Джуракулова Дилфуза Мавлоновнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақидаги эълон.
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “Ўзбекистоннинг палеолит даври тарихи ва унинг ўзига хос хусусиятлари”. 07.00.01 – “Ўзбекистон тарихи”
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.DSc/Tar364
Илмий маслаҳатчи: Анарбаев Абдулхамиджон Анарбаевич.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, DSc.03/06.04.2024.Tar.20.05.
Расмий оппонентлар: Ғойибов Бобир Собирович, тарих фанлари доктори, профессор; Сайфуллаев Бахтиёр Қурбонович, тарих фанлари доктори, профессор, Ўктамов Мавлон Маҳмасобирович, тарих фанлари доктори, профессор
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Мустақиллик йилларида маҳаллий ва халқаро экспедисиялар тадқиқотлари натижасида қўлга киритилган материалларни қиёсий-илмий таҳлил қилиш орқали Ўзбекистоннинг қадимги тош даври тарихини яратиш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
Ўзбекистон палеолит даври тарихини ўрганилишида турлича илмий қарашлар мавжудлиги аниқланиб, улар яхлит тизимга солинган. Ўзбекистонда палеолит даври ёдгорликларини ўрганилиш тарихи яратилган ва ёдгорликлар шу асосда хариталаштирилиб, қўлга киритилган натижалар, илмий изоҳланганлиги Ўзбекистон ҳудудида ўртадан сўнгги палеолитга даврига ўтишнинг Ўрта Зарафшон ҳамда Борса-Келмас моделлари тўғрисидаги маълумотлардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси тизимидаги “Ўзбекситон тарихи” телеканалида эфирга узатилган “Тарих ва янги талқин” кўрсатуви ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган. (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телеканали” давлат муассасасининг 2023 йил 7 ноябрдаги 06-28-1678-сон маълумотномаси). Натижалар томошабинларнинг Ўзбекистонда палеолит даври тарихи, моддий ва маданий ҳаётига доир янги маълумотларни эгаллашларига хизмат қилган;
Халқаро ҳамкор экспедициялар ва дунё мамлакатлари археологларининг тажрибасига таянган ҳолда тўпланган маълумотлар тизимлаштирилиб, Ўзбекистон палеолит даври ёдгорликларини ўрганилиш тарихи уч босқичга ажратилган ва палеолит даври тарихининг янгича маданий-даврий талқини ишлаб чиқилган бўлиб, Ўзбекистон, хусусан, Ўрта Зарафшон воҳаси палеолит даври ёдгорликлари (Қўтирбулоқ, Зирабулоқ, Самарқанд макони) хусусиятларини белгиловчи тош буюмлардан: ибтидоий одамлар томонидан таёрланган леваллуа ўзаклар, учириндилар, пластиналар ва тош пичоқлардан Самарқанд давлат музей қўриқхонасида экспозицияларини яратилишида кенг фойдаланилган (Вазирлар маҳкамаси ҳузуридаги Маданий мерос агентлигининг 2023-йил 6-ноябрдаги 04-09/2149-сон маълумотномаси). Натижада музей экспонатлари орасидан жой олган ушбу ашёлар музейга ташриф буюрувчиларга Ўрта Зарафшон воҳасида яшаган аждодларимизнинг турмуш тарзи, тошга ишлов бериш технологиялари, хўжалиги ва маданий ҳаёти ҳақида тўлиқ тасаввурга эга бўлишларида хизмат қилган;
Селунғур, Кўлбулоқ, Жарсой, Тошсой, Ғишцой каби қатор ёдгорликларнинг тадқиқ этилиши орқали Марказий Осиё ҳудуди бундан бир миллион юз мингинчи йиллар оралиғидаги даврда қадимги инсонлар томонидан ўзлаштирилганлиги асосланган бўлиб, Ўзбекистонда палеолит даври маданиятлари фарқланишининг палеоекологик ва хомашё билан боғлиқ омиллари тўғрисидаги хулосалар, таклиф ва тавсиялардан маданий меросимизни сақлаш ва уни келажак авлодга бус-бутун етказиш, туризм соҳасини ривожлантириш борасидаги халқаро “Олтин мерос” фонди амалий тадбирларини ўтказишда, истиқболдаги режаларини белгилашда кенг фойдаланилган (Халқаро “Олтин мерос” хайрия жамоат фондининг 2023-йил 5-ноябрдаги 01-50-04.11/23-сон маълумотномаси). Натижалар халқимизнинг бой ўтмиш меросимиз тарихига доир янги маълумотларни қўлга киритишга хизмат қилган;
Ўзбекистон ҳудудида палеолит даври жамоалари хўжалиги фарқланишида ва турли ўтиш даври моделларининг пайдо бўлишида палеоекологик ва хомашё омиллари аниқланиб, илмий асосланган, шу жиҳатдан Ўзбекистоннинг палеолит даврини ўрганишда халқаро ҳамкор экспедисияларнинг тадқиқот натижалари акс эттирилган маълумотлардан ўқув қўлланма тайёрлашда фойдаланилди. (Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университетининг 2023-йил 7-ноябрдаги 005/009-сон маълумотномаси). Натижада Ўзбекистоннинг палеолит даврини ўрганишда халқаро ҳамкор экспедисияларнинг ютуқлари ўқувчига Ўзбекистоннинг палеолит даврини ўрганишда янги маълумотларни қўлга киритишга хизмат қилган;
Халқаро экспедициялар томонидан ишлаб чиқилган Обираҳмат моделига мос тарзда Ўзбекистон ҳудудида яшаган қадимги жамоаларнинг ўрта палеолитдан сўнгги палеолит даврига ўтишнинг Ўрта Зарафшон ва Борса-Келмас моделлари ҳукм сурганлиги аниқланиб, улар қўшни жамоалар билан синхрон тарзда маданий алоқада ривожланганлиги ҳақидаги маълумотлардан “Ўзбекситон тарихи” телеканалида эфирга узатилган “Тарих ва янги талқин” кўрсатуви сенарийсини тайёрлашда фойдаланилган. (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телеканали” давлат муассасасининг 2023 йил 7 ноябрдаги 06-28-1678-сон маълумотномаси). Натижалар телетомошабинларнинг Ўзбекистонда палеолит даври тарихи, тарихий хусусиятлари ва маданият тарихининг тарихий илдизлари ҳақидаги илмий билимларининг янада мустаҳкамланиши учун хизмат қилган.