Жумаева Мадина Фахритдиновнанинг  
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Гепаторенал синдромли беморлардаги камқонликнинг ривожланиш ва клиник кечиш хусусиятлари» 14.00.05 - Ички касалликлар (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: № В2024.1.PhD/Tib4233.
Илмий раҳбар: Ахмедова Нилуфар Шариповна, тиббиёт фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.04.2022.Tib.93.02.
Расмий оппонентлар: Нурбаев Фармон Эргашович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Абдуллаев Шерзод Сайдуллаевич, тиббиёт фанлари доктори, доцент. 
Етакчи ташкилот: Қирғизистон давлат тиббиёт академияси.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: гепаторенал синдром мавжуд беморларда камқонликнинг тарқалиши, клиник шаклларини баҳолаш, ривожланишига олиб келувчи нефроген ва гепатоген патогенетик омилларни ўрганиш асосида камқонликнинг гепаторенал синдром ривожланишидаги хавфини башоратловчи маркерларини танлаш ва эрта патогенетик ташхисотни такомиллаштириш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
гепаторенал синдром билан оғриган беморларда камқонлик ривожланиши цирроз босқичига қараб фарқланиши ва илк маротаба компенсация босқичида ҳам буйрак фаолияти бузилиши юқори тарқалишга эга эканлиги асосланган;
гемоглобин даражаси ва нефроген биомаркерлар (цистатин С, эритропоэтин, микроальбуминурия) ўртасидаги кучли корреляцион боғлиқликлар асосида гепаторенал синдромнинг эрта компенсация давридаги беморларда камқонлик ривожланиши нефропатик хусусиятга эга эканлиги ва жигар фибрози фон омил сифатида аҳамиятли эканлиги исботланган;
гепаторенал синдромда камқонлик мультипатоген хусусиятга эга бўлиб, компенсация босқичида инфламатор (буйрак яллиғланиши устунлиги), гипоэритропоэтинемия ва функционал темир танқислиги, декомпенсация даврида эса сурункали яллиғланиш фонида гиперспленизм ва нутритив танқислик (альбумин) билан кечувчи гипорегенератор хусусиятлар аҳамиятли эканлиги асосланган;
жигар фибрози (F) ва камқонлик ўртасидаги боғлиқлик клиник аҳамиятли бўлса-да, прогностик моделда нефроген кўрсаткичларга (БКФТ) нисбатан 3 баробар паст аҳамиятга эга эканлиги асосланган. Моделлаштирилган маълумотлар ва тадқиқот натижалари бирлаштирилган ҳолда ГРС мавжуд беморларда камқонликни эрта патогенетик ташхислаш ҳамда унинг касаллик ривожланиб боришидаги таъсирини башоратловчи прогноз картаси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Гепаторенал синдроми бор беморларда камқонлик ривожланишини башоратлаш ва эрта ташхислашнинг замонавий лаборатор маркерларини бахолаш натижасида олинган илмий хулосалар асосида Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2025-йил 20-мартдаги 14-сонли йиғилиш баённомасига асосан № 14/12  ягона хулоса олинган:
биринчи илмий янгилик. Гепаторенал синдром билан оғриган беморларда камқонлик ривожланиши цирроз босқичига қараб фарқланиши ва илк маротаба компенсация босқичида ҳам буйрак фаолияти бузилиши юқори тарқалишга эга эканлиги асосланган. Ижтимоий самарадорлиги: гепаторенал синдром ривожланиши ва асоратланишини олдини олишда уни эрта босқичларда ташхислаш жигар ҳужайра етишмовчилигидан ўлим ҳолатларини камайтиради. Иқтисодий самарадорлиги: касаллик эрта босқичида СБК мавжудлигини аниқлаш ва унинг камқонлик ривожланишига таъсирини камайтириш орқали беморларда ГРС ривожланиши олди олинади. Стационар мурожаат ва даволаш сарф харажатлари тежалиши ҳисобидан ҳар бир бемор ҳисобидан бюджетдан ташқари маблағлардан 345200 сўм, бюджет маблағларидан 456700 сўм иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса. ГРС ни эрта босқичларида камқонликни аниқлаш ва патогенетик тўғри ташхис қўйиш самарадорлиги натижасида ҳар бир бемор ҳисобидан 801900 сўм иқтисодий самарадорликка эришилган.
иккинчи илмий янгилик.   Гемоглобин даражаси ва нефроген биомаркерлар (цистатин С, эритропоэтин, микроальбуминурия) ўртасидаги кучли корреляцион боғлиқликлар асосида гепаторенал синдромнинг эрта компенсация давридаги беморларда камқонлик ривожланиши нефропатик хусусиятга эга эканлиги ва жигар фибрози фон омил сифатида аҳамиятли эканлиги исботланган. Ижтимоий самарадорлиги:  ГРС компенсация даврида камқонликнинг келиб чиқишида буйрак  фаолиятининг бузилиши устунлик қилишини эрта аниқлаш декомпенсация даврида оғир асоратлар келиб чиқиш эҳтимолини камайтиради. Иқтисодий самарадорлиги: ГРСда камқонлик ривожланишини сезгир биомаркерлар ёрдамида аниқлаш ва буйрак фаолиятини тиклаш ушбу беморларни даволашга қаратилган сарф харажатларни қисқартириш натижасида ҳар бир бемор учун бир йил давомида бюджет ҳисобидан 648104 га иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса. ГРС аниқланган беморларда камқонликни патогенетик ташҳислаш ва зўрайишини олдини олишда буйрак фаолиятини баҳоловчи серологик маркерларни амалиётга қўллаш орқали унинг профилактикасига эришиш имкониятини беради.
