Тураев Улуғбек Уткировичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Такрорий экин турларини тупроқ унумдорлиги ва кузги буғдой ҳосилдорлигига таъсири (Бухоро вилояти ўтлоқи-аллювиал тупроқлари шароитида)”, 06.01.01-Умумий деҳқончилик. Пахтачилик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.3.PhD/Qx1460
Илмий раҳбар Бобомирзаев Пирназар Хурсанович, қишлоқ хоъжалиги фанлар доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: “Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаштириш институти” Миллий тадқиқот университети Бухоро табиий ресурсларни бошқариш институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Дон ва дуккакли экинлар илмий-тадқиқот институти, PhD.05/31.03.2023.Qx.159.01.
Расмий оппонентлар: Негматова Сурайё Тешаевна, қишлоқ хоъжалиги фанлар доктори, профессор; Иминов Абдували Абдуманнобович, қишлоқ хоъжалиги фанлар доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Бухоро вилоятининг ўртача шўрланган ўтлоқи-аллювиал тупроқлар унумдорлигини сақлаш ва ошириш билан бирга, кузги буғдойдан сифатли юқори ҳосил олишни таъминлайдиган мақбул такрорий экинларни танлаш, уларнинг тупроқ хоссаларига таъсирини аниқлаб, ишлаб чиқаришга жорий этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
илк бор Бухоро вилоятининг ўртача шўрланган ўтлоқи-аллювиал тупроқлар шароитида тупроқ унумдорлигини яхшилашда ҳамда кузги буғдойдан юқори ва сифатли дон ҳосили етиштиришда мақбул такрорий экин турлари аниқланган;
такрорий экин ловия ва мошнинг илдиз ҳамда анғиз қолдиқлари ҳисобидан тупроққа қайтган озиқа моддалар миқдори тегишлича Н-27,16-32,30; П-13,97-18,10; К-26,83-29,47 кг/га қолиши аниқланган;
тупроқнинг 0-30 см қатламидаги дастлабки озиқа моддалар миқдорига нисбатан вегетация охирида мош ва ловия экилган вариантларида гумус 0,028; 0,022%, Н-НО3-2,24; 2,74 мг/кг, П2О5-2,57; 2,97 мг/кг ва К2О-14-11 мг/кг ортган бўлса, маккажўхори ва оқ жўхори экилган вариантларда эса, аксинча, маълум миқдорда камайганлиги (гумус 0,007-0,008%, Н-НО3-0,30-0,20 мг/кг, П2О5-1,2-1,01 мг/кг ва К2О-3; 2 мг/кг) аниқланган;
ловиянинг Равот нави ва мошнинг Турон навини такрорий экин сифатида етиштирилганда тупроқнинг ҳажм массаси ҳайдов (0-30 см) қатламда 0,055-0,061 г/см3 камайганлиги, ғоваклиги 2,1-2,3% ва тупроқнинг 10-0,25 ммли агрегатлар миқдори 8,1-9,6% га ортганлиги, сув ўтказувчанлиги 94,3-112,3 м3/га ортиб яхшилангани аниқланган;
такрорий экин сифатида ловиянинг Равот нави ва мошнинг Турон навини етиштириш экишдан олдинги ҳолатига нисбатан вегетастия охирида тупроқ микроорганизмлари фаолиятига ижобий таъсир этди. Натижада тупроқ ҳайдов 0-30 см қатламида экинларга мос ҳолда бактериялар - 26,1 - 26,9 млн/г, азотофиксаторлар - 42,8 - 49,2 млн/г, нитрификатор - 24,5 - 29,7 минг/г, замбуруғлар - 26,7 - 27,6 минг/г, актиномицетлар - 13,6 - 15,8 млн/г. га тупроқда кўп бўлишига ва натижада кузги буғдойнинг ўсиши, ривожланишига қулай шароит яратилган ҳамда 1 м2 даги маҳсулдор поялар мос равишда - 67 - 77 дона, битта бошоқдаги дон сони - 1,2 - 1,5 дона, 1000 дона дон массаси - 1,0 - 1,1 г. га юқори бўлиши аниқланган. 
ўртача шўрланган ўтлоқи аллювиал тупроқлар шароитида кузги буғдой такрорий экин ловия (Равот нави) ва мош (Турон нави) дан сўнг етиштирилганда дон ҳосили 70,2-71,4 ст/га бўлиб, шартли соф фойдани 6414,0-6676,0 минг сўм/га, рентабеллик даражасини 71,0 ва 73,9% га юқори бўлганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Бухоро вилоятининг ўртача шўрланган ўтлоқи-аллювиал тупроқлари шароитида кузги буғдой учун мақбул такрорий, ўтмишдош экин турларини танлаш бўйича ўтказилган изланишлар натижасида: 
Ғаллачиликка ихтисослашган фермер ва деҳқон хўжаликлари учун «Тупроқ унумдорлиги ва дон ҳосилдорлигини оширишда мақбул такрорий экинлар ҳамда кузги буғдой етиштириш агротехникаси бўйича (Бухоро вилоятининг ўртача шўрланган ўтлоқи-аллювиал тупроқлари учун)» тавсияномаси тасдиқланган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024 йил 11 октябрдаги 05/04-04-494-сон маълумотномаси). Ушбу тавсияномадан ҳозирги вақтда Бухоро вилоятининг ғаллачиликка ихтисослашган агрокластерлар, фермер ҳамда деҳқон хўжаликларида кузги буғдой етиштиришда муҳим кўрсатма сифатида фойдаланиб келинмоқда; 
Бухоро вилоятининг ўртача шўрланган ўтлоқи-аллювиал тупроқлари шароитида, ловия ва мошдан кейин кузги буғдой экиш агротадбири Олот туманининг “Нарзи ойим” фермер хўжалигида 5,4 гектар (мош 3,0 га, ловия 2,4 га), “Яхшимурод Жума замини” фермер хўжалигида 4,8 гектар (мош 2,6 га, ловия 2,2 га), “Юнус” фермер хўжалигида 4,2 гектар (мош 2,0 га, ловия 2,2 га) туман бўйича жами 14,4 гектар (мош 7,6 га, ловия 6,8 га), Бухоро туманининг “Саидбобо Умиджон” фермер хўжалигида 4,2 гектар (мош 2,7 га, ловия 1,5 га), “Шохижахон Тиллофайз” фермер хўжалигида 4,6 гектар (мош 2,5 га, ловия 2,1 га) туман бўйича жами 8,8 гектар (мош 5,2 га, ловия 3,6 га) жорий қилинган бўлиб, вилоят бўйича жами 23,2 гектар (мош 12,8 га, ловия 10,4 га) майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024 йил 11 октябрдаги 05/04-04-494-сон маълумотномаси). Натижада, такрорий экинлар ловия ва мошдан сўнг кузги буғдой етиштирилганда 69,1-72,1 ст/га дон ҳосили олинган ҳамда 39,2-52,7% рентабеллик даражасига ва юқори самарадорликка эришилган.