани сезиларли даражада оширади, даволаш тактикаси оптималлаштирилади ва инсультнинг ножўя оқибатлари билан боғлиқ тиббий, ижтимоий ва иқтисодий харажатларни камайтиради.

Yangiliklarga obuna bo‘lish