учинчи илмий янгилик. Гепаторенал синдромда камқонлик мультипатоген хусусиятга эга бўлиб, компенсация босқичида инфламатор (буйрак яллиғланиши устунлиги), гипоэритропоэтинемия ва функционал темир танқислиги, декомпенсация даврида эса сурункали яллиғланиш фонида гиперспленизм ва нутритив танқислик (альбумин) билан кечувчи гипорегенератор хусусиятлар аҳамиятли эканлиги асосланган Ижтимоий самарадорлиги: ГРСнинг компенсация ва декомпенсация даврида ривожланган камқонликни патогенетик ташхислаш, уни самарали даволаш имкониятини яратади. Иқтисодий самарадорлиги: ГРСда камқонликнинг патогенетик ташхисоти оқибатида уни даволашда кераксиз антианемик препаратларни қўллашни камайтириш эвазига хар бир бемор ҳисобига бир йилда бюджет ҳисобидан 496600 сўм, бюджетдан ташқари 695248 сўм миқдордаги иқтисодий самарадорликка эришилган. Хулоса. ГРСда камқонликни эрта патогенетик аниқлаш асосида ҳар бир бемор ҳисобига 1351413 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик. Жигар фибрози (F) ва камқонлик ўртасидаги боғлиқлик клиник аҳамиятли бўлса-да, прогностик моделда нефроген кўрсаткичларга (БКФТ) нисбатан 3 баробар паст аҳамиятга эга эканлиги асосланган. Ижтимоий самарадорлиги:  ГРСда камқонликни ташхислашда унинг компенсация босқичида нефротоген омилни бартараф этиш ушбу беморларда кейинчалик буйрак етишмовчилиги ривожланиши олдини олиб, ногиронликни камайтиради. Иқтисодий самарадорлиги: ГРСда камқонликни эрта аниқлаш ва даволашнинг кечикиши, ёхуд самарасиз даво ўз навбатида буйрак ва жигар етишмовчилигини оғирлаштиради, даволашга қаратилаган чора тадбирлар учун бир йилда ўртача 3439100 сўм сарфланган бўлса, тавсиянома тадбиқ этилгач, бу ҳаражатлар 1218240 сўмгача камайди. Тадқиқотлар бўйича ушбу ўтказилган усуллар бир бемор учун бир йилда ўртача 2220860 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса. ГРСда камқонликни эрта патогенетик ташхислаш, буйрак етишмовчилигини башоратлаш, хавф омилларини бартараф этиш муҳим аҳамиятга эга ҳамда ушбу чора тадбирлар асосида ҳар бир бемор учун 2220860 сўмга иқтисодий самарадорликка эришилган.
бешинчи илмий янгилик. Моделлаштирилган маълумотлар ва тадқиқот натижалари бирлаштирилган ҳолда ГРС мавжуд беморларда камқонликни эрта патогенетик ташхислаш ҳамда унинг касаллик ривожланиб боришидаги таъсирини башоратловчи прогноз картаси ишлаб чиқилган. Ижтимоий самарадорлиги:  ГРСда камқонлик ривожланишида буйрак фаолиятини бахолаш, унинг шикастланиш даражасини ўз вақтида аниқлаш, шунингдек, унинг асоратланишини олдини олишга мўлжалланган прогностик алгоритм тавсия этилди, ГРС профилактикасига ҳамда тиббий текширувлар самарадорлиги ошишига эришилган. Иқтисодий самарадорлиги: прогностик карта жуда оддий бўлиб, камқонлик фонида СБК ривожланишини эрта аниқлаш беморларнинг стационар мурожаати сони ва давомийлигини қисқартиради. Хар бир бемор учун бюджет ҳисобидан 256 890 сўм ва бюджетдан ташқари маблағлардан 341600 сўм иқтисод қилишга эришилган. Хулоса. ГРСда ривожланган камқонликни эрта ташхислаш, олдини олиш беморларни шифохоналарга қайта ётиш ва содир бўлиши мумкин бўлган ўлим холатларини олдини олиш, ҳаёт сифати хамда умр кўриш давомийлигини узайиши самарадорлигини оширади. 
ГРС негизида ривожланган камқонликни эрта башоратлаш ва ташхислаш самарадорлигини такомиллаштириш тамойиллари соғлиқни сақлаш амалиёти, жумладан, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Бухоро филиали (16.10.2024 й; буйруқ № 219-сонли); Бухоро шахар тиббиёт бирлашмаси (10.10.2024 й; буйруқ 1898-2-42 ТБ\2024-сонли ) клиник амалиётига тадбиқ этилган